Kromme Rijn
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
De Kromme Rijn is 'n revier in de Nederlandse provincie Utrech. 't Is 'n tak vaan de Rijn in zienen oonderluip. De noe vrij oonbelaankrieke revier waor in vreuger tije vaan groete beteikenis.
Trajek
[bewirk | brón bewèrke]De Kromme Rijn begint bij 't stedsje Wijk bij Duurstede: dao splits ziech de Nederrijn in de Lek (boe bekans al 't water doorgeit) en de Kromme Rijn. 'ne Stop veurkump dao tot al te väöl water door de Rijn struimp. 't Revierke kump wijer hendeg meanderend in noordwesteleke riechting laanks de dörper Cothen (ouch gemeinte Wijk bij Duurstede), Werkhoven, Odijk en Bunnik (lèste drei allemaol gemeinte Bunnik); touwvalleg ligke al dees dörper aon de linkerkant. Nao Bunnik kump de Kromme Rijn, kort bij De Uithof, de stad Utrech in; bij de wiek Abstede (rechterkant; oets 'n apaart gehuch) raak 'r aon de Stadsboetegrach (singel). In 't centrum vaan Utrech weurt 'r vervolg door de Aw Grach, die weer euvergeit in d'n Utrechse Vecht. Vreuger góng 'r ouch euver in d'n Awwe Rijn, meh deen is bij Utrech in de buurt al iewe geleie verzand.
Historie
[bewirk | brón bewèrke]Vaanajds woort de Kromme Rijn gewoen Rijn geneump (in de regio is dat nog ummer zoe); in de Romeinsen tied waor 't mèt 'n breidde vaan zoe'n 100 meter ouch de belaankriekste tak vaan dees revier. Hei waor 't tot de limes, de grens vaan 't Romeins Riek, leep en tot de stad Utrech es Romeins fort aon e kruuspunt (Trajectum) woort gestiech. Ouch in de vreug middeliewe waor 't nog 'n revier vaan groete beteikenis: de waterweeg woort gebruuk veur 't transport vaan Utrech nao Dorestad (de verdwene handelsstad op de plaots vaan 't vreuger Wijk). In de loup vaan de iewe begós de Kromme Rijn evels te verzande; umtot (oonder aandere zjus daodoor) Dorestad verveel, waor 'r ouch neet mie nujeg en bisjop Godebald leet de revier in 1122 aofdamme. De revier bleef toen allein veur kleinsjaoleg lokaol transport in gebruuk. Veur de verbinding mèt de groete Rijn (en de Lek) woort in datzelfde jaor de Vaartse Rijn (nao Vreeswijk) gegraove. De Kromme Rijn, welke naom pas sinds de zestienden iew bekind is, bleef in gebruuk bij klein regionaol verveur. In 1440 snijde me kort veur Werkhoven 'ne meander aof; in 1870 deeg me dat nog ins 'n ind veurbij Cothen en bij Odijk. Door de vreugmodernen tied heer deeg de revier deens es trèkvaart. Allewijl is de economische beteikenis boete 't toerisme nul.
Aonzien
[bewirk | brón bewèrke]Aon de Kromme Rijn ligk e pittoresk landsjap mèt väöl keerseboongerde, dèks monumentaol pläötskes en e groet aontal kestiele en landgeujer. Direk aon de Kromme Rijn ligke Beverweerd, Rhijnestijn Aajd en Nui Amelisweerd en Rhijnauwen; boete Rhijnestijn, ligke ze allemaol aon de rechterkant. De lèste drei same vörme 'n aoneingeslote bosechteg park tösse 't dörp Bunnik en de stadsbebouwing vaan Utrech, wat door väöl steidelinge veur recreatie weurt gebruuk. Kort vaan de Rijn aof, aon de Langbroekerdijk (de weeg boe 't weegdörp Langbroek aon is gebouwd) gief 't nog mie kestiele. In de buurt vaan de stad Utrech löp de Kromme Rijn ouch nog tösse twie forte vaan de Nui Hollandse Waterlinie door (Fort Rhijnauwen en Fort bij Vechten).