Mehrtall
Mehrtall oder Plural (latiensch: [numerus] pluralis) is en Antall in de Grammatik. De Mehrtall is en grammatische Form, de bruukt warrt, wenn dat üm veel Lüüd oder Saken geiht.
De Grenzen, för wat för Tallen de Mehrtall bruukt warrt, köönt vun Spraak to Spraak verscheden wesen un ok vun’n Kontext afhängen. In dat Plattdüütsche un vele annere Spraken fangt de Mehrtall bi mehr as een an, dat heet denn annerthalf Hüüs. In annere Spraken fangt de Plural eerst mit twee an. Op Greeksch dee een dorvun annerthalf Huus seggen un eerst bi twee heet dat denn Hüüs. Bi Spraken mit Twee-, Dree- oder Veertall fangt de Mehrtall deelwies eerst bi Tallen grötter as twee, dree oder veer an. Dat gifft aver ok Spraken, bi de disse annern Antallen keen Plicht sünd, so dat de Spreker sik utsöken kann, wat he to’n Bispeel de Tweetall oder de Mehrtall bruken will, wenn dat üm twee geiht.
Anners as dat Plattdüütsche to’n Bispeel maakt welk Spraken ok Ünnerscheed’ twischen de Mehrtall, de all Saken vun de Soort meent, un de Mehrtall, de blot welk vun de Saken vun de Soort meent. Disse Spraken köönt also dör en extra grammatische Form den Ünnerscheed twischen Anna ehr Kinner Max un Moritz (all ehr Kinner, annere Kinner hett se nich) un Anna ehr Kinner Max un Moritz (aver nich Trina, wat ehr drüdd Kind is) düüdlich maken.
De Mehrtall gifft dat vör Substantive, Pronomen un Verben in’t Plattdüütsche, aber ook in anner Spraken as in Düütsch, Franzöösch, Latiensch usw.
Substantive
In’t Plattdüütsche wörd de Mehrtall von Substantiven faken dör dat Anbacken vun en Suffix tostann bröcht. So'n Suffixen sünd -en, -e, -s oder -er. Kann aber ok angahn, dat de Mehrtall mit en Ümluut andutt warrt, oder dat de Mehrtall tostann bröcht warrt dör dat Ännern vun den Vokal, dat heet, he warrt länger oder dörch een anner uttuuscht. Manchmal is dat aber ok gor nich an dat Wort sülben to sehn. Un denn gifft dat ok noch de Endung -lüü bi en poor Wöör.
| Endung | Eentall | Mehrtall |
|---|---|---|
| -e | een Schwien | twee Schwien-e |
| -en | een Stroat | twee Stroat-en |
| -s | een Söhn | twee Söhn-s |
| -er | een Huus | twee Hüüser |
| Ümluut | een Dochter | twee Döchter |
| Ümluut | een Schipp | twee Scheep |
| Längung | een Dag | twee Daag (dumpes a) |
| unverännert | een Swien | twee Swien |
| -lüü | een Mann | twee Mannslüü |
De Mehrtall kann von Dialekt to Dialekt in't Plattdüütsche ünnerscheedlich sien, t. B. as in Huus. Dor gifft dat denn Hüüser, Hüüs, Huusen usw. Een poor Wöör warden bloß in de Mehrtall bruukt, so as Lüü un Öllern. Disse Wöör hebbt denn keen Eentall un warrt ok Pluraliatantum nöömt.
In anner Spraken is dat all wedder verscheeden. Dat Düütsche kennt bannig vele Endungen vör de Mehrtall. Un denn gifft dat so as in’t Plattdüütsche den Ümluut, oder dor ward gor nix verännert.
| Endung | Eentall | Mehrtall |
|---|---|---|
| -e | Jahr | Jahre |
| -en | Staat | Staaten |
| -er | Wald | Wälder |
| -n | Mutter | Muttern |
| -s | Auto | Autos |
| Ümluut | Mutter | Mütter |
| Unverännert | Kuchen | Kuchen |
Dat kann denn ok noch in Kombinatschon mit en Ümluut stahn: Maus – Mäuse usw. Der Mehrtall kann bi Wöör, de sick gliek anhöört, denn ok ünnerscheedlich wesen, wiel de een verscheeden Bedüüden hebbt: Mütter (Moder) – Muttern (Mudder).
In Engelsch warrt tomeest en –s anbackt: car – cars (Auto). Dat gifft aber ok Utnahmen: mouse – mice (Muus), goose – geese (Goos).
In Französch warrt oft ok bloß –s nahmen: fil – fils (Jung) aber bi -au un -eau is dat denn en –x: cadeau – cadeaux (Geschenk). Ok hier gifft dat wedder Utnahmen: œil - yeux (Og).
De Artikel in Düütsch un Franzöösch wiest denn ok up de Antall hen, also, ob dat nu Een- oder Mehrtall wesen schall: der Kuchen – die Kuchen oder le fils – les fils. In’t Plattdüütsche is dat blots bi Neutra so: dat Kind – de Kinner. Maskulina un Feminina hebbt in Een- un Mehrtall den sülvigen Artikel: de Straat – de Straten. In Engelsch is gor keen Ünnerscheed: the car – the cars. Dat gifft ok Spraken, de blots Endungen anbacken un gor keen Artikel hebbt, t. B. Latiensch: puer – pueri (Jung).
Pronomen
Pronomen stahn öfters vör Substantive. Dorüm gifft dat von Personalpronomens ok Een- un Mehrtall. Dat is ok in’t Plattdüütsch so:
| Eentall | Mehrtall |
|---|---|
| ick | wi |
| du | ji |
| he, se, dat | se |
Wenn nu de Personalpronomen as Objekt bruukt warrt, denn sünd de Formen wat anners:
| Eentall | Mehrtall |
|---|---|
| mi/mik/mek | uns |
| di/dik/dek | jo/juch |
| em/hem, ehr/hör, dat | ehr/jem |
Dat gifft aber ok Spraken, de eenfach an dat End von dat Verb wat anbacken un denn gor keen Personalpronomens bruuken doot. Dat warrt ok in dissen Artikel wiest, kiek eenfach ünner Verben.
Ok von de Possessivpronomen kann man de Mehrtall billen:
| Eentall | Mehrtall |
|---|---|
| mien | uns |
| dien | juch |
| sien, ehr | ehr |
Verben
Bi Verben warrt de Mehrtall dörch de Konjugation wiest. Wenn dat Substantiv oder Pronomen in Mehrtall steiht, denn möt dat in vele Spraken ok bi dat Verb so wesen. Dat warrt ok Kongruenz nöömt. In’t Plattdüütsche süht dat denn bi’t Verb seggen so ut:
| Eentall | Mehrtall |
|---|---|
| ick segg | wi seggt/seggen |
| du seggst | ji seggt/seggen |
| he/se/dat seggt | se seggt/seggen |
In Westen warrt de Mehrtall in Präsens (Nu-Tiet) mit -t seggt, in Osten mit -en. In Präteritum (vergangen Tiet) is dat denn blots -en.
In Latiensch un anner Spraken kriggt dat Verb wat anbackt, wat denn up Tiet, Mehrtall un Person henwiest:
| Eentall | Mehrtall |
|---|---|
| laudo | laudamus |
| laudas | laudatis |
| laudat | laudant |