Nobelpries för Physik

De Nobelpries för Physik gellt as de hööchste Utteknung vun up dat Rebeet vun de Physik. De wurrd jedes Johr gemeensam mit de Nobelpriesen in Physiologie oder Medizin, Chemie un Literatur as ok den Vun de sweedsch Rieksbank in Erinnerung an Alfred Nobel stift Pries för Wertschapswetenschapen an' 10. Dezember, den Doodsdag vun den Alfred Nobel, in Stockholm verleeht.

Nah dat Testament vun Nobel sullen de Erdrääg vun de för den Pries vun hüm vörsehn Middel an dejenigen gahn, de de Minschheit in dat vergahn Johr den gröttsten Nutzen brocht hemm. De Pries is in fiev Kategorien deelt, up de dat Priesgeld to glieker Deelen verdeelt wurrd. De Physikpreis sall an denjenigen gahn, de „up dat Rebeet vun de Physik de bedüüdentst Opdecken oder Utfinnen maakt hett“. As Vergabeinstitutschoon hett Nobel de Königlich Sweedsch Akademie vun de Wetenschapen bestimmt.

Nomineerensprozess

De Nomineerensprozess för den Nobelpries fangt in' September, d. h. vör de Bekanntgaav vun de Vörjohrspriesdräger, mit dat Versennen vun Inlaadungen an Wetenschapler ut tallriek Länner dör de Königlich Sweedsch Akademie vun de Wetenschapen, in de de üm Vörslääg för Kandidaten för den Nobelpries för dat kommen Johr beeden wurrn. In' Eenzelnen sünd dat

• sweedsch un utwärtig Liddmaaten vun de Königlich Sweedsch Akademie vun de Wetenschapen
• Liddmaaten vun dat Nobelkomitee för Physik
• bitherig Priesdräger vun den Nobelpries för Physik
• Ordentlich un Außerordentliche Perfessers för Physik an de Universitäten un technisch Instituten in Sweden, Däänmark, Finnland, Iesland un Norwegen as ok dat Karolinska Institutet in Stockholm
• Inhebber vun vergliekbor Lehrstöhl vun mindst söss wiedere Universitäten oder Technischen Hoochscholen - de Utwahl maakt de Akademie vun de Wetenschapen, so dat en bruukbor Streen över verscheeden Länner un Fackrebeeden dor is.
• anner Wetenschapler, de de Akademie för geeignet hollt.

De anschreven Personen hemm dat Recht, bit to'n 1. Februar Vörslääg bi dat Nobelkomitee hentostüern. Ofschons völ Kandidaten mehrfack vörslahn wurrn, beleep sück de Antall vun de Nomineeren in de letzt Johren up ruch weg 250 bit 350 pro Johr.

Dat Nobelkomitee, dat in de letzt Johren dör außerordentlich Liddmaaten mit glieker Stimmrecht vergröttert wurr, bestimmt fiev Liddmaaten, de in dat Fröhjohr un Sömmer de Nomineeren sichten un mit Hülp vun unafhängig Experten prüfen. Dat Komitee beslutt in' fröhen Harvst sien Empfehlungen an de Akademie, de Anfang Oktober över de Vörslääg afstimmt. De Akademie kann den Pries an een, twee oder dree Personen verleehn un gifft hör Entscheeden, de endgültig un ahn Inspröökmögelkeit is, an de Priesdräger un de Presse wieder. Informatschonen över de Nomineeren, de Prüfungen un Meinungen den Pries bedrapend wurrn för 50 Johr geheim hollen.

Nobelkomitee för Physik

Dat Nobelkomitee för Physik vun de Königlich Sweedsch Akademie vun de Wetenschapen hebbt 2010 anhörrt:

• Ingemar Lundström, Perfesser för Anwendt Physik, Vörsitter
• Lars Bergström, Perfesser för Theoretische Physik, Sekretär
• Lars Brink, Perfesser för Theoretische Deelkenphysik
• Anne L’Huillier, Perfessersche för Atomphysik
• Börje Johansson, Perfesser för de Physik bun kondenseerte Materie
• Björn Jonso, Perfesser för Fundamentale Physik .

Priesverleehn

An' 10. Dezember wurrn de Priesdräger tosommen mit de Chemie-, Medizin- un Literaturpriesdräger nah Stockholm to de offiziell Verleehn dör den sweedschen König inlaaden. Se kriegen bi disse Fierlichkeiten de Nobelmedaille, en persönlich Diplom un dat Priesgeld vun to Tiet (2012) 8 Millionen Sweedsch Kronen, dat sück de Priesdräger vun een Kategorie deelen.

Kontroversen

In de mehr as hunnertjohrig Historie vun den Nobelpries hebbt eenig Entscheeden Reaktschonen utlööst, de vun Unverständnis bit hen to Empörung recken dee. In de Physik weer weniger de Verleehn vun den Pries an bestimmt Wetenschapler de Grund för Kritik, sonnern vör allen dat Nichtberücksichtigen vun verscheeden Wetenschapler bi de Priesverleehn.

• Chung-Yao Chao kunn 1930 as eerst Positronen ut de Elektron-Positron-Paartüügen nahwiesen (ok wenn he nicht wusst hett, um wat sück dat hanneln dee), mit den Pries för dat Opdecken wurr aber Carl David Anderson uttekent. Chao is 1998 storven, den Nobelpries hett he nich kreegen.
• Lise Meitner wurr trotz dree Mal Nomineeren nich mit den Nobelpries uttekent. Se is 1968 storven.
• Chien-Shiung Wu, de ok „First Lady vun de Physik“ nömmt, hett dat Erhollen vun de Parität wedderleggt un wurr mit den eersten Wolf-Pries för Physik uttekent, den Nobelpries kreeg se aber nich. Se is 1997 storven.
• Jocelyn Bell Burnell hett as Studentin den eersten Radiopulsar opdeckt, wurr aber bi de Priesverleehn 1974 övergahn. En prominent Verfechter vun de Anspröök vun Bell weer Fred Hoyle.
• Fred Hoyle wurr bi de Priesverleehn 1983 nich berücksichtigt, ofschons sülvst de Priesdräger William Alfred Fowler de Leistungen vun Hoyle för de Entwicklung vun dat Konzept vun de stellare Nukleosynthese utdrücklich würdigt hett.

Nobelsymposien

Da Nobelkomitee führt siet 1965 Symposien dör, de sück mit Themenrebeeden befaaten, de sück in' Umbröök befinnen, oder de vun zentraal kulturell oder sozial Bedüüden sünd. Vun de 144 dörführt Veranstaltungen (dorvan 12 Jubiläumsveranstaltungen) hebbt sück 30 mit Themen ut de Physik befaat, dorvan de eerste 1968 mit de „Elementardeelkentheorie“. Dat letzte physikalische Symposium in' Juni 2006 weer den Themenberiek „Kosmische Chemie un molekulare Astrophysik“ widmet.

Priesdräger

Kiek ok bi: List vun de Nobelpriesdräger för Physik

• De eerste Priesdräger 1901 weer de Düütsche Wilhelm Conrad Röntgen
• De bither jüngste Priesdräger weer mit 25 Johren William Lawrence Bragg (1915)
• De bither öldste Priesdräger weer mit 88 Johren Raymond Davis junior (2002)
• John Bardeen wurr ass eenzig Priesdräger tweemal mit den Nobelpries för Physik uttekent (1956 un 1972); Marie Curie wurr neben den Nobelpries för Physik (1903) ok mit den Nobelpries för Chemie (1911) uttekent
• Ünner de 193 Priesdräger bit 2012 gifft dat blots twee Fruen, Marie Curie (1903) un Maria Goeppert-Mayer (1963), de Nobelpries för Physik wiest dormit den leegsten Fruenandeel vun all Nobelpriesen up. Ok de Wertschapspries, de aber nich to de vun Alfred Nobel stift Priesen hörrt, wiest intüschen en höhger Fruenquote up, wiel he eerst siet 1969 vergeven wurrd un de bitlang eenzig wievlich Priesdräger, Elinor Ostrom, dordör 68 männlich Priesdräger tegenöver steiht. (Stand 2012).
• As bither eenzig Ehepaar wurrn 1903 Marie un Pierre Curie uttekent (hör Dochter Irène Joliot-Curie wurr 1935 tosommen mit hör Ehemann Frédéric mit den Nobelpries för Chemie uttekent)
• Bither wurrn veermal Vader un Söhn mit den Nobelpries för Physik uttekent: William Henry Bragg un William Lawrence Bragg (1915), Niels Bohr (1922) un Aage Niels Bohr (1975), Manne Siegbahn (1924) un Kai Siegbahn (1981) as ok Joseph John Thomson (1906) un George Paget Thomson (1937)
• Dat geev 47 mal en alleenigen Priesdräger (toletzt Georges Charpak 1992), 31 mal hebbt sück twee un 29 mal dree Personen den Pries deelt.
• Dat spoodriekst Land sünd de USA mit 87,5 wunnen Pries (wenn en Priesdräger mehrere Natschonalitätern hett, denn wurrd jedes Land en half Pries torekent), folgt vun Düütschland (23,5) un Grootbritannien (22,5). All tosommen stammen sämtlich Priesdräger ut 18 verscheeden Natschonen.

Literatur

• Rainer Scharf: Ausgezeichnete Physik. Der Nobelpreis und die Geschichte einer Wissenschaft. Verlag Bückle & Böhm, Regensburg 2012, ISBN 978-3-941530-09-6.
• Robert Marc Friedman, The Politics of Excellence: Behind the Nobel Prize in Science, Verlag W. H. Freeman & Co, 2002 (engelsch) ISBN 0-7167-3103-7
• Claus D. Hillebrand: Nobel Century: a biographical analysis of physics laureates. In: Interdisciplinary Science Reviews. Nr. 2, 2002, S. 87–93.

Weblenken

Nobelpries för Physik. Mehr Biller, Videos oder Audiodateien to’t Thema gifft dat bi Wikimedia Commons.

• Nobelpries för Physik up nobelprize.org