"प्राकृतिक प्रकोप" का संशोधनहरू बिचको अन्तर

Content deleted Content added

क्रमबद्ध

१३:०७, ९ मे २०२४ जस्तै गरी पुनरावलोकन

प्राकृतिक प्रकोप एक प्रकारको प्राकृतिक घटना हो जसले मानिसको सामाजिक-आर्थिक पक्षलाई क्षति पुर्‍याउँदछ। यद्यपि यो एक सामान्य प्राकृतिक घटनाको रूपमा भएतापनि धेरैजसो अवस्थामा यो मानव गतिविधिहरूको प्रभावको कारण प्राकृतिक सन्तुलनको ह्रासको कारणले हुन्छ।^[१] सामान्य भाषामा भन्नुपर्दा प्राकृतिक प्रकोप प्राकृतिक नियमको अपवाद हो। प्राकृतिक प्रकोपले विपत्तिपछि समाज वा समुदायमा अत्यधिक हानिकारक प्रभाव छाड्ने गर्दछ। बाढी, पहिरो, खडेरी, भूकम्प, उष्णकटिबन्धीय चक्रवात, चट्याङ, ज्वालामुखी गतिविधि, डढेलो जस्ता प्राकृतिक घटनाहरू यसका केही उदाहरणहरू हुन्।^[२] प्राकृतिक प्रकोपले जनधनको क्षति गर्न सक्ने भएकाले यसले सामान्यतया आर्थिक गतिविधिलाई समेत क्षति पुर्‍याउने गर्दछ। विद्वानहरूले प्राकृतिक प्रकोप भन्ने शब्द अनुपयुक्त रहेको र यसलाई त्याग्नुपर्ने बताउँदै यसको सट्टा, सरल शब्द विपदा प्रयोग गर्न सकिने बताएका छन्। यस्तो प्रकोप, प्राकृतिक वा मानव निर्मित खतराको परिणामले हुनसक्छ जसले कमजोर समुदायलाई बढी प्रभाव पार्ने गर्दछ।^[३]

आधुनिक समयमा प्राकृतिक, मानव निर्मित र मानव-द्रुत विपत्तिहरू बीचको विभाजन कोर्न निकै कठीन छ।^[४]^[५]^[६] वास्तुकला, अग्नि, स्रोत व्यवस्थापन र जलवायु परिवर्तन जस्ता मानव निर्मित गतिविधिहरूले प्राकृतिक प्रकोपहरू निम्त्याउनमा भूमिका खेल्ने गर्दछन्।^[४]^[७]^[८] प्राकृतिक प्रकोप शब्दलाई सन् १९७६ देखिनै गलत नाम दिइएको थियो।^[९]^[१०]^[१०]^[११]

अपर्याप्त भवन निर्माण मापदण्ड, मानिसहरूको सीमान्तीकरण, असमानता, स्रोतसाधनको अत्यधिक दोहन, चरम सहरी फैलावट र जलवायु परिवर्तनका कारण प्राकृतिक प्रकोपहरू बढ्न सक्छन्।^[१२] विश्वभर तीव्र रूपमा वृद्धि हुँदै गइरहेको जनसङ्ख्या र यसले सिर्जना गरेको प्रतिकूल वातावरणको बढ्दो एकाग्रताले प्रकोपको आवृत्ति र गम्भीरता दुवै बढाएको छ। उष्णकटिबन्धीय क्षेत्रहरूमा देखिने चरम जलवायु, अस्थिर भू-आकृति, वन विनाश, अनियोजित विकास प्रसार र भवन निर्माणहरूले गर्दा मानिसहरू यस्ता प्रकोपहरूको खतरामा परेका छन्। दीर्घकालीन प्राकृतिक प्रकोपबाट पीडित, कम विकसित र विकासोन्मुख देशहरूमा प्रायः विपत्ति आएको खण्डमा अप्रभावकारी सञ्चार प्रणालीहरू रहने भएकाले विपद् रोकथाम र व्यवस्थापनका उनीहरू पूर्णरूपमा समर्थन हुँदैनन्। यदि कुनै प्रकारको प्राकृतिक विपद् कमजोर जनसमुदायमा नपर्ने हो भने विपद्को स्तरमा वृद्धि नहुने देखिन्छ।^[१३]^[१४] यदि कमजोर जनसमुदायले विपत् अनुभव गर्नुपर्‍यो भने त्यसपछिको पुनर्निर्माण गर्न धेरै वर्ष लाग्न सक्ने र त्यो मर्मत अवधिले थप जोखिम निम्त्याउन सक्छ। प्राकृतिक प्रकोपको विनाशकारी परिणामले प्रभावित समुदायहरूको मानसिक स्वास्थ्यमा पनि यसले असर पार्ने गर्दछ।^[१५]

सन्दर्भ सामग्रीहरू

↑ "Natural Hazards | National Risk Index", hazards.fema.gov, Federal Emergency Management Agency, अन्तिम पहुँच २०२२-०६-०८।
↑ G. Bankoff, G. Frerks, D. Hilhorst, सम्पादक (डिसेम्बर २०२०), Mapping Vulnerability: Disasters, Development and People, Routledge, आइएसबिएन 1-85383-964-7।
↑ Cannon, Terry. (1994). Vulnerability Analysis and The Explanation Of 'Natural' Disasters. Disasters, Development and Environment.
↑ ^४.० ^४.१ "Why natural disasters aren't all that natural", openDemocracy, २०२०-११-२६, मूलबाट २०२०-११-२९-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २०२०-१२-२९।
↑ Gould, Kevin A.; Garcia, M. Magdalena; Remes, Jacob A.C. (१ डिसेम्बर २०१६), "Beyond 'natural-disasters-are-not-natural': the work of state and nature after the 2010 earthquake in Chile", Journal of Political Ecology 23 (1): 93, डिओआई:10.2458/v23i1.20181।
↑ Smith, Neil (२००६-०६-११), "There's No Such Thing as a Natural Disaster", Items, मूलबाट २०२१-०१-२२-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २०२०-१२-२९।
↑ Gould, Kevin A.; Garcia, M. Magdalena; Remes, Jacob A.C. (१ डिसेम्बर २०१६), "Beyond 'natural-disasters-are-not-natural': the work of state and nature after the 2010 earthquake in Chile", Journal of Political Ecology 23 (1): 93, डिओआई:10.2458/v23i1.20181।
↑ Smith, Neil (२००६-०६-११), "There's No Such Thing as a Natural Disaster", Items, मूलबाट २०२१-०१-२२-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २०२०-१२-२९।
↑ "Wildfire Causes and Evaluations (U.S. National Park Service)", NPS.gov Homepage (U.S. National Park Service), २०१८-११-२७, मूलबाट २०२१-०१-०१-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २०२०-१२-२९।
↑ ^१०.० ^१०.१ DeWeerdt, Sarah (२०२०-०९-१५), "Humans cause 96% of wildfires that threaten homes in the U.S.", Anthropocene, मूलबाट २०२०-१२-१०-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २०२०-१२-२९।
↑ Smil, Vaclav (१८ डिसेम्बर १९९९), "China's great famine: 40 years later", BMJ 319 (7225): 1619–1621, डिओआई:10.1136/bmj.319.7225.1619, पिएमआइडी 10600969, पिएमसी 1127087।
↑ McGuire, Bill (डिसेम्बर २०२०), Waking the Giant: How a changing climate triggers earthquakes, tsunamis, and volcanoes, Oxford University Press, आइएसबिएन 978-0-19-959226-5, मूलबाट २०२२-०४-१८-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २०२०-१२-२९।
↑ D. Alexander (२००२), Principles of Emergency planning and Management, Harpended: Terra publishing, आइएसबिएन 1-903544-10-6।
↑ B. Wisner; P. Blaikie; T. Cannon; I. Davis (डिसेम्बर २०२०), At Risk – Natural hazards, people's vulnerability and disasters, Wiltshire: Routledge, आइएसबिएन 0-415-25216-4।
↑ Kieft, J.; Bendell, J (२०२१), "The responsibility of communicating difficult truths about climate influenced societal disruption and collapse: an introduction to psychological research", Institute for Leadership and Sustainability (IFLAS) Occasional Papers 7: 1–39, मूलबाट २०२१-०३-१०-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २०२१-०४-०३।

बाह्य कडीहरू

"विश्व बैङ्कको जोखिम व्यवस्थापन", विश्व बैङ्क, मूलबाट २०१०-०४-०९-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २००७-०६-३०।
"प्राकृतिक प्रकोप र चरम मौसम। खोजी योग्य सूचना केन्द्र", इब्रेरी।

[:3-1] "Natural Hazards | National Risk Index", hazards.fema.gov, Federal Emergency Management Agency, अन्तिम पहुँच २०२२-०६-०८।

[2] G. Bankoff, G. Frerks, D. Hilhorst, सम्पादक (डिसेम्बर २०२०), Mapping Vulnerability: Disasters, Development and People, Routledge, आइएसबिएन 1-85383-964-7।

[3] Cannon, Terry. (1994). Vulnerability Analysis and The Explanation Of 'Natural' Disasters. Disasters, Development and Environment.

[:1-4] ४.० ^४.१ "Why natural disasters aren't all that natural", openDemocracy, २०२०-११-२६, मूलबाट २०२०-११-२९-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २०२०-१२-२९।

[5] Gould, Kevin A.; Garcia, M. Magdalena; Remes, Jacob A.C. (१ डिसेम्बर २०१६), "Beyond 'natural-disasters-are-not-natural': the work of state and nature after the 2010 earthquake in Chile", Journal of Political Ecology 23 (1): 93, डिओआई:10.2458/v23i1.20181।

[6] Smith, Neil (२००६-०६-११), "There's No Such Thing as a Natural Disaster", Items, मूलबाट २०२१-०१-२२-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २०२०-१२-२९।

[7] Gould, Kevin A.; Garcia, M. Magdalena; Remes, Jacob A.C. (१ डिसेम्बर २०१६), "Beyond 'natural-disasters-are-not-natural': the work of state and nature after the 2010 earthquake in Chile", Journal of Political Ecology 23 (1): 93, डिओआई:10.2458/v23i1.20181।

[8] Smith, Neil (२००६-०६-११), "There's No Such Thing as a Natural Disaster", Items, मूलबाट २०२१-०१-२२-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २०२०-१२-२९।

[9] "Wildfire Causes and Evaluations (U.S. National Park Service)", NPS.gov Homepage (U.S. National Park Service), २०१८-११-२७, मूलबाट २०२१-०१-०१-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २०२०-१२-२९।

[auto-10] १०.० ^१०.१ DeWeerdt, Sarah (२०२०-०९-१५), "Humans cause 96% of wildfires that threaten homes in the U.S.", Anthropocene, मूलबाट २०२०-१२-१०-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २०२०-१२-२९।

[11] Smil, Vaclav (१८ डिसेम्बर १९९९), "China's great famine: 40 years later", BMJ 319 (7225): 1619–1621, डिओआई:10.1136/bmj.319.7225.1619, पिएमआइडी 10600969, पिएमसी 1127087।

[12] McGuire, Bill (डिसेम्बर २०२०), Waking the Giant: How a changing climate triggers earthquakes, tsunamis, and volcanoes, Oxford University Press, आइएसबिएन 978-0-19-959226-5, मूलबाट २०२२-०४-१८-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २०२०-१२-२९।

[13] D. Alexander (२००२), Principles of Emergency planning and Management, Harpended: Terra publishing, आइएसबिएन 1-903544-10-6।

[14] B. Wisner; P. Blaikie; T. Cannon; I. Davis (डिसेम्बर २०२०), At Risk – Natural hazards, people's vulnerability and disasters, Wiltshire: Routledge, आइएसबिएन 0-415-25216-4।

[15] Kieft, J.; Bendell, J (२०२१), "The responsibility of communicating difficult truths about climate influenced societal disruption and collapse: an introduction to psychological research", Institute for Leadership and Sustainability (IFLAS) Occasional Papers 7: 1–39, मूलबाट २०२१-०३-१०-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २०२१-०४-०३।

[१]

[२]

[३]

[४]

[५]

[६]

[७]

[८]

[९]

[१०]

[११]

[१२]

[१३]

[१४]

[१५]

@@ पङ्क्ति ५: / पङ्क्ति ५: @@
 आधुनिक समयमा प्राकृतिक, मानव निर्मित र मानव-द्रुत विपत्तिहरू बीचको विभाजन कोर्न निकै कठीन छ।<ref name=":1">{{cite web |title=Why natural disasters aren't all that natural |website=openDemocracy |date=2020-11-26 |url=https://opendemocracy.net/en/why-natural-disasters-arent-all-that-natural |access-date=2020-12-29 |archive-date=2020-11-29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201129131113/https://www.opendemocracy.net/en/why-natural-disasters-arent-all-that-natural/ | url-status=live }}</ref><ref>{{cite journal |last1=Gould|first1=Kevin A. |last2=Garcia|first2=M. Magdalena |last3=Remes|first3=Jacob A.C. |title=Beyond 'natural-disasters-are-not-natural': the work of state and nature after the 2010 earthquake in Chile |journal=Journal of Political Ecology |date=1 December 2016 |volume=23 |issue=1 |pages=93 |doi=10.2458/v23i1.20181 |doi-access=free}}</ref><ref>{{cite web |last=Smith|first=Neil | title=There's No Such Thing as a Natural Disaster |website=Items |date=2006-06-11 |url=https://items.ssrc.org/understanding-katrina/theres-no-such-thing-as-a-natural-disaster/ |access-date=2020-12-29 |archive-date=2021-01-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210122104324/https://items.ssrc.org/understanding-katrina/theres-no-such-thing-as-a-natural-disaster/ |url-status=live}}</ref> वास्तुकला, अग्नि, स्रोत व्यवस्थापन र जलवायु परिवर्तन जस्ता मानव निर्मित गतिविधिहरूले प्राकृतिक प्रकोपहरू निम्त्याउनमा भूमिका खेल्ने गर्दछन्।<ref name=":1">{{cite web |title=Why natural disasters aren't all that natural |website=openDemocracy |date=2020-11-26 |url=https://opendemocracy.net/en/why-natural-disasters-arent-all-that-natural |access-date=2020-12-29 |archive-date=2020-11-29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201129131113/https://www.opendemocracy.net/en/why-natural-disasters-arent-all-that-natural/ | url-status=live }}</ref><ref>{{cite journal |last1=Gould|first1=Kevin A. |last2=Garcia|first2=M. Magdalena |last3=Remes|first3=Jacob A.C. |title=Beyond 'natural-disasters-are-not-natural': the work of state and nature after the 2010 earthquake in Chile |journal=Journal of Political Ecology |date=1 December 2016 |volume=23 |issue=1 |pages=93 |doi=10.2458/v23i1.20181 |doi-access=free}}</ref><ref>{{cite web |last=Smith|first=Neil | title=There's No Such Thing as a Natural Disaster |website=Items |date=2006-06-11 |url=https://items.ssrc.org/understanding-katrina/theres-no-such-thing-as-a-natural-disaster/ |access-date=2020-12-29 |archive-date=2021-01-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210122104324/https://items.ssrc.org/understanding-katrina/theres-no-such-thing-as-a-natural-disaster/ |url-status=live}}</ref> प्राकृतिक प्रकोप शब्दलाई सन् १९७६ देखिनै गलत नाम दिइएको थियो।<ref>{{cite web | title=Wildfire Causes and Evaluations (U.S. National Park Service) | website=NPS.gov Homepage (U.S. National Park Service) | date=2018-11-27 | url=https://www.nps.gov/articles/wildfire-causes-and-evaluation.htm | access-date=2020-12-29 | archive-date=2021-01-01 | archive-url=https://web.archive.org/web/20210101030717/https://www.nps.gov/articles/wildfire-causes-and-evaluation.htm | url-status=live }}</ref><ref name="auto">{{cite web | last=DeWeerdt | first=Sarah | title=Humans cause 96% of wildfires that threaten homes in the U.S. | website=Anthropocene | date=2020-09-15 | url=https://www.anthropocenemagazine.org/2020/09/humans-cause-most-wildfires-that-threaten-homes-in-the-united-states/ | access-date=2020-12-29 | archive-date=2020-12-10 | archive-url=https://web.archive.org/web/20201210055715/https://www.anthropocenemagazine.org/2020/09/humans-cause-most-wildfires-that-threaten-homes-in-the-united-states/ | url-status=live }}</ref><ref name="auto"/><ref>{{cite journal |last1=Smil |first1=Vaclav |title=China's great famine: 40 years later |journal=BMJ |date=18 December 1999 |volume=319 |issue=7225 |pages=1619–1621 |doi=10.1136/bmj.319.7225.1619 |pmid=10600969 |pmc=1127087 }}</ref>
-अपर्याप्त भवन निर्माण मापदण्ड, मानिसहरूको सीमान्तीकरण, असमानता, स्रोतसाधनको अत्यधिक दोहन, चरम सहरी फैलावट र जलवायु परिवर्तनका कारण प्राकृतिक प्रकोपहरू बढ्न सक्छन्।<ref>{{cite book |last1=McGuire |first1=Bill |title=Waking the Giant: How a changing climate triggers earthquakes, tsunamis, and volcanoes |date=2012 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-959226-5 |url=https://1lib.eu/book/2583950/77162a |access-date=2020-12-29 |archive-date=2022-04-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220418223658/http://ww25.1lib.eu/book/2583950/77162a?subid1=20220419-0836-58aa-a5d2-62fa1ec4a512 |url-status=live|date=December 2020}}</ref> विश्वभर तीव्र रूपमा वृद्धि हुँदै गइरहेको जनसङ्ख्या र यसले सिर्जना गरेको प्रतिकूल वातावरणको बढ्दो एकाग्रताले प्रकोपको आवृत्ति र गम्भीरता दुवै बढाएको छ। उष्णकटिबन्धीय क्षेत्रहरूमा देखिने चरम जलवायु, अस्थिर भू-आकृति, वन विनाश, अनियोजित विकास प्रसार र भवन निर्माणहरूले गर्दा मानिसहरू यस्ता प्रकोपहरूको खतरामा परेका छन्। दीर्घकालीन प्राकृतिक प्रकोपबाट पीडित, कम विकसित र विकासोन्मुख देशहरूमा प्रायः विपत्ति आएको खण्डमा अप्रभावकारी सञ्चार प्रणालीहरू रहने भएकाले विपद् रोकथाम र व्यवस्थापनका उनीहरू पूर्णरूपमा समर्थन हुँदैनन्। यदि कुनै प्रकारको प्राकृतिक विपद् कमजोर जनसमुदायमा नपर्ने हो भने विपद्को स्तरमा वृद्धि नहुने देखिन्छ। यदि कमजोर जनसमुदायले विपत् अनुभव गर्नुपर्‍यो भने त्यसपछिको पुनर्निर्माण गर्न धेरै वर्ष लाग्न सक्छ भने त्यो मर्मत अवधिले थप जोखिम निम्त्याउन सक्छ। प्राकृतिक प्रकोपको विनाशकारी परिणामले प्रभावित समुदायहरूको मानसिक स्वास्थ्यमा पनि यसले असर पार्ने गर्दछ।
+अपर्याप्त भवन निर्माण मापदण्ड, मानिसहरूको सीमान्तीकरण, असमानता, स्रोतसाधनको अत्यधिक दोहन, चरम सहरी फैलावट र जलवायु परिवर्तनका कारण प्राकृतिक प्रकोपहरू बढ्न सक्छन्।<ref>{{cite book |last1=McGuire |first1=Bill |title=Waking the Giant: How a changing climate triggers earthquakes, tsunamis, and volcanoes |date=2012 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-959226-5 |url=https://1lib.eu/book/2583950/77162a |access-date=2020-12-29 |archive-date=2022-04-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220418223658/http://ww25.1lib.eu/book/2583950/77162a?subid1=20220419-0836-58aa-a5d2-62fa1ec4a512 |url-status=live|date=December 2020}}</ref> विश्वभर तीव्र रूपमा वृद्धि हुँदै गइरहेको जनसङ्ख्या र यसले सिर्जना गरेको प्रतिकूल वातावरणको बढ्दो एकाग्रताले प्रकोपको आवृत्ति र गम्भीरता दुवै बढाएको छ। उष्णकटिबन्धीय क्षेत्रहरूमा देखिने चरम जलवायु, अस्थिर भू-आकृति, वन विनाश, अनियोजित विकास प्रसार र भवन निर्माणहरूले गर्दा मानिसहरू यस्ता प्रकोपहरूको खतरामा परेका छन्। दीर्घकालीन प्राकृतिक प्रकोपबाट पीडित, कम विकसित र विकासोन्मुख देशहरूमा प्रायः विपत्ति आएको खण्डमा अप्रभावकारी सञ्चार प्रणालीहरू रहने भएकाले विपद् रोकथाम र व्यवस्थापनका उनीहरू पूर्णरूपमा समर्थन हुँदैनन्। यदि कुनै प्रकारको प्राकृतिक विपद् कमजोर जनसमुदायमा नपर्ने हो भने विपद्को स्तरमा वृद्धि नहुने देखिन्छ।<ref>{{cite book| author=D. Alexander| year=2002| title=Principles of Emergency planning and Management| publisher=Harpended: Terra publishing| isbn= 1-903544-10-6}}</ref><ref>{{cite book|author1=B. Wisner |author2=P. Blaikie |author3=T. Cannon |author4=I. Davis | year=2004| title=At Risk – Natural hazards, people's vulnerability and disasters| publisher=Wiltshire: Routledge| isbn= 0-415-25216-4|date=December 2020}}</ref> यदि कमजोर जनसमुदायले विपत् अनुभव गर्नुपर्‍यो भने त्यसपछिको पुनर्निर्माण गर्न धेरै वर्ष लाग्न सक्ने र त्यो मर्मत अवधिले थप जोखिम निम्त्याउन सक्छ। प्राकृतिक प्रकोपको विनाशकारी परिणामले प्रभावित समुदायहरूको मानसिक स्वास्थ्यमा पनि यसले असर पार्ने गर्दछ।<ref>{{cite journal|last1=Kieft|first1=J.|last2=Bendell|first2=J|year=2021|title=The responsibility of communicating difficult truths about climate influenced societal disruption and collapse: an introduction to psychological research|url=https://insight.cumbria.ac.uk/id/eprint/5950|journal=Institute for Leadership and Sustainability (IFLAS) Occasional Papers|volume=7|pages=1–39|access-date=2021-04-03|archive-date=2021-03-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20210310074519/https://insight.cumbria.ac.uk/id/eprint/5950/|url-status=live}}</ref>
 == सन्दर्भ सामग्रीहरू ==