Germaanse goden
Het pantheon van de Germaanse en Noordse goden is vrij complex. Ongetwijfeld is het over een ruime tijdspanne ontstaan en hebben er in die tijd talloze invloeden meegespeeld, waaronder niet in het minst de volksverhuizingen. Er was in feite niet zoiets als 'dé Germanen'. Dit is slechts een algemene verzamelnaam voor min of meer losse stammen of etnieën die gebieden in het midden en het noorden van Europa bevolkten. Wel konden de verschillende stammen zich in de eerste eeuwen na onze jaartelling nog onderling verstaanbaar maken, omdat zij dialecten van dezelfde taal, het Oergermaans, spraken.
Rond het jaar 1000 was ook het noorden gekerstend, maar de oude godheden overleefden in de literatuur, zij het vaak vervormd, vermomd en vermengd.
Er is met name literatuur overgeleverd over de goden waaraan in Scandinavië in de Vikingtijd werd geloofd. Over de Germaanse goden uit andere gebieden en periodes is veel minder bekend.
Overzicht Noorse goden
Onderstaande tabel is een overzicht dat werd opgemaakt vanuit de Edda. De godheden staan ongeveer in de volgorde vermeld waarin zij ook daar in voor komen in de Gylfaginning, een woordenstrijd tussen drie gedaanten van Odin, namelijk 'Hoog', 'Evenhoog' en 'Derde' en een zekere Gangleri waarvoor de Zweedse koning Gylfi zich uitgeeft nadat hij in het geheim in Asgard is doorgedrongen.
De volgorde lijkt overeen te komen met belangrijkheid en/of verwantschap.
Er is eerst sprake van 12 Asen en 14 Asinnen (atmosferische godheden). Daarnaast worden echter nog een aantal afstammelingen, verwanten en gezellen vermeld, die blijkbaar mettertijd mee op de Asenlijst mochten. Elders wordt ook melding gemaakt van een tweede categorie goden, de Wanen (aardgoden). Na een strijd tussen deze twee soorten had een verzoening plaats met uitwisseling van soortgenoten om dat te bezegelen.
| Noorse Naam | Germaanse Naam | Functie | Echtgenote(n) | Verblijf | Vervoer | Attributen | Opmerkingen |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Odin | Wodan | Oudste Ase; Oppergod; kennis, wijsheid, strijd | Frig | Gladsheimr waar zijn zetel Hlidskjalf staat | Sleipnir | Ring Draupnir, medekelk, speer, raven: Huginn en Muninn | Zoon van Bur en Bestla |
| Frig | Frigga | Asin | Odin | Fensalir | wagen getrokken door katten met leidsels van bloeiend vlas | sleutelbos, blauwe mantel, rode jurk, veer | Moedergodin, wordt ook Saga genoemd |
| Thor | Donar | Ase; sterkste ase, slaat rijpreuzen en bergreuzen schedel in met zijn hamer Mjölnir | Sif | Bilskirnir in Thrudvangar met 5x100+40 vertrekken | Tandgniostr en Tandgrisnir (bokken) | Mjölnir, Krachtgordel, IJzeren handschoenen | Zoon van Odin en Jörd; verdedigt Asgaard en Midgaard |
| Baldr | Balder | De beste en mooiste en wijste welsprekendste en genadigste | Nanna | Breidablik in Asgaard | Paard | Hringhorni en erft Draupnir | ‘Zijn raad wordt nooit gevolgd’; god van het wenen |
| Njörd | Njord | Wane; regelt waaien van de wind, zee en vuur, rijk en vermogend | Skaði | Nóatún in Asgaard | Uit Vanaheimr, geruild met Hœnir; god van voorspoed | ||
| Skaði | Skadi | Wane; boogschieten en skiën, schoonheid | Njǫrð | Thrymheimr | boog | Andere namen: Öndurgud, Öndurdis | |
| Frey | Fro/ Frea | Wane; machtig mooi; regen en zon en vruchten en vrede welstand | Gerd | Alfheim | Skíðblaðnir (opplooibaar schip) en everwagen | Zoon van Njord en Skadi, God van jaargroei en voorspoed | |
| Freyja | Frîia | Wane; mooi machtig (‘frova’) voortreffelijkste; liefdesgedichten | Ód | Folkvangr en Sessrumnir in Asgaard | Wagen met twee katten | Halssnoer Brísingamen | Helft van de strijders is voor haar; weent rood goud om verdwaalde Ód; heeft veel namen door het reizen om hem te zoeken |
| Hnoss | al het mooie heet zo | Dochter van Freyja en Od | |||||
| Týr | Ziu / Tîw | Ase. Stoutmoedigste, wijst zege toe, wijs | Eenhandig | 'Geen vredestichter' | |||
| Bragi | Ase; wijsheid, poëzie, retoriek en woordspel | Iðun | Lange baard | Schepper van de dichtkunst | |||
| Iðunn | Bewaart in kist appelen voor verjonging van de goden | Bragi | |||||
| Heimdall | Heimdal | Witte Ase, groot en heilig, had negen zustermoeders, brugbewaker tegen de reuzen | Himinbjörg in Asgaard bij Bifröst | Paard Gulltoppr | Gouden tanden; minder slaap dan een vogel nodig, ziet overdag en ’s nachts 100 mijl; Hoort gras en wol groeien; Gjallarhoorn schalt in alle werelden | Vijand van Loki | |
| Hod | Hödur | Ase. Blind en sterk | Doder van Baldr | ||||
| Vidar | Ase. Zwijgzame ase bijna zo sterk als Thor | Vidi | Schoen met dikke zool of IJzeren schoen | Doodt Fenrir | |||
| Váli | Ase; moedig en goed schutter | Valaskjálf | Zoon van Odin en Rind; vijand van Höd die hij doodt | ||||
| Ull | Uller | Ase; boogschutter skiloper, mooi, strijder | Ydalir | Zoon van Odin en Sif, stiefzoon van Thor; | |||
| Hœnir | Vlugge ase of langpoot | ||||||
| Forseti | Ase; verzoener; rechtspreker | Glitnir in Asgaard | Zoon van Baldr en Nanna | ||||
| Loki of Loptr | Loki | Mooi en knap, boosaardig en grillig; sluwheid | Sigyn | Overal | Zoon van reus Farbauti en reuzin Laufey | ||
| Loki of Loptr | Loki | Boosaardig, sluw, grillig | reuzin Angrboda | Overal | Nageslacht: Fenrir; Jörmungandr (Midgaardslang) en Hel | ||
| Sága | Asin | Odin | Sökkvabekkr | Andere naam van Frig | |||
| Eir | Asin Heelmeesteres | ||||||
| Gefjon | Gifioen | Asin, ongehuwd; rukte Seeland (Selund) uit Zweden weg | Haar dienen alle vrouwen die ongehuwd sterven | ||||
| Fulla | Asin; deelt Frigs geheimen | zorgt voor Frigs kousen en schoeisel | Los haar met gouden band; draagt kistje van Frig | ||||
| Sjöfn | Asin. Richt gedachten van mannen en vrouwen op de liefde | Een minnaar heet sjafni | |||||
| Lofn | Asin. Mild en goed, bemiddelend bij Alvader bij verboden omgang tussen seksen | ‘verlof’ en ‘loven’ | |||||
| Vár | Asin. Zij luistert naar eden en afspraken | ‘waarborgen’, trouw | |||||
| Vör | Asin. Wijs en nieuwsgierig, niets is haar verborgen | ‘gewaar’ worden | |||||
| Syn | Asin. Deurbewaakster in de hal | Betwisting op het thing | ‘Syn voor de deur zetten’ = iets betwisten | ||||
| Hlín | Asin. Waakt over mensen die men tegen gevaar in bescherming neemt | ‘hleina’ = zichzelf beschermen, Hoedster = andere naam van Frig | |||||
| Snotra | Asin. Verstandig bescheiden | ‘snotr’ = bescheiden man of vrouw | |||||
| Gná | Asin. Boodschapster van Frig | Paard Hófvarpnir, berijdt wolken en water | ‘gnaefar’ = hoog oprijzen | ||||
| Sól | Sunna | Wane; zonnegodin; | Strijdwagen getrokken door de twee paarden Arvakr en Alsvidr. | ||||
| Ran | Zeegodin | Aegir (zee) | |||||
| Jörd | Ertha | Asin van de aarde | Moeder van Thor, oorspronkelijk een Vane | ||||
| Rind | Asin | Moeder Vali |
Overzicht continentaal Germaanse goden
Hieronder volgt een overzicht dat het overzicht hierboven aanvult. Alleen worden hieronder de goden benoemd die specifiek (ook) bekend zijn van de continentale Germanen. Deze godheden worden genoemd bij, onder andere, de Romeinse geschiedschrijvers Tacitus, Plinius en de Angelsaks Beda. Van veel goden is geen uitgebreide literatuur bekend.
| Germaanse Naam | Noorse Naam | Functie | Attributen | Opmerking | Literatuur |
|---|---|---|---|---|---|
| Wodan; Woutan; Weda | Odin | Oppergod; scheppergod | wolven, raven, achtbenig paard, speer, | Wilde Jacht | Oudsaksisch doopgelofte; Merseburger toverspreuken; Beda; Edda |
| Donar; Thunaer; Tonger | Thor | Dondergod | Hamer | Maakt met hamer bliksem en donder | Oudsaksisch doopgelofte; Edda |
| (H)irmin; (H)ermen | Jörmunr | voorouder der Herminones | De Saksen vereerden hem in hun Irminsul | naam betekent groots, weids, drager | Vita Karoli Magni |
| Ing(uz); Ingwaz | Yngvi | voorouder van de Ingvaeones; god van erfelijkheid; vernoeming; licht. | Een Germaanse naam voor Frey | Tacitus | |
| Istvae | voorouder der Istvaeones | Tacitus | |||
| Mannus | Vader voorouder-goden Hirmin, Ing en Istwa | Naam betekent 'mens(heid)' | Tacitus | ||
| Tuïsto | Oergod der Germanen; vader van Mannus | uit de aarde ontstaan | Tacitus | ||
| Nerthus | Terra Mater; Moedergodin; vruchtbaarheidsgodin | Getrokken met paard en wagen | Later bekend als Friia en/of Ertha | Tacitus | |
| Ostara; Ēostre | Vruchtbaarheidsgodin van de lente en de wedergeboorte | Ei, haas | Naam verwant aan oosten, daar de zon opkomt | Beda; Angelsaksische kalender | |
| Saxnôt; Seaxneat | stamgod der Saksen; recht; oorlog; verbond | Verwant aan Tîw | Oudsaksisch doopgelofte | ||
| Holda | Huldra | Onderwereld- en bosgodin; mooi; lang haar; staart van koe; gedaante wisselen; magie | Wilde Jacht | Folklore uit Scandinavië en Westfalen; verwant aan Huld | Folklore uit Scandinavië en Westfalen; Edda |
| Tanfana | Godin van Istvaeonen, stam der Marsi | archeologie | |||
| Hretha | naam betekent de beruchte, de zegevierende | Angelsaksische kalender | |||
| Balder; Baldaeg | Baldr | Beda; Edda; Merseburger toverspreuken | |||
| Frigga; Frija | Frig | moeder der goden | Beda; Edda | ||
| Fro; Frea | Frey | Mannelijk fallussymbool | rijdend op een everzwijn | Edda; volkslegenden | |
| Freyja | Vrouwelijke seksualiteit | verwant aan Ostara; mooiste der god(inn)en | Merseburger toverspreuken | ||
| Ziu; Tîw; Thingsus | Týr | Rechtvaardigheid; orde | god van het Thing | archeologie | |
| Heimdal; Heime | Heimdall | brugbewaker tegen de Hunen (reuzen) | Gjallarhoorn | ziet overdag en 's nachts 100 mijl; hoort gras en wol groeien; | Merseburger toverspreuken; Edda |
| Sunna; Sigel | Sól | zonnegodin; | paard en wagen rijdend rond Midgaard; achterna gezeten door Helhond | Merseburger toverspreuken | |
| Hertha , Ertha | Jörd | Aardegodin | Verwant aan Gaia | Beda | |
| Nehalennia | beschermgodin voor zeelui en handelaars | Hond, vruchten, lang gewaad, Schelpdak van de altaarnis, bloemslingers | West-Germaanse godin uit 2e en 3e eeuw na Chr. | archeologie |
Verwantschap
Boltorn Búri Ægir Ran Farbauti Laufey | | | | | | Bestla Borr +---+----+ +--+-----+-----+--+ | | | | | | +--+-------+---+--+ Ni søstre Loki Byleist Helblindi | | | | | Fjørgyn Vili Odin Vé Heimdallr Sigyn +++ | | | | | Angrboða Frigg +-+---+--+--+---+--+ Fjorgyn +--+---+-+ | | | | | | | | | | | | +---+------+----------+----+ Nepr +--+-----+-----+---+ | | | | +------------------+---+ Vali Narfi | | | | | | | | | | | | Hel Midgaardslang Fenris Hyrrokin Nanna Balder Hoder Hermod | | | | Sif Thor Jarnsaxa | | | | | | | | | | | | | +--------+-------+--+ +-----+----+ | | | +-----+---+ +--+---+-+ +----+--+ Tjassi | | | Iðunn Bragi | | | | | | | Hati Skoll Forseti | | | | Ullr Trud Modi Magni Skadi Njord ? +--------+ | | | | | | Rindr | | Grid +-----+ +--+---+--+ | | | | | | +----+--------+-----+ +----+------+ Óðr Freja Frej | | | | | ? Gefion Skjold Vale (Bo) Vidar +---+-------+--+ | | | | | | +--+---+ +------+------+ Hnoss Gersimi | | 4 ossen Skjoldungerne
Referenties
- Snorri Sturluson (1225): Over de noordse goden – Verhalen uit Edda en Heimskringla, Nederlandse vertaling 1983 door P. Vermeyden, Meulenhoff, ISBN 9029019018