Het Kabardijns of Oost-Circassisch (къэбэрдеибзэ, qəbərdeybzə) is een Abchazisch-Adygese taal, die wordt gesproken door de Kabardijnen en Tsjerkessen.

Kabardijns
къэбэрдеибзэ
Gesproken in Vlag van Rusland Rusland
Vlag van Turkije Turkije
Vlag van Syrië Syrië
Vlag van Jordanië Jordanië
Vitaliteit potentieel bedreigd[1]
Sprekers 1.600.000
Taalfamilie
Alfabet Cyrillisch
Officiële status
Officieel in
Taalcodes
ISO 639-1
ISO 639-2 kbd
ISO 639-3 kbd
■ Verspreiding van het Kabardijns en het Adygees
 Verspreiding van het Kabardijns en het Adygees
Portaal  Portaalicoon   Taal
Een spreker van het Circassisch.

Verspreiding

bewerken

Het oorspronkelijke thuisland van de Kabardijnen en de Tsjerkessen is het gebied tussen de Koeban en de Terek in de Noordelijke Kaukasus. Kabardijns heeft een officiële status in de Russische deelrepublieken Karatsjaj-Tsjerkessië en Kabardië-Balkarië, al wordt daar in de praktijk alleen Russisch als bestuurstaal gebruikt. Na de Circassische genocide in 1864 hebben veel Kabardijnen zich gevestigd in het noorden van Anatolië, waar thans ongeveer tweede derde van alle sprekers woont. Sommige Kabardijnen vluchtten ook naar andere landen, zoals Jordanië en Syrië.

Verwantschap

bewerken

De taal is nauw verwant is aan het Adygees. Door taalkundigen worden Adygees en Kabardijns vaak gezien als twee varianten van een pluricentrische taal. Samen staan ze bekend als het Circassisch. In de diaspora is de taal alleen bekend onder die naam. Hogerop is het Kabardijns ook verwant met het Abchazisch, het Abazijns en het uitgestorven Oebychs. Ze vormen samen de Abchazisch-Adygese taalfamilie.

Spraakkunst

bewerken

Zoals alle Abchazisch-Adygese talen is het Kabardijns een SOV-taal met een ergatieve zinsbouw. Het Kabardijns heeft vier naamvallen en een zeer complex werkwoordsysteem.

Klankleer

bewerken
Medeklinkers
labiaal alveolaar post-
alveolaar
alveolo-
palataal
velaar uvulaar faryngaal glottaal
nasaal m n
plosief steml. p t k q ʔ ʔʷ
stemh. b d ɡ ɡʷ ɡʲ
ejectief kʷʼ (kʲʼ)
affricaat steml. t͡s t͡ʃ q͡χ q͡χʷ
stemh. d͡z d͡ʒ
ejectief t͡sʼ t͡ʃʼ
fricatief steml. f s ɬ ʃ ɕ x χ χʷ ħ
stemh. v z ɮ ʒ ʑ ɣ ʁ ʁʷ
ejectief ɬʼ ɕʼ
approximant l j w
vibrant r
Klinkers
vooraan midden achteraan
gesloten ɪ u
midden e ə o
open a ɑ

Schrift

bewerken

Sinds 1938 wordt Kabardijns geschreven in het Cyrillisch, ter vervanging van het Latijnse alfabet dat sinds 1928 in gebruik was. Daarvoor werd het Arabisch alfabet gebruikt. De diaspora in Turkije gebruikt het Latijnse alfabet.

Cyrillisch schrift
А а
[aː]
Б б
[b]
В в
[v]
Г г
[ɣ/ɡ]
Гу гу
[ɡʷ]
Гъ гъ
[ʁ]
Гъу гъу
[ʁʷ]
Д д
[d]
Дж дж
[d͡ʒ]
Дз дз
[d͡z]
Дзу дзу
[d͡zʷ]
Е е
[ja/aj]
Ё ё
[jo]
Ж ж
[ʒ]
Жъ жъ
[ʐ]
Жъу жъу
[ʐʷ]
Жь жь
[ʑ]
З з
[z]
И и
[jə/əj]
Й й
[j]
К к
[k]
Ку ку
[kʷ]
Къ къ
[q]
Къу къу
[qʷ]
Кӏ кӏ
[t͡ʃʼ/kʼ]
Кӏу кӏу
[kʷʼ]
Л л
[ɮ/l]
Лъ лъ
[ɬ]
Лӏ лӏ
[ɬʼ]
М м
[m]
Н н
[n]
О о
[aw/wa]
П п
[p]
Пӏ пӏ
[pʼ]
Пӏу пӏу
[pʷʼ]
Р р
[r]
С с
[s]
Т т
[t]
Тӏ тӏ
[tʼ]
Тӏу тӏу
[tʷʼ]
У у
[w/əw]
Ф ф
[f]
Х х
[x]
Хъ хъ
[χ]
Хъу хъу
[χʷ]
Хь хь
[ħ]
Ц ц
[t͡s]
Цу цу
[t͡ʃʷ]
Цӏ цӏ
[t͡sʼ]
Ч ч
[t͡ʃ]
ЧI чI
[t͡ʂʼ]
Чъ чъ
[t͡ʂ]
Ш ш
[ʃ]
Шъ шъ
[ʂ]
Шъу шъу
[ʂʷ/ɕʷ]
Шӏ шӏ
[ʃʼ]
Шӏу шӏу
[ʃʷʼ]
Щ щ
[ɕ]
Ъ ъ
[ˠ]
Ы ы
[ə]
Ь ь
[ʲ]
Э э
[a]
Ю ю
[ju]
Я я
[jaː]
ӏ
[ʔ]
ӏу
[ʔʷ]
Latijns schrift
A a
[aː]
B b
[b]
V v
[v]
G g
[ɣ/ɡ]
Gu gu
[ɡʷ]
Ğ ğ
[ʁ]
Ğu Ğu
[ʁʷ]
D d
[d]
C c/Dj dj
[d͡ʒ]
Dz dz
[d͡z]
Dzu dzu
[d͡zʷ]
É é
[ja/aj]
Yo yo
[jo]
Ɉ ɉ
[ʒ]
Ĵ ĵ
[ʐ]
Ĵu ĵu
[ʐʷ]
J j
[ʑ]
Z z
[z]
Yİ yi/İ i
[jə/əj]
Y
[j]
K k
[k]
Ku ku
[kʷ]
Q q
[q]
Qu qu
[qʷ]
K' k'
[t͡ʃʼ/kʼ]
K'u k'u
[kʷʼ]
L l
[ɮ/l]
Tl tl
[ɬ]
L' l'
[ɬʼ]
M m
[m]
N n
[n]
O o
[aw/wa]
P p
[p]
P' p'
[pʼ]
P'u p'u
[pʷʼ]
R r
[r]
S s
[s]
T t
[t]
T' t'
[tʼ]
T'u t'u
[tʷʼ]
W w/U u
[w/əw]
F f
[f]
X x
[x]
Xh xh
[χ]
Xhu xhu
[χʷ]
H h
[ħ]
Ts ts
[t͡s]
Çü çü
[t͡ʃʷ]
Ts' ts'
[t͡sʼ]
Ç ç
[t͡ʃ]
Ç' ç'
[t͡ʂʼ]
Çh çh
[t͡ʂ]
Ṩ ṩ
[ʃ]
Ş̂ ş̂
[ʂ]
Ş̂u ş̂u
[ʂʷ/ɕʷ]
Ş́ ş́
[ʃʼ]
Ş́u ş́u
[ʃʷʼ]
Ş ş
[ɕ]
I ı
[ə]
Ə ə
[a]
Yu yu
[ju]
Ya ya
[jaː]

Voorbeeld

bewerken

De onderstaande tekst is een uittreksel uit de vertaling van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens in het Kabardijns.

Nederlands[2] Kabardijns[3] Romanisatie
Universele Verklaring van de Rechten van de Mens Цӏыху Хуэфащэхэм Теухуа Дунейпсо Джэпсалъэ C’ıxu Xuefas̨exem Tyewxua Dúnyaýpsew Jepsałe
Artikel 1 1-нэ пычыгъуэ 1-ne pıçıǵue
Alle mensen worden vrij en gelijk in waardigheid en rechten geboren. Zij zijn begiftigd met verstand en geweten, en behoren zich jegens elkander in een geest van broederschap te gedragen. ЦӀыху псори щхьэхуиту, я щӀыхьымрэ я хуэфащэхэмрэкӀэ зэхуэдэу къалъхур. Акъылрэ зэхэщӀыкӀ гъуазэрэ яӀэщи, зыр зым зэкъуэш зэхащІэ яку дэлъу зэхущытын хуейхэщ. C’ıxu psweri s̨hexuitu, ya s̨’ıhımre ya xuefas̨exemreç’e zexuedew qałxur. Aqılre zexes̨’ıç’ ǵuazere yaꜧes̨i, zır zım zequeş zexas̨’e yaqu dełu zexus̨ıtın xuyeýxes̨.