De kustwacht zorgt voor de veiligheid op zee. Men beschikt over schepen en vliegtuigen, die schepen en visserij kunnen controleren, en biedt hulp bij calamiteiten op zee, bijvoorbeeld bij slecht weer.
Guardian (ex Levoli Amaranth) in Den Helder
Wereldwijd gezien zijn de kleine reddingsboten voor direct bij de kust meestal geen onderdeel van de kustwacht, maar horen bij de strandwacht. De kustwacht werkt meestal nauw samen met de marine. Zogenaamde "search and rescue"-eenheden zijn vaak een onderdeel van de kustwacht. "Search and rescue" (SAR) betekent letterlijk "zoeken en redden". Deze dienst werkt vaak met reddingboten of helikopters, om bijvoorbeeld drenkelingen op te sporen of iemand van een boorplatform of schip te kunnen halen. In Nederland zijn reddingboten van de Koninklijke Nederlandse Redding Maatschappij (KNRM) en van de Reddingsbrigade (KNBRD) aangemerkt als specifieke SAR-eenheden.
Na de oprichting van de kustwachtorganisatie, in 1987, werd het Kustwachtcentrum gevestigd in het gebouw van Scheveningen Radio te IJmuiden. In 1995 kwam de Kustwacht onder de operationele leiding van de Koninklijke Marine en om deze reden verhuisde het Kustwachtcentrum in 2001 naar Den Helder, om gevestigd te worden op het terrein van de Marine.
Het kustwachtcentrum fungeert als coördinatie-, meld- en informatiecentrum en heeft een 24 uurs bezetting. Een wachtploeg bestaat uit vijf personen, t.w. een Duty Officer, drie Watch Officers en een handhavingsofficier.
Het Kustwachtcentrum is aangewezen als Nationaal Maritiem en Aeronautisch Redding Coördinatie Centrum (JointRCC).
Om de herkenbaarheid te vergroten zijn vlieg- en vaartuigen van de diverse organisaties, uitgezonderd die van de marine, in hetzelfde kleurenschema geschilderd. De rompen van de schepen zijn blauw beschilderd met een dunne schuine blauwe streep, gevolgd door een brede rood/oranje schuine streep op een witte achtergrond. De Vloot van de Kustwacht kent de volgende schepen: één sleepboot, drie patrouillevaartuigen, één mijnenjager van de Koninklijke Marine, zeven betonningsvaartuigen, een oliebestrijdingsvaartuig, politieboten, twee patrouillevliegtuigen en verschillende helikopters. Daarnaast werkt de Nederlandse Kustwacht samen met de Koninklijke Nederlandse Reddingmaatschappij. Zij hebben 45 verschillende reddingstations langs de Nederlandse kust
De middelen die de kustwacht ter beschikking staan zijn te onderscheiden in varende en vliegende eenheden:
Patrouillevaartuig ''Zeearend''het Emergency Rescue Towing Vessel (ERTV) Guardian (2013). De oorspronkelijk naam was ETV Ievoli Amaranth, bij de overname door Multraship in het voorjaar van 2016 werd haar naam veranderd in Guardian
de patrouillevaartuigen Visarend, Zeearend en Barend Biesheuvel (Rijksrederij)
In Oostende is het "Vlaamse Maritime Rescue and Coordination Center" MRCC Oostende. Verder zijn er speciale SAR-helikopters gestationeerd in Koksijde. Er wordt een kustwacht opgericht, die vergelijkbaar is met de kustwacht van andere landen.
Op dit moment is de Belgische Kustwacht verantwoordelijk voor de coördinatie en goede samenwerking tussen de 17 (zowel regionale als federale) overheidsinstanties die bevoegd zijn voor maritieme operaties in het havengebied en in de Belgische territoriale wateren.
Op de schepen die in het bezit zijn van de Marinecomponent van Defensie na, zijn de schepen die ingezet worden door de verschillende overheidsorganen waar de Kustwacht een coördinerende functie over heeft in het bezit van de rederijdienst van het Vlaamse Gewest 'DAB VLOOT'. Op dit moment heeft 'VLOOT' 45 schepen in haar beheer. Dit omvat zowel schepen van het loodswezen, reddingsboten, patrouilleschepen van de Scheepvaartpolitie en Douane, als onderzoeksschepen.
De Surinaamse Kustwacht werd in 2013 opgericht. Aanleiding voor de oprichting van de kustwacht vormden vooral de bedreigingen die de visserijsector toen enige tijd ondervond door piraterij, waardoor de vissers zich zonder kustwacht aan hun lot overgelaten voelden.[1]
Zie Nederlandse Kustwacht voor het hoofdartikel over dit onderwerp.
