Merck toch hoe sterck (lied)
Merck toch hoe sterck is een van de bekendste Nederlandse geuzenliederen. Het lied werd in 1626 gepubliceerd in het geuzenliedboek de Nederlandtsche gedenck-clanck. Het is een mooi voorbeeld van tendensliteratuur uit de 80-jarige oorlog. In de oorspronkelijke publicatie heeft het contrafact een wijsaanduiding van 'Comedianten dans'. Dit verwijst naar de van oorsprong Engelse melodie 'What if a day or a month or a year', geschreven door Thomas Campion[1][2] als een luitlied.[3] Het verscheen in 1606 in het liedboek 'An Howres Recreation in Musicke' van Richard Allison als het zevende in zijn 'Songs to 5. voyces'.[3][4] Algemeen wordt aangenomen dat de tekst van Adriaen Valerius is, al werd dat eind 19e eeuw in twijfel getrokken door Jan ten Brink.[5] Zijn bewering dat Starter de auteur zou zijn, werd afdoende door F.C. Wieder weerlegd.
| Merck toch hoe sterck | ||
|---|---|---|
| Volkslied van Bergen op Zoom | ||
| ||
Bladmuziek van het lied Merck toch hoe sterck, in: Adriaen Valerius, Nederlandtsche gedenck-clanck (Haarlem, 1626)
| ||
| Componist | Thomas Campion | |
| Tekstschrijver | Adriaen Valerius | |
| Merck toch hoe sterck Christelijk Kamper Mannenkoor "Door Eendracht Verbonden" | ||
Dit lied, ook wel Het beleg van Berg(en)-op-Zoom genoemd, is het overwinningslied over het ontzetten van de stad, op 2 oktober 1622, na een drie maanden durend beleg door Luis de Velasco en zijn troepen.
De tekst van het lied
bewerken1
- Merck toch hoe sterck nu int werck sich al steld!
- Die't allen ty Soo ons vryheyt heeft bestreden.
- Siet hoe hij slaeft, graeft en draeft met geweld!
- Om onse goet en ons bloet en onse steden.
- Hoort de Spaensche trommels slaen!
- Hoort Maraens trompetten!
- Siet hoe komt hy trecken aen!
- Bergen te besetten.
- Berg op Zoom hout u vroom,
- Stut de Spaensche scharen.
- Laet 's Lands boom end' syn stroom
- Trouw'lyck toch bewaren.
2
- 'tMoedige, Bloedige, Woedige Swaerd
- Blonck En het klonck, Dat de vonken daer uyt stoven.
- Beving En leving, Opgeving der aerd,
- Wonder Gedonder, Nu onder was, nu boven,
- Door al't mijnen en't geschut,
- Dat men daeg'lycx hoorde.
- Menig Spanjaert in zyn hut
- In syn bloet versmoorde.
- Berg op Zoom Hout sich vroom,
- 'tStut de Spaensche scharen.
- 'tHeeft 'sLands boom En syn stroom
- Trouw'lyck doen bewaren.
3
- Die van Oranjen Quam Spanjen aen boord,
- Om uyt het velt Als een Helt 'tGewelt te weeren.
- Maer also dra Spinola 'theeft gehoord,
- Trekt hy flocx heen Op de been met al zyn Heeren.
- Cordua kruyd spoedig voort,
- Sach daer niet te winnen.
- Don Velasco liep gestoort:
- 't Vlas was niet te spinnen.
- Berg op Zoom Hout sich vroom,
- 'tStut de Spaensche scharen.
- 'tHeeft 'sLands boom En zyn stroom
- Trouw'lyck doen bewaren.
Toelichtingen bij de tekst
bewerkenIn elk van de eerste vier regels van ieder couplet komt een twee- of drievoudig binnenrijm voor, slagrijm genoemd. In de refreinen komt dan nog een gewoon binnenrijm voor, meer bepaald in de oneven verzen.
De eerste strofe gaat over de Spanjaarden die eraan komen om de stad te bezetten, het aansluitende refrein bevat dan ook gebiedende wijzen (hout u, stut, laat) als een aansporing aan de inwoners van Bergen-op-Zoom om de vijandelijke aanval af te weren. De tweede strofe beschrijft de strijd en de verliezen van de Spanjaarden, ze wordt gevolgd door een refrein dat de overwinning al beschouwt als een feit (hout sich vroom, 't Stut, 't Heeft). De derde strofe is vooral spottend.
Het woord "Maraen" in de eerste strofe was een scheldwoord voor een Spanjaard. Het is afgeleid van het Spaanse woord marrano, dat verwijst naar Spaanse joden die (mogelijk onder dwang van het Verdrijvingsedict) christen waren geworden en impliceert dat de Spanjaarden slechts schijnchristenen zouden zijn geweest.
De 'boom' en 'stroom' waarvan sprake in het refrein duiden op de landsgrens (bodem → bo—m) en de zeegrens (stroom) van de stad.
In het derde couplet is er een spottende woordspeling van Spinola en spinnen, Cordua en kruijd spoedig voort (Cordua = Don Gonzalo de Córdoba, Spaans aanvoerder; korde-wagen = kruiwagen), en Don Velasco en t Vlas. De naam Don Velasco is trouwens onjuist, omdat Don steeds met de voornaam moet worden gebruikt.[6]
Betekenis van het lied in latere eeuwen
bewerkenHet lied Merck toch hoe sterck werd opgenomen in de liedbundel Kun je nog zingen, zing dan mee (1906). Door de populariteit en lange drukgeschiedenis van dit liedboek (41e druk in 1986) bleef het liedje decennialang in ruime kring in omloop. Ook in de Leuvense, Antwerpse en de Gentse studentencodex werd het lied opgenomen, waardoor het lied ook in Vlaanderen lange tijd een zekere bekendheid genoot.
Tijdens de Boerenoorlogen werd het lied door Afrikaners omgedoopt tot het Boerenkrijgslied.
De inwijdingsuitzending van Radio Oranje op 28 juli 1940 begon met het lied, gespeeld door organist Reginald Foort, waarna Koningin Wilhelmina een toespraak gaf.[7]
Het lied is al sinds mensenheugenis een vast deel van het repertoire van de Koraalmuziek bij het 3 oktoberfeest van de stad Leiden.
Het lied is het volkslied van de stad Bergen op Zoom.[8] Het inspireerde verschillende Nederlandse en Belgische componisten, onder wie Henk Badings, Cor Kee, Willem Hendrik Zwart, Staf Nees, Rogier van Otterloo en Paul Christiaan van Westering, tot het schrijven van variaties.
De melodie werd, gespeeld op de beiaard van de Sint-Gertrudiskerk in Bergen op Zoom en de beiaard van O.L.V. Hemelvaart in Raamsdonksveer, gebruikt als pauzeteken van Radio Nederland Wereldomroep, behalve bij de Franstalige uitzendingen.
In 1997 schreef stadschroniquer Piet H.B. Michielsen het straattheater Merck toch hoe Sterk in opdracht van de Bergse ondernemersvereniging en voerden plaatselijke toneelspelers de 3-acter een groot aantal keren op in de Thaliatuin, waarbij de historische achtergevel van de 14e-eeuwse Sint Gertrudiskerk als decor werd gebruikt, ter opluistering van de Bourgondische Krabbenfoor. De Wereldomroep zond het spektakel integraal uit omdat deze het Bergse volkslied als tune gebruikt en het strijdlied derhalve onlosmakelijk is verbonden met de WO. Enkele jaren later werd het stuk nogmaals diverse keren opgevoerd in de Lievevrouwestraat waarbij deze keer de 13e-eeuwse stadspoort - de Gevangenpoort - als monumentaal decor werd gebruikt, tijdens de Vestingstedendagen.
Steven Spielberg gebruikte het lied in zijn serie Band of Brothers (2001). In aflevering 4 "REPLACEMENTS" wordt het lied luidkeels gezongen door de inwoners van Eindhoven tijdens de intocht van de geallieerden.
Externe links
bewerken- Digitale kopie van Nederlandtsche gedenck-clanck met het lied op pagina 247
- Tekst 'Merck toch hoe sterck' met bladmuziek en muziek (mp3)
- Beperkte aanvullende informatie VUB codex
- Wetenschappelijke teksteditie DBNL (tekst op pp. 235-236)
- Tekstnorm: Merk toch hoe sterk nu in het werk zich al stelt, Nederlandse Liederenbank, Meertens Instituut
- Tekstoj.nl - La sieĝo de Bergen op Zoom (Esperanto) (MP3)
- ↑ (en) Burgers, Jan (2020). THREE LUTE BOOKS FROM THE DUTCH GOLDEN AGE: Part 1 Introduction & Commentary. Tree Edition, "I. Adriaan Valerius, Nederlandtsche Gedenck-Clanck", xxvii. Gearchiveerd op 3 januari 2023. Geraadpleegd op 3 januari 2023.
- ↑ Partituur van 'What if a Day or a Moneth or a Year' (Thomas Campion) op IMSLP
- ↑ a b What If a Day, a Month, or a Year (16th century). Gearchiveerd op 19 april 2024.
- ↑ An Howres Recreation in Musicke (Allison, Richard).
- ↑ 'Het oude Nederlandsche lied'. Gearchiveerd op 5 maart 2024.
- ↑ Wetenschappelijke teksteditie DBNL (tekst op pp. 235-236)
- ↑ Zoeken Beeld en Geluid. zoeken.beeldengeluid.nl. Geraadpleegd op 8 januari 2024.
- ↑ https://www.bndestem.nl/roosendaal/volksliederen-verbroederen-roosendaal-en-bergen-op-zoom~a0d5f398/. Gearchiveerd op 24 november 2023.
