Sjå kjelda til Gresk

{{høgnorsk|høgnorsksida=Græskt mål}}
{{Infoboks_språk|namn=Gresk|heimnamn=Ελληνικά
|familycolor=indoeuropeisk
|brukarnamn=[[grekarar]]
|land= {{flagg|Hellas|lenke}}<br />{{flagg|Kypros|lenke}}<br />{{flagg|Albania|lenke}}<br />{{flagg|Egypt|lenke}}<br />{{flagg|Italia|lenke}}<br />{{flagg|Tyrkia|lenke}}
|abc=[[Det greske alfabetet|Gresk]]
|distrikt= [[Balkan]]
|talarar=15 millionar|utbreiing=74
|familie=[[Indoeuropeiske språk|Indoeuropeisk]]<br />&nbsp;[[Greske språk|Gresk]]<br />&nbsp;&nbsp;[[Attisk språk|Attisk]]<br />&nbsp;&nbsp;&nbsp;'''Nygresk'''
|nasjon= {{flagg|Hellas|lenke}}<br />{{flagg|Kypros|lenke}}<br />{{flagg|EU|lenke}}
|byrå=—
|iso1=el
|iso2=gre<br />ell
|iso3=ell
|wiki=el}}

[[Fil:NAMA Alphabet grec.jpg|mini|Greske bokstavar på eit kar.]]

'''Gresk''' (gresk: ''Ελληνικά'', [[IPA]] [e̞ˌliniˈka], ''Hellensk'')
er ei eiga grein av [[indoeuropeiske språk]] med ein dokumentert historie på 3&nbsp;500 år, slik at det er det eldste kjente nolevande språket i den indoeuropeiske familien. I dag vert språket snakka av om lag 15 millionar menneske i [[Hellas]], [[Kypros]], [[Bulgaria]], [[Albania]] og [[Tyrkia]]. Det finst òg mange [[grekarane|greske]] immigrantsamfunn over heile verda, som til dømes i [[Melbourne]] i [[Australia]] som har det tredje største urbane greske folkesetnaden i verda, etter [[Aten]] og [[Thessaloníki]].

Gresk har vorte skrive med [[det greske alfabetet]], som var det fyrste til å innføre [[vokal]]ar, sidan [[1000]] f.v.t. i Hellas og sidan 400 f.v.t. på Kypros. Før dette vart det skrive med [[linear B]] i Hellas og [[kypriotisk stavingsskrift]] på Kypros. [[Gresk litteratur]] har ei historie på nærare 3000 år.

= Målsoga =

* [[Bronsealder]] - 1100 fvt.
* [[Jarnalder]] 1100 fvt–700 fvt.
* [[Antikken]] 700 fvt–600 evt.
** Arkaisk 700 fvt–480 fvt.
** Klassisk 480 fvt–[[-333|333 fvt.]]
** Etterklassisk 333 fvt–600 evt.
* [[Bysantinsk]] tid 600 evt–[[1453]] evt.
* Nygresk

== Gresk før antikken ==
Dei mykenske grekarane var dei fyrste gresktalande som kom til det greske fastlandet, kring [[-2000|2000 fvt]]. Dei breidde seg sidan til øyane omkring og vestkysten av Mellom-Asia. Dei ulike førgreske språka er med ei samnemning kalla egeisk. Mange ord er lånte inn i gresk frå egeisk, som ein enno ser i stadnamn (Korinthos, Athenê o.a.).

Den mykenske gresken (sein [[bronsealder]]) er den eldste gresken som me har skriftlege kjelder frå. Vitnemål har me berre i brotstykke, etter innskrifter på leirtavler frå utgravingar i [[Knossos]] på [[Kreta]] og i [[Pýlos]] på [[Peloponnes]]. Dei er skrivne med stavingsskrift, kalla [[linear B]]. Dei er tidfeste til kring [[-1200|1200 fvt]]. Kring [[1100|1100 fvt.]] kom store omskifte i Hellas. I [[-1150|1150 fvt.]] vart den siste mykenske borga øydelagd. Sidan fylgde utvandringar og nedgangstid, kalla [[dei mørke århundra]] (1150-750 fvt.), som er utan skriftlege kjelder.
<!--
== Antikken ==
...

=== Arkaisk (700-480 fvt.) ===
...
-->

=== Etterklassisk ===
'''Den hellenistiske tida''' (333-31 fvt) varar frå makedonaren [[Alexander den stores]] styring og fram til den fyrste romerske keisaren, Augustus (31 fvt-14 evt). [[Alexander den store]] skapa eit gresk storrike frå [[Hellas]] til [[Afghanistan]]. Då Alexander døydde, fall riket saman og kløyvde seg i ulike kongedøme der gresk vart styringsmålet. Med seg til dei nye busetjingane hadde grekarane sitt levevis og mål. Greskt vart eit verdsmål. På 300-talet voks eit einskapleg greskt mål fram som var bygt på det attiske målføret, men med nokre attiske særdrag utskifte. Dette vart kalla [[koiné]] (ἡ κοινὴ διάλεκτος), og er mellom anna det [[Nytestamentet]] vart skrive på. Ei fylgje var at dei andre greske målføra måtte vika i skrift og tale, om ein ser bort frå dei litterære kunstmåla.

'''Keisartida''' (31 fvt-600 evt). I tida 200-167 fvt hadde romarane lagt under seg det meste av den kjende verda, og etter sjøslaget ved [[Actium]] i [[31 fvt]] då [[Octavianus]] (sidan [[Augustus]]) slår [[Antonius]] og [[Kleopatra]], var det eit endemål for romersk framtrenging i aust. I 30 fvt legg Roma under seg Egypt, og Antonius og Kleopatra tek livet sitt. Endå dei greske områda kom under romersk styring, heldt gresk fram med å vera styringsmålet i den austlege delen av det romerske riket.
<!--
=== Måldrag i etterklassisk tid ===
'''Attisisme (eller klassisisme)'''
...

Eit skilje i talemål og skriftmål:
...

'''Gresken i nytestamentet'''
...

== Bysantinsk tid ==
...

== Nygresk ==
...
-->
== Dei greske målføra ==
har desse hovudgreinene:

* Jonisk
* Aiolisk
* Arkadokypriotisk
* Vestgresk

Joniske målføre (attisk og aust-jonisk). 	

Aioliske målføre.

Arkadokypriotiske målføre.

Vestgreske målføre (dorisk og nordvestgresk).

Kunstmål:

== Skriftteikn ==
[[Det greske alfabetet]] voks fram i [[Hellas]] mellom 750 og 700 fvt etter [[fønikisk]] mønster og kløyvde seg snart i ulike utgåver. Det fønikiske alfabetet hadde ikkje bokstavar for [[sjølvlyd]] (vokalar), utan 22 bokstavar for [[medlyd]] (konsonantar). Dei fønikiske bokstavane som stod for [[laryngalar]] og [[halvsjølvlyd]], lydverdiar som ikkje fanst i gresk, vart difor nytta til bokstavar for [[sjølvlyd]]; og vart med det ein høveleg reiskap for eit ikkje-semittiskt mål som gresk.

Føre 500-talet fvt hadde ein to hovudgreiner av alfabetet - det joniske i aust og det khaldeiske i vest. Etter kvart tok det joniske derimot heilt over, og i 403 evt vart dette offisielt oppteke i Athen. Det joniske alfabetet hadde 17 teikn for medlyd og 7 for sjølvlyd, slik det er i nygresk: ΑΒΓΔΕΖΗΘΙΚΛΜΝΞΟΠΡΣΤΥΦΧΨΩ.

Andre teikn:
ϝ (digamma - wau), ϙ (koppa - 90), ├ (h), ϡ (sampi - 900), ϛ (stigma - 6)
...

Frå det khaldeiske alfabetet fekk [[etruskarane]] sitt alfabet, som det latinske er bygt på.

== Bakgrunnsstoff ==
{{Interwiki|kode=el|språk=gresk}}
{{Indoeuropeiske språk}}
{{Autoritetsdata}}

[[Kategori:Greske språk]]
[[Kategori:Gresk språk| ]]
[[Kategori:Språk i Hellas]]
[[Kategori:Einskildspråk]]