Egipte antica
E mai que se pòsca definir dins lo temps l'Egipte antica coma lo periòde de l'istòria egipciana entre l'invencion de l'escritura e la fin de l'Antiquitat, aquesta nocion s'aplica mai que mai a la civilizacion que visquèt a la broa de Nil durant aqueste periòde d'aperaquí quatre mila ans d'istòria. De l'acamp de las tribús egipcianas que fondèron lo primièr empèri faraonic fins a la sieuna casuda al començament de l'èra crestiana, l'Egipte antica foguèt lo teatre d'eveniments màgers qu'an influenciat prigondament la cultura d'una part importanta dels pòbles d'Africa, de Mediterranèa e de l'Orient Mejan.
Istòria
modificarEs cap a la fin del Neolitic que de tribús comencèron de s'amassar dins la fertila val de Nil, per arribar a la constitucion de dos reialmes politicament distints mas estrechaments ligats per una cultura comuna : la Nauta Egipte, al sud, e la Bassa Egipte, al nòrd (Nil raja del sud cap al nòrd). La tradicion atribuís al reialme del sud l'unificacion del país (que ven aital lo primièr estat del mond) e l'establiment de las primièras institucions faraonicas (segurament pel faraon Narmer).
Lo descopatge de l'istòria d'Egipte en grands periòdes e en trenta una dinastias es eretat del prèire-istorian Manton, quitament se los egipcians anteriors fasián pas aquesta distincion : per eles la monarquia èra continuala.
- Periòde predinastic : periòde precedent l'unificacion del país ;
- Periòde tinita : las primièras dinastias faraonicas (capitala This, prèp d'Abidos) ;
- Ancian Empèri : considerat pels ancians egipcians se meteisses coma l'edat d'aur de sa civilizacion amb, entre autre, la bastison de las pus grandas piramidas ;
- Ièr periòde intermediari : periòde d'inestabilitat politica e d'esberlament del país en dos reialmes rivals ;
- Mejan Empèri : periòde fast, estable e de granda activitat artistica ;
- IInd periòde intermediari : periòde de treboladisses grèus, ocupacion del país per los Icsòs, liberacion del país per Amosis ;
- Novèl Empèri egipcian : periòde pus drud de tota l'istòria egipciana ; se caracteriza per una espelida culturala e artistica que son apogèu es atengut amb las XVIIIena e XIXena dinastias egipcianas ; es l'epòca dels Thoutmôsis, dels Amenhotep (en grèc : Aménophis) e dels Ramessides (dont Ramsès II) ;
- Tresen periòde intermediari : periòde de guèrra civila, los reis-prèires, dominacion libiana puèi etiopana (reialme de Koush), invasion assiriana ;
- Bassa epòca : dinastia saïta, ocupacion pèrsa, darrièras dinastias autoctònas puèi dominacion macedoniana jos Alexandre lo Grand puèi los ptolemèus.
La fin de l'istòria egipciana antica varia en foncion del punt de vista adoptat. S'acaba :
- d'un punt de vista etnologic, a la mòrt del darrièr faraon autoctòn, Nectanebo II en -343 ;
- d'un punt de vista politic, a la mòrt del darrièr sobeiran autonòm, Ptolemèu XV Césarion en -30 ;
- d'un punt de vista cultural, a la conversion del darrièr temple egipcian en glèisa còpta, lo temple d'Isis a Philae en 535 (tancadura en 551).
Istòria resumida
modificar
L'Egipte faraonica pendent sos 3000 ans d'istòria es pas un afar de frontièras geograficas. Sus aqueste plan coneguèt de situacions nombrosas en possedir d'en primièr Nubia puèi en se dirigir cap a l'Orient Mejan abans de regressar d'un biais general pendent la Bassa Epòca. Pasmens se pòt pas negar que d'unes caractèrs geografics son inseparables de l'identitat egipciana. Aital Nil farguèt lo biais de viure e la civilizacion d'Egipte.
Se pòt observar que de grands principis se son mantenguts tot al long de l'istòria d'Egipte. I aguèt sempre un poder central fòrt en la persona del rei. Quand aquesta veniá flaca, i aviá de crisis coma lo primièr periòde intermediari a la mòrt de Pepi II ont regnèron amassa mai d'unas familhas. Lo sistèma ont totes los poders èran tenguts pel faraon evoluiguèt. Se complexifiquèt en una administracion importanta. Jos Sesostris III, la foncion de vizir foguèt doblada per assegurar una gestion melhora. Mas d'aquel temps l'institution faraonica foguèt mantenguda e mai durant las dominacions estrangièras. Aquesta donava una legitimitat al poder en plaça.
Aquò es pas per azard se los Icsòs, los Pèrsas, Alexandre lo Grand e sos generals grècs se faguèron nomenar faraon. Lo fait de seguir la costuma antica lor conferissiá una legitimitat respècte als egipcians. L'idèa meteissa es valabla per totas las dinastias eissidas d'Egipte, la foncion de Faraon referís un simbòl màger. D'efièch las dinastias se seguissián pas per filiacion. L'estat de faraon permetiá la reduccion d'aquel valat familial. Aital Ramsès Ièr abans d'èsser coronat èra general e vicerei.
Mas benlèu aquesta unitat dins la concepcion del poder auriá pas tant durat se la foncion de faraon aviá pas un ideal espiritual. Lo faraon èra un ligam entre lo terrèstre e lo divenc. Sa foncion se limitava pas al temporal, èra lo primièr prèire d'Egipte. De segur, sul plan istoric, es mai complicat. Aital se vegèt la rompedura amb lo Periòde amarnian o la presa de poder progressiva del clergat d'Amon. Mas pels faraons qu'avián un poder real, sas foncions ne fasián los garants del divenc.
Geografia
modificarLa geografia de l'Egipte antica, d'un punt de vista climatic, es pro pròcha de la de l'Egipte contemporanèa. Egipte es un país de clima semidesertic que sola la faissa fertila dels dos costats de Nil, lo Dèlta e qualques oasis esparpalhats, son pròpris a l'implantacion umana. Lo rèsta es ocupat pel Desèrt Libic à l'oèst, lo Desèrt Arabic à l'èst e Sinai al nòrd-èst. Las frontièras « traditionalas » de l'Egipte antica son pro semblablas a las de l'Egipte actuala. Aital, dins l'Ancian Empèri, lo país confrontava al nòrd la Mediterranèa, al sud la primièra cataracta de Nil, a l'oèst lo Desèrt Libic, a l'èst la mar Roja e lo desèrt de Sinai. Lo territòri egipcian èra descopat en regions administrativas, los nòmes, qu'èran governats, al nom de faraon, per de nomarcas.
Agricultura
modificarLos ancians egipcians cultivavan d'òrdi e una varietat de blat, e d'autras cerealas, qu'utilizavan per fabricar los dos aliments principals, lo pan e la bièrra.[1] Las plantas de lin, desrabadas abans de florir, èran cultivadas per las fibras de sas cambas. Aquestas fibras se partejavan transversalament e s'entornejavan en fials, qu'èran utilizats per téisser de lençòls de lin e per fabricar de teissut pels vestits. Lo papir que creissiá pel lèit del riu Nil servissiá per fabricar lo papièr. Las ortalissas e la frucha butavan en parcèlas d'òrts, a costat de las abitacions subre un terren enauçat, e se devián asaigar a la man. Las ortalissas inclusián pòrres, alhs, melons, carabassas, peses, lentilhas, lachugas, e autras culhidas, apondudas als rasims que se'n fasiá lo vin, dàtils, figas e miugranas.[2]
Una combinason de factors geografics favorables contribuiguèron a la capitada de la cultura en Egipte antica, lo pus important dels quals essent lo ric sòl fertil resultant dels aigats annadièrs del riu Nil. Los ancians egipcians èran aital capables de produir d'aliments en abondància, permetent a la populacion d'emplegar mai de temps e de ressorsas a de passatemps culturals, tecnologics e artistics. La gestion de la tèrra èra cruciala en Egipte antica perque las taxas èran assignadas en se basant sus la quantitat de tèrra que cada persona teniá.[3]
L'agricultura en Egipte èra ligada als cicles del riu Nil. Los egipcians avián establits un calendièr solar que lor permetiá de preveire los sieus aigats e coneissián tres sasons: Akhet (aigat), Peret (plantacion), e Shemu (culhida). La sason dels aigats durava del mes de junh fins a setembre, depausant pel lèit del riu un jaç ric en minerals ideal per la cultura. Passadas las inondacions, la sason de la plantacion durava d'octobre fins a febrièr. Los païsans lauravan e plantavan de granas pels camps, los quals èran asagats amb besals e canals. Egipte recebiá paucas pluèjas, e los païsans utilizavan Nil per asagar las seunas culturas.[4] De març fins a mai, los païsans utilizavan un volam de fusta o de cana per segar, puèi batián amb un flagèl per separar la palha del gran. En remenant se removiá l'espigal del gran, que après se moliá en farina, que se fasiá fermentar per fabricar la bièrra, o que se gardava per pus tard.[5]
Pòble
modificarL'origina dels primiers Egipcians es questionejada, que mantuna teoria existís sus aquel sicut..
Organizacion politica
modificarL'Egipte antica èra una teocracia. Mai qu'un rei, lo faraon èra a l'encòp l'administrador principal, lo cap de las armadas, lo primièr magistrat e lo prèire suprèm d'Egipte. D'efièch, Faraon aviá una mission de complir : metre en òbra la règla de Maat sus la Tèrra; valent a dire assegurar l'armonia entre los òmes e lo cèl, èsser lo garant de la morala de son pòble, en contribuir aital a assegurar son eternitat.
Art egipcian
modificarL'Art de l'Egipte antica se caracteriza per une idèa d'òrdre : de linhas claras e simplas, associadas a de fòrmas simplas e d'unes aplats de color.
Los artistas utilizavan de linhas perpendicularas, verticalas e orizontalas, per formar un quadrilhatge e donar de proporcions condrechas a sas òbras.
L'art rebatiá l'importància sociala, religiosa e politica.
La nautor dels personatges dépendiá per exemple de son ròtle dins la societat : los mai importants èran los pus bèls, que i n'aviá gessa perspectiva.
Lo faraon es aital tostemps representat coma lo mai grand dels òmes e tot parièr los diuses son mai o mens imposants segon ne son considerats mai o mens potents.
Veire tanben :
Mitologia e religion egipciana
modificarLos egipcians de l'Antiquitat (idem egiptes...) cerquèron d'interpretar totes los fenomèns que podián observar pel prisma de la lor cresença seculara.
La nocion mai importanta per eles es la de cicle :
- lo cicle del jorn amb lo solelh que renais cada matin
- lo cicle dels ans amb l'aigat annadièr de Nil que ne podiá èsser quora font de gaug quora de malastre (per en cas de tròp flac o tròp potent asondi de Nil)
- lo cicle de la vida amb las naissenças que seguísson las mòrts
Vejatz tanben :
Sciéncia de l'Egipte antica
modificarLa sciéncia de l'Egipte antica ne gausís d'un prestigi màger dempuèi los tempses pus ancians.
Çò ne mòstra del nivèl màger d'aquela civilizacion e l'ample de sas coneissenças.
L'Egipte antica dins las arts
modificarArquitectura
modificar- Maison égyptienne, plaça del Caire a París, bastida en 1805 e que la siá façada ne presenta una frisa amai de caps égiptes ancians.
- Egyptian Hall a Londres en 1812.
Pintura
modificar- David Roberts (1796-1864) pintrèt moltas òbras amb per decòr l'Egipte antica.
Musica
modificar- Aïda, opèra de Giuseppe Verdi.
- Mozart l'egipcian, Raubatòri al seralh, L'auca del Caire, Dhikr (requiem) e autras sinfonias
- Dança egipciana dins Samson e Dalila per Camille Saint-Saëns
- Juli Cesar en Egipte / Giulio Cesare in Egitto, de Georg Friedrich Haendel
e ca
Literatura
modificarN'es espectaclós lo nombre de romans que son tèma es l'Egipte antica.
Çai citarem sonque :
- Lo Roman de la momia / Le roman de la momie de Théophile Gautier
- Lo Nabab / Le Nabab d'Anfós Daudet
- La primièra piramida / La première pyramide de Bernard Simonay
- Ramsès, La Reina libertat / La Reine liberté, Champolion l'egipcian / Champollion l'Egyptien, L'afar Totankhamon / L'Affaire Toutankhamon... de Christian Jacq
e ca
En benda dessenhada se pòt citar :
- la seria Papirus [6]
- Lo mistèri de la granda piramida / Le Mystère de la grande pyramide d'Edgar P. Jacobs
- La fièra dels immortals / La Foire aux immortels, d'Enki Bilal
- En per las tèrras d'Horus / Sur les terres d'Horus , d'Isabelle Dethan
- Asterix e Cleopatra / Astérix et Cléopâtre de René Goscinny e Albert Uderzo
e ca
Cinèma
modificar- La tèrra dels Faraons, filme american de Howard Hawks, de 1955 amb participation al scénario de William Faulkner
- Cleopatra, filme de Joseph Mankiewicz, de 1963
- Faraon , filme polonés de Jerzy Kawalerowicz, de 1966
- Asterix e Obelix : Mission Cleopatre, una adaptacion per Alain Chabat de la benda dessenhada, de 2001...
- amai la seria televizada de sciéncia ficcion ianqui-caqui Pòrta Estelam / Stargate / EUA 1997-2007 que fòrça s'utiliza ( se pilha... amb unas teorias pro fumosas tanben... ) del patrimòni egipte ancian
e ca
Jòcs de ròtle
modificar- Egipte : 1156 av. J.-C. L'enigma de la tomba reiala / L'énigme de la tombe royale ... © 1997 Réunion des Musées Nationaux, Canal+ Multimédia, Cryo Interactive...
- Kemi, Aventuras en tèrra d'Egipte
- GURPS Egipte / Egypt... Thomas M. Kane...
Editor : Steve Jackson Games, 1998, lenga : anglés (version originala), ISBN: 1-55634-342-6
- Égyptis, jòc en linha gratuit que dedins incarnatz un Egipcian de l'Antiquitat vivent al ritme de Nil.
e ca
etc
Referéncias
modificarLigams extèrnes
modificar
- La categoria Egipte antica de l'annuari dmoz.
- Las unitats de mesura dins l'Egipte antica
- Els tres fills de Noè i la història de la civilització mediterrània (Simone Weil) (tradusit en catalan)
|
|
Portal Egiptopèdia | Accedissètz dirèctament als articles de Wikipèdia concernent l'Egipte antica :
Istòria | Geografia | Organizacion politica | Faraon | Art | Mitologia | Dius | Vida vidanta | Bibliografia | Egiptològs | Lexic |