Loís Alibèrt
Loís Alibèrt (Bram, 12 d'octòbre de 1884 – Montpelhièr, 16 d'abril de 1959)[1] foguèt un lingüista occitan. Es un autor especialament conegut e important dins l'occitanisme per causa de sa gramatica, e de son diccionari, que fondamentan la nòrma classica de l'occitan modèrne.
  | |
| Biografia | |
|---|---|
| Naissença | 12 d'octobre de 1884 Bram |
| Mòrt | 16 d'abril de 1959 (74 ans) Montpelhièr |
| Donadas personalas | |
| Nacionalitat | francesa |
| Activitat | |
| Profession | lingüista |
| Partit | Action Française |
|
| |
| Òbras principalas | Gramatica occitana segon los parlars lengadocians e Dictionnaire occitan-français d'après les parlers languedociens |
Biografia
modificarLoís Alibèrt nasquèt en 1884 a Bram, en Lauragués, dins una familha de païsans que l'occitan i èra la lenga d'emplec abitual. Los aujòls li transmetèron «l’eiretatge sagrat de nòstra lenga». Tre sa joventut s'opausava ja a las ideologias radical-socialistas qu'imperavan dins son país. Partiguèt far d'estudis de farmacia a Montreal d'Aude. Estudièt puèi a l'Universitat de Tolosa, ont foguèt escolan del professor Josèp Anglada e s'interessèt per la lenga e l'istòria occitanas. Obtenguèt lo diplòma superior d’estudis meridionals amb un trabalh manescrit: lo libre dels Cònsols de Montreal (Aude), tèxtes del sègle xv.
Al mes de desembre de 1912, se maridèt amb Maria Lator. Aguèron pas qu'un filh, Enric, que moriguèt a la guèrra en 1943, mobilizat en Alemanha quand faguèt sos 31 ans. S'installèt coma farmacian a Montreal d'Aude e i demorèt de 1912 a 1942.
Sòci del Felibritge, collaborèt a la Tèrro d'Oc, la revista de l'Escòla Mondina (puèi la de l'Escolo occitano), puèi ne foguèt cap redactor. Comencèt de s'interessar a la normalizacion lingüistica de l'occitan après la Primièra Guèrra Mondiala. En 1923 dins Le lengodoucian literàri, fasiá servir una grafia francizanta e a l'encòp l'article local le.[2]
En 1935 la Societat d'Estudis Occitans, que Loís Alibèrt n’èra lo secretari, publiquèt sa Gramatica occitana segon los parlars lengadocians. Lo libre s’estampèt a Barcelona e la publicacion foguèt finançada per Joaquim Cases Carbó. Ramon Chatbèrt serà responsable de la modernizacion grafica de la segonda edicion.
Durant la Segonda Guèrra Mondiala, Alibèrt se mostrèt partisan del regim de Pétain e de la collaboracion. Amb la femna, foguèt jutjat e condemnat a la preson per "atteinte à la sûreté de l'Etat" en 1946[3]. Sortiguèt finalament de preson en 1951 e visquèt cansat e malautís en çò de sas conhadas.
Moriguèt a Montpelhièr lo 16 d'abril de 1959 e foguèt enterrat a Bram lo 19 d’aquel mes.
La bastison de la nòrma alibertina
modificar
Es cap a la fin de las annadas 1920, que jos l'influéncia de Prospèr Estieu, Antonin Perbòsc e sustot de Pompeu Fabra, perfecciona l'escrich e l'oral per desvolopar la nòrma classica, inspirada de l'usança anciana e adaptada a la lenga modèrna. Es demest los fondators de la Societat d'Estudis Occitans, en 1930, que ne ven gaireben lo solet animator.
En 1930, se fonda a Tolosa la Societat d'Estudis Occitans (SEO) amb Valèri Bernard, Josèp Anglada, coma president e secretari general respectivament. Recebèron lo sosten de l’Escòla Occitana, dirigida alavètz pel Josèp Salvat, estant sota l'influéncia de l'Institut d'Estudis Catalans. Assagèron de donar un nòu estatut scientific a la lenga occitana, e al còp d'unificar los dialèctes en un estandard etimologic tot en seguent lo modèl de l'IEC per tal de superar atal la grafia mistralenca, basada en lo provençal e ja reformada per Perbòsc e Estieu en 1899.
A partir de 1928 foguèron sostenguts per l'impressor catalan Josep Carbonell i Gener e l’Oficina de Relacions Meridionals de la Generalitat de Catalunya, mercé a la quala se publiquèron la Gramatica occitana segón los parlars lengadocians (sic) (1935), que non poguèt paréisser sinon qu'a Barcelona, que serviguèt puèi de basa per porgar la rèsta dels dialèctes occitans e far una lenga literària comuna.
Sa Gramatica pausava los principis de l’ortografia restituida, e clavava amb un vocabulari ortografic de 70 paginas que cabiá exclusivament los mots dont la grafia podiá demorar dobtosa malgrat l'aplicacion de las nòrmas ortograficas expausadas dins aquel obratge. Apond a aqueste vocabulari un cèrt nombre de mots sabents corrents, de noms de personas, de lòcs, de païses, de montanhas e de rius tròp sovent emplegats jos la forma francesa. Èra donc un assag destinat a permetre d'esperar un diccionari definitiu francés-occitan e occitan-francés.
Gràcias a l'ajuda dels catalans, entre 1935 e 1937 se publican los libres La legenda d'Esclarmonda de Valèri Bernard e Los sants Evangelis de Juli Cubainas, traduccion de la Bíblia. Los felibres temptèron de li opausar coma alternativa la Grammaire istorique des parlers provençaux modernes de Juli Ronjat, mas sens capitar.
Alibèrt se mostrèt fòrça discret durant l'emergéncia de l'occitanisme de l'après-guèrra. Sembla qu'aguèt pas cap de ròtle actiu dins la fondacion de l'Institut d'Estudis Occitans (IEO) en 1945. Per contra, l'IEO adoptèt la nòrma classica en se basant sus sa gramatica, revista en 1950.
Lo legat postum
modificar
Sa Gramatica occitana es estada tornada publicar durant lo sègle xx, la darrièra reedicion data de l'an 2000 per l'Institut d'Estudis Occitans, amb de leugièras correccions e la mesa en adeqüacion amb las nòrmas establidas pel Conselh de la Lenga Occitana.
A partir de sos manuscrits inedits, la conhada d'Alibèrt, Madomaisèla Lator, puèi Robèrt Lafont, Pèire Bèc, Ramon Chatbèrt[3] e l'Institut d'Estudis Occitans, publiquèron un diccionari postum e inacabat, lo Dictionnaire occitan-français d'après les parlers languedociens (1966), qu'es considerat de còps que i a d'una qualitat tecnica pro bassa e mens bona que la de la gramatica de 1935.
Son diccionari èra pas pus la teoria amb d’exemples, mas son aplicacion, d’un ample tot autre. Alibèrt lo faguèt mai que mai per ensajar de determinar l’ortografia de totes los mots tradicionals de l’occitan lengadocian, trabalh enòrme de son temps, malaisit e inacabat (amb d’etimologias sovent inconegudas, de familhas de mots malaisidament determinadas, de relacions amb lo catalan e las autras lengas neolatinas de còps absentas, de pronóncias o de formas lingüisticas desparièras, etc.). S’i tròban emai de «variantas» que son pas de variantas de mots ni mai d’ortografia mas de pronóncia, notadas de còps en pronóncia figurada a la francesa, o emai mitat a la francesa e mitat a l’occitana: cuol Var. quiol; conselh Var. cosselh; crotz Var. cros; engenh~enginh Var. enchin; pissar Var. pichar; polícia Var. polécia ; pluèja Var. plèja; puèi Var. pèi; regina Var. ragina; resistir Var. resestir ; sagnar Var. sannar; tòrcer Var. tòcer, tòtser; vim Var. vin (sic!): pròva evidenta d’una òbra inacabada. En mai, s’i ajustan un fum d’errors de còpia del manuscrit, que los editors postums poguèron pas consultar, mas que Josiana Ubaud dins lo sieu Diccionari Ortografic a esmendat. Atal, es pas question de considerar lo diccionari d’Alibèrt coma una òbra que clavariá per l’eternitat tot lo trabalh lingüistic e lexicografic seriós, mas totas las insufiséncias o esitacions qu’òm i pòt trapar pòdon pas servir de pretèxt per l’enviar tot entièr a las escobilhas per faire qué que siá, e encara mens per disqualificar sos principis.
Segon Joan Coromines: «La Gramàtica occitana segons els parlars llenguadocians és una obra substancial i cabdal per a l'elaboració de la norma escrita de l'occità modern; la qual és majoritària avui mateix. Fou escrita pel farmacèutic i lingüista audenc Loís Alibèrt, admirador de la tasca duta a terme per Pompeu Fabra».
Sas òbras
modificar- Le lengodoucian literàri, 1923
- Gramatica occitana segón los parlars lengadocians, 1935-1937, reedicion corregida per Raimond Chatbèrt, Montpelhièr, CEO, 1976, reedicion IEO, Tolosa, 2001
- Les troubadours de l'Aude, 1941 (Revista Pyrénées n° 2)
- Origine et destin de la langue d'Oc, 1942 (Cahiers du Sud)
- Participacion a la redaccion de la Tèrro d'Oc, 1908-1930
- La réforme linguistique occitane et l’enseignement de la langue d’oc (publicat sens nom d'autor per l'IEO (1950)
- amb Pèire Bèc, L'application de la réforme linguistique occitane au gascon, IEO, Tolosa,1952
- Sur quelques toponymes catalano-occitans dans l'Aude, 1956 (Revue internationale d'onomastique n° 2)
- Toponymes de l'Aude, 1957 (Revue internationale d'onomastique n° 4)
- Sept élégies de Tibulle traduites en languedocien, 1928
- Dictionnaire occitan-français d'après les parlers languedociens, 1966 (postum)
Articles connèxes
modificarLigams extèrnes
modificar- Dictionnaire occitan - français, Loís Alibèrt (en pdf)
- Dictionnaire occitan - français, Loís Alibèrt (en html)
- Gramatica occitana segon los parlars lengadocians - Introduccion: encastre geografic e origina dels mots occitans
- Gramatica occitana segon los parlars lengadocians - Introduccion: estudi de las mutacions foneticas dels parlars lengadocians, Loís Alibèrt
- Lexique français-occitan des gallicismes corrigés, Loís Alibèrt
- De la depuració i unificació dels dialectes occitans, 1èra part. Loís Alibèrt
- De la depuració i unificació dels dialectes occitans (seguida). Loís Alibèrt
- Loís Alibèrt al sit Montpelhièr l'occitana
- Compte-rendut de la Gramatica occitana, segonda edicion, per Xavier Lamuela
- Letra manescricha de Loís Alibèrt a F. P. Raynal, sus Occitanica, fons Cirdòc
Nòtas e referéncias
modificar- ↑ Bibliotèca Nacionala de França. «Ficha de Loís Alibèrt a BNF». [Consulta: 1 d'octobre de 2024]
- ↑ Jacme Taupiac, L’occitan modèrne, IEO, Sector de lingüistica, 2001
- ↑ 3,0 et 3,1 Biografia per Joan Frederic Brun
Wikidata: Q538051
Multimedia: Louis Alibert