Obelisc

Un obelisc es un monument de pèira en forma de pilar o colomna, de seccion cairada, amb quatre fàcias trapezoïdalas egalas, leugièrament convergentas, s'acabant en naut amb una pichona piramida nomenada piramidon. Lo mot obelisc deriva del grèc obeliskos, qu'es lo diminutiu d'obelos e significa agulha.

Obelisc de Luxòr a París.

Mai sovent, s'erigisson sus una basa de pèira prismatica. Los obelisques antics son talhat d'un sol blòt de pèira (monolit). Lo primièr que se fa mencion datat a l'epoca d'Oserkaf, faraon de la dinastia V d'Egipte (2400 AbC). Se sap pas lo biais d'erigir aqueles monuments perque i a pas cap de documentacion egipciana o descrivent.

Los obelisques egipcians

«Sègle XVI AbC: un vaissèl egipcian sortís de Siene (uèi Assoan), ciutat de la Nauta Egipte, als confins d'Etiopia, e baissa pel Nil cap a Karnak, portant una carga vertadièrament excepcionala: dos enòrmes blòcs de sienita. Aqueles blòts an una nautor de gaireben 22 m una basa de 2 m² e pesan 143 tonas caduns. Sus l'òrdre del faraon Totmosis I, deven èsser enauçats als costats del grand temple de Karnak. Aqueles dos monuments caracteristics e d'autres del meteis tipes, mandar erigir pels faraons, se pòdon admirar uèi encara, e foguèron nomenats obelisques dempuèi l'antiquitat mai alunhada.»

Çò que son los obelisques

Los obelisques son de monuments tipics de l'art egipcian; an, vertadièrament, una forma eleganta e delicata. Son pausats sus una basa cairada e s'acaban al naut superior per una punta piramidala. Mai sovent, aquela punta estava cobèrta per una fuèlha d'aur, o per un aliatge d'argent e d'aur. Los rais del solelh, rebatent aqueles revestiments metallics, produson de meravelhoses resplendors. La pèira de que son fachs los obelisques èra la sienita (ròca roja, de feldspat, amfibòl e un pauc de qüars), nomenada atal que s'extrai de las peirièras de Siene, ara Assoan. Tanben s'utlizava s'utilitzava lo basalt, de color gris escur, qu'èra alara d'una aparença mens visibla.

Obelisc inacabat d'Assoan.

Las dimensions dels obelisques èran divèrsas. Lo mai naut conegut es l'obelisc inacabat de las pèirièras d'Assoan e a una nautor de 41,71 m. Lo mai bas passa pas los dos mètres.

Los obelisques aurián pas mai qu'una funcion decorativa. Los faraons los enauçavan, mai sovent, a l'intrada dels temples. A vegadas, sus l'obelisc, son gravadas d'inscripcions qu'indicavan a quina divinitat estava dedicat, o ben l'eveniment politic o dinastic per que foguèt erigit.

Cossí se realizan

Lo grand obelisc demorat inacabat dins las perièras d'Assoan mòstra la tecnica utilizada pels egipcians per obtenir de tals monuments. D'en primièr, s'asseguravan que la ròca, d'ont se talharà l'obelisc, presentava pas cap de decas (asclas, fendilhas, etc.); après, amb de poderoses rajes d'aiga, se lissava perfièchament la ròca.

Après d'aquelas primièras operacions, se nivelavan plan la superfícia de la ròca. Per aquò, utilizavan de pèiras especialas fòrça duras, de 4 o 5 quilogamas caduna, que trobavan dins las vals desèrtas d'Egipte. un còp lissada la ròca, se traçava lo contorn de l'obelisc, e a l'entorn d'aquel s'excavava un clòt. Dins aquel, baissavan per i trabalhar los esclaus, que lo pretzfach èra un trabalh long e penós: polir la ròca amb de pèiras redondas e finas per lisar las fàcias lateralas de l'obelisc. La darrièra fàcia èra separada de la ròca maire mejans de còtas de fusta introduchas per de traucs fachs a intervals regulars. Las còtas, mai sovent, se dilatavan e se trencavan la pèira.

A aquela estapa de l'òbra, una multitud d'esclaus –fins a 5.000- utilizavan de còrdas espassas e de palfèrs per traire l'obelisc del trauc format e lo plaçar sus un empont especial pièjat sus de rotlèus. Amb aquel sistèma, l'obelisc èra transportat fins al Nil, ont se cargava dins de grandas naus per èsser transportat a destinacion.

Cossí se quilahvan

Arribat ont se deviá erigir, se presentava lo problema de quilhar l'obelisc sul blòt de pèira que n'èra lo pedestal.

A causa de la massa del monument (cal considerar qu'i a d'obelisques que pesan 500 tonas), l'òbra èra fòrça escalabrosa e fòrça complicada.

Las estapas successivas de l'enauçament d'un obelisc, segon una de las tecnicas mai probablas utilizada pels egipcians èran:

• 1a. La partida inferiora de l'obelisc èra pièjada al pedestal sus que se deviá enauçar. L'obelisc èra plaçat de biais qu'un caire de sa basa pòsca s'inserir dins una regòla practicada al pedestal, que limpe pas alara que se quilhava. Començava alara lo pretzfach de la plaçar en posicion verticala.

  

  L'obelisc d'Eliopolis, lo mai ancian conegut.

• 2a. A mesura que l'obelisc se quilhava, mejans de còrdas, se plaçava de material en dejós (mai sovent, de bricas) e se realizava un tèrraplen.
• 3a. A un cèrt moment, lo tèrraplen atengava una nautor tala que se podava plaçar l'obelisc verticalament sul pedestal.

Obelisques egipcians mai celèbres

Alara que los obelisques son tipicament egipcians, ara mai aqueles se trapan dins los autres païses que non pas en Egipte. Aquò a per causas: 1) unes obelisques foguèron portats fora del territòri egipcian per de conquistadors estrangièrs; 2) d'autres se trapan roïnats a causa de tèrratrems o enfonsaments del sol.

Per exemple, dins la ciutat de Karnak, dels tretze grands obelisques ne demoran pas mai que tres.

Dels grans obelisques egipcians, son celèbres aqueles erigits per òrdre de Totmosis I.

Una autra ciutat de l'Egipte antica ont foguèron quilhats fòrças obelisques es Eliopòlis. Prèp d'aquela ciutat se tròba l'obelisc mai ancian conegut, bastit 1950 ans AbC.

L'obelisc de Luxòr a una granda volor a causa dels ieriglifs que pòrta. Aquel obelisc foguèt erigit per òrdre del faraon Ramses II (sègle XIII AbC) a costat d'un altre d'identic que se trapa ara a París.

Quand los romans conquistèron l'Egipte (sègle I AbC) portèron a Roma fòrça obelisques. Allà foguèron obliats fins al segle XVI. Entre 1586 (an que lo papa Sixte V ordenèt que se se restaure los obelisques) fins al XVIII, fòrça d'aqueles monuments foguèron quilhats sus divèrsas plaças romanas.

Tamben a París, Londres, Nòva York e Constantinòble èran censadas aver un obelisc egipcian.

A Nòva York, i a l'obelisc besson d'aquel enauçat a Londres, sus la riba del Tamèsi. Ambdos obelisques, nomenats agulhas de Cleopatra, an mai de 3450 ans d'edat.

Etiopia

Obelisc a Axom

La vila d'Axom, anciana capitala de l'Empèri axomita, possedís fòrça obelisques antics en forma d'estèlas, qu'un, portat en Itàlia pendent l'occupacion de l'Etiopia, i foguèt tornar en 2005 e quilhat en 2008. D'escavacions arqueologics menenadas a sa basa permetèron de comprene los biais d'enauçament, e per consequéncia de mostrar la nautor d'origina d'aquelas estelas gigantas integrada alara dins d'empont. Una d'aquela uitament abans son abatatge mai grand e mai naut monolit jamai quilhat dins l'istòria de l'òme, èra de 32,60 m fòra del sol.

Obelisques modèrnes

Los fòrça nombroses obelisques modèrnes son d'edificis de maçonariá o de beton, sovent fòrça nauts coma lo Washington Monument (nautor 169 m), situat Washington, D.C., ( EUA), l'obelisc de Buenos Aires, 67 m, enauçat en 1936 pels 400 ans de la fondacion de la vila o l'obelisc de la Praça dos Restauradores a Lisbona.

L'obelisc de Buenos Aires.

D'autres, pasmens, contunhan la tradicion antica de l'obelisc monolit coma lo monolit en marbre de Carrare, erigit per Benito Mussolini sul Foro Italico, à Roma e tanben a Roma la Via della Conciliazione — perçada en 1936-50 per ligar la Basilica de Sant Pèire al centre de la capitala — es bordada d'obelisques utilizats coma de lampadaris

Via della Conciliazione, a Roma.

Referéncias

• Enciclopèdia Estudiantil Col·leccionable nº. 111, de 19 de gener de 1965, IX, pàgs. 118-19 (Registre nº. 4977/62)