Ans 1680 : Diferéncia entre lei versions

Contengut suprimit Contengut apondut

En linha

Version actuala en data del 10 març de 2024 a 11.59

../.. | Ans 1650 | Ans 1660 | Ans 1670 | Ans 1680 | Ans 1690 | Ans 1700 | Ans 1710 | ../..

Istòria

1680 : en Japon, mòrt dau shogun Tokugawa Ietsuna (1651-1680) que son rèine èra estat marcat per un lòng periòde de patz. Foguèt remplaçat per son fraire Tokugawa Tsunayoshi (1680-1709). Lo dàimio Hotta Masatoshi foguèt nomat cap dau conseu dau novèu shogun (→ 1684).
1682 : començament de la colonizacion de Pennsilvània per leis Anglés.
1682 : en Etiopia, mòrt dau negus Yohannes I^èr (1667-1682). Son rèine marquèt lo començament dau declin de l'autoritat centrala dei negus minada per l'autonòmia creissenta de l'aristocracia. Foguèt remplaçat per son fiu Iyasu I^èr (1682-1706).
1682 : en Japon, enebiment de la prostitucion e de divèrsei produchs de luxe per lo shogun Tokugawa Tsunayoshi. Son objectiu èra d'aumentar lo nivèu de vida deis abitants mai aquò favorizèt subretot lo desvolopament de la contrabanda.
1682 : Dins la region dau Golf de Guinèa, començament d'una tièra de campanhas militaras expansionistas en direccion dau sud-oèst per la ciutat-estat d'Oyo.

Pintura representant Joan III Sobierski au sètge de Viena.

Article detalhat: Sètge de Viena (1683).

1683 : revirada dau sètge otoman de Viena après una còntra-ofensiva menada per d'armadas austrianas e polonesas.
1683 : dins lo sud d'Etiopia, invasion d'una armada oròmo que foguèt victoriosament arrestada per lei fòrças dau negus Iyasu I^èr (1682-1706) a la batalha de Melka Shimfa.

Article detalhat: Guèrra dei Reünions.

1683-1684 : aprofichant lei dificultats intèrnas d'Espanha e son isolament diplomatic, França menèt una brèva guèrra lòng de sa frontiera nòrd-èst per conquistar divèrsei territòris que fasián partida dau relarg tradicionau dei vilas annexadas a l'eissida dei guèrras francoespanhòlas precedentas.
1684 : en China, començament d'una politica de repoblament dei regions litoralas gràcias a una politica d'avantatges fiscaus.
1684 : per de rasons mau conegudas, assassinat de Hotta Masatoshi, conselhier principau dau shogun. Tokugawa Tsunayoshi aprofichèt l'occasion per limitar lei poders donats ai daimios au profiech dei camarlencs qu'èran mens poderós.
1685 : en China, l'emperaire Kangxi contunièt sa politica en favor dei païsans chinés amb una lèi enebissent lei confiscacions de tèrras.
1685 : en Etiopia, temptativa d'usurpacion dau poder per un pretendent, Yeshaq Iyasu, sostengut per lei senhors dau sud de Gojjam. Leis insurgents foguèron rapidament vencuts e l'usurpator executat.
1685 : en Yucatan, resisténcia de la ciutat-estat maia de Tayasal còntra una ataca espanhòla (→ 1687).
1687 : revirada novèla d'una ataca espanhòla destinada a convertir la vila maia de Tayasal que gardèt son independéncia e sa religion (→ 1697).
1687 : per de rasons religiosas, lo shogun enebiguèt de mautractar ò de tuar lei chins (→ 1695).

Article detalhat: Tractat de Nertchinsk.

1689 : après divèrseis escaramochas en Asia Centrala e Orientala, Russia e China signèron un tractat per definir sa frontiera comuna. Lo traçat foguèt establit sus lei Monts Stanovoi e lo riu Argun.

Cultura

1681 : acabament de la construccion dau Canau dei Doas Mars qu'èra dirigida per Pèire Pau Riquet dempuei 1661. Foguèt classat Patrimòni Mondiau de l'Umanitat en 1996.

Sciéncias e tecnicas

Article detalhat: Isaac Newton.

1685 : premiera publicacion per Isaac Newton (1643-1727) de la lèi de la gravitacion.
1686 : publicacion de la premiera carta meteorologica per l'astronòm Edmund Halley (1656-1742).
1687 : publicacion per Isaac Newton (1643-1727) de son òbra majora, Philosophiæ Naturalis Principia Mathematica (en occitan Principis matematics de la filosofia matematica). I presentèt son trabalh qu'èra una sintèsi dei descubèrtas realizadas dempuei la fin dau sègle XVI amb lo principi d'inercia, la proporcionalitat dei fòrças e deis acceleracions, l'egalitat de l'accion e de la reaccion, lei lèis dei collisions, lo movement dei fluids e la teoria de l'attraccion universala. Aquò permetèt de desvolopar la mecanica classica que demorèt la nòrma fins a l'aparicion de la mecanica relativista en 1905.

Decès

Anfós VI, rèi de Portugau.
Badi II, sultan de Sennar.
Carles II d'Anglatèrra, rèi d'Anglatèrra.
Jean-Baptiste Colbert, ministre francés.
Pierre Corneille, escrivan francés.
Francesco Folli, mètge italian.
Otto von Guericke, sabent e òme politic alemand.
Jean-Baptiste Lully, musician franco italian.
Edme Mariotte, fisician e botanista francés.
Geminiano Montanari, astronòm italian.
Hotta Masatoshi, daimio japonés.
Elena Piscopia, filosofa e matematiciana veneciana.
Jacob Stainer, lautièr austrian.
Niels Steensen, sabent e evesque danés.
Tokugawa Ietsuna, shogun de Japon.
Yohannes I^èr, negus d'Etiopia.

Liames intèrnes

Bibliografia

Nòtas e referéncias

@@ Linha 1 : / Linha 1 : @@
+{{Dialècte Provençau}}
 <center>[[Ans 1640|../..]] | [[Ans 1650]] | [[Ans 1660]] | [[Ans 1670]] | ''' Ans 1680''' | [[Ans 1690]] | [[Ans 1700]] | [[Ans 1710]] | [[Ans 1720|../..]]</center>
@@ Linha 4 : / Linha 6 : @@
 '''1680''' : en [[Japon]], [[mòrt]] dau [[shogun]] [[Tokugawa Ietsuna]] ([[1651]]-[[1680]]) que son rèine èra estat marcat per un lòng periòde de [[patz]]. Foguèt remplaçat per son fraire [[Tokugawa Tsunayoshi]] ([[1680]]-[[1709]]). Lo [[dàimio]] [[Hotta Masatoshi]] foguèt nomat cap dau conseu dau novèu shogun (→ [[1684]]).
+<br/>
+'''1682''' : començament de la colonizacion de [[Pennsilvània]] per leis [[Anglatèrra|Anglés]].
 <br/>
 '''1682''' : en [[Etiopia]], [[mòrt]] dau negus [[Yohannes Ièr|Yohannes I{{èr}}]] ([[1667]]-[[1682]]). Son rèine marquèt lo començament dau declin de l'autoritat centrala dei negus minada per l'autonòmia creissenta de l'[[aristocracia]]. Foguèt remplaçat per son fiu [[Iyasu Ièr|Iyasu I{{èr}}]] (1682-[[1706]]).
@@ Linha 13 : / Linha 17 : @@
 [[Fichièr:Jean Sobieski III repoussant les Turcs au siège de Venne (Jan Mateiuko) - Sala Sobieski.JPG|thumb|Pintura representant Joan III Sobierski au [[sètge de Viena (1683)|sètge de Viena]].]]
 {{veire|Sètge de Viena (1683)}}
-'''1683''' : revirada dau sètge [[Empèri Otoman|otoman]] de [[Viena]] après una còntra-ofensiva menada per d'armadas [[Àustria|austrianas]] e [[Polonha|polonesas]].
+'''1683''' : revirada dau sètge [[Empèri Otoman|otoman]] de [[Viena (Àustria)|Viena]] après una còntra-ofensiva menada per d'armadas [[Àustria|austrianas]] e [[Polonha|polonesas]].
 <br/>
 '''1683''' : dins lo sud d'[[Etiopia]], invasion d'una armada oròmo que foguèt victoriosament arrestada per lei fòrças dau negus [[Iyasu Ièr|Iyasu I{{èr}}]] ([[1682]]-[[1706]]) a la [[batalha de Melka Shimfa]].
@@ Linha 23 : / Linha 27 : @@
 <br/>
 '''1684''' : per de rasons mau conegudas, [[assassinat]] de [[Hotta Masatoshi]], conselhier principau dau [[shogun]]. [[Tokugawa Tsunayoshi]] aprofichèt l'occasion per limitar lei poders donats ai [[daimio]]s au profiech dei camarlencs qu'èran mens poderós.
+<br/>
+'''1685''' : en [[Republica Populara de China|China]], l'emperaire [[Kangxi]] contunièt sa politica en favor dei païsans chinés amb una [[lei|lèi]] enebissent lei confiscacions de tèrras.
+<br/>
+'''1685''' : en [[Etiopia]], temptativa d'usurpacion dau poder per un pretendent, [[Yeshaq Iyasu]], sostengut per lei senhors dau sud de [[Gojjam]]. Leis insurgents foguèron rapidament vencuts e l'usurpator executat.
+<br/>
+'''1685''' : en [[Yucatan]], resisténcia de la ciutat-estat [[Civilizacion maia|maia]] de [[Tayasal]] còntra una ataca [[Espanha|espanhòla]] (→ [[1687]]).
+<br/>
+'''1687''' : revirada novèla d'una ataca espanhòla destinada a convertir la vila maia de [[Tayasal]] que gardèt son independéncia e sa [[religion]] (→ [[1697]]).
+<br/>
+'''1687''' : per de rasons [[religion|religiosas]], lo [[shogun]] enebiguèt de mautractar ò de tuar lei [[chin]]s (→ [[1695]]).
+<br/>
+{{veire|Tractat de Nertchinsk}}
+'''1689''' : après divèrseis escaramochas en [[Asia Centrala]] e [[Asia Orientala|Orientala]], [[Russia]] e [[Republica Populara de China|China]] signèron un tractat per definir sa [[frontiera]] comuna. Lo traçat foguèt establit sus lei [[Monts Stanovoi]] e lo riu [[Argun]].
 == Cultura ==
@@ Linha 30 : / Linha 47 : @@
 == Sciéncias e tecnicas ==
+{{veire|Isaac Newton}}
 '''1685''' : premiera publicacion per [[Isaac Newton]] ([[1643]]-[[1727]]) de la lèi de la [[gravitacion]].
+<br/>
+'''1686''' : publicacion de la premiera carta meteorologica per l'astronòm [[Edmund Halley]] ([[1656]]-[[1742]]).
+<br/>
+'''1687''' : publicacion per [[Isaac Newton]] ([[1643]]-[[1727]]) de son òbra majora, ''[[Philosophiæ Naturalis Principia Mathematica]]'' (en [[occitan]] ''Principis matematics de la filosofia matematica''). I presentèt son trabalh qu'èra una sintèsi dei descubèrtas realizadas dempuei la fin dau sègle XVI amb lo [[principi d'inercia]], la proporcionalitat dei fòrças e deis acceleracions, l'egalitat de l'accion e de la reaccion, lei lèis dei [[collision]]s, lo movement dei fluids e la teoria de l'attraccion universala. Aquò permetèt de desvolopar la [[mecanica classica]] que demorèt la nòrma fins a l'aparicion de la [[relativitat especiala|mecanica relativista]] en [[1905]].
 == Decès ==
@@ Linha 38 : / Linha 60 : @@
 * [[Badi II]], sultan de [[Sultanat de Sennar|Sennar]].
 * [[Carles II d'Anglatèrra]], rèi d'[[Anglatèrra]].
+* [[Jean-Baptiste Colbert]], ministre [[França|francés]].
-* [[Elena Piscopia]], [[filosofia|filosofa]] e [[matematicas|matematiciana]] [[Venècia|veneciana]].
+* [[Pierre Corneille]], [[literatura|escrivan]] [[França|francés]].
 * [[Francesco Folli]], [[medecina|mètge]] [[Itàlia|italian]].
+* [[Otto von Guericke]], sabent e òme politic [[Alemanha|alemand]].
+* [[Jean-Baptiste Lully]], [[musica|musician]] [[França|franco]][[Itàlia|italian]].
+* [[Edme Mariotte]], [[fisica|fisician]] e [[botanica|botanista]] [[França|francés]].
+* [[Geminiano Montanari]], astronòm [[Itàlia|italian]].
 * [[Hotta Masatoshi]], [[daimio]] [[japon]]és.
+* [[Elena Piscopia]], [[filosofia|filosofa]] e [[matematicas|matematiciana]] [[Venècia|veneciana]].
 * [[Jacob Stainer]], lautièr [[Àustria|austrian]].
-* [[Jean-Baptiste Colbert]], ministre [[França|francés]].
+* [[Niels Steensen]], sabent e evesque [[Danemarc|danés]].
-* [[Otto von Guericke]], sabent e òme politic [[Alemanha|alemand]].
-* [[Pierre Corneille]], [[literatura|escrivan]] [[França|francés]].
 * [[Tokugawa Ietsuna]], [[shogun]] de [[Japon]].
 * [[Yohannes Ièr|Yohannes I{{èr}}]], [[negus]] d'[[Etiopia]].