Navaho
Lo navaho (diné bizaad en navaho) es una lenga atabascana meridionala parlada per las tèrras de la nacion navaho en America del Nòrd. Es parlada per unas 165 000 personas.
Ortografia e pronóncia
Las consonantas del navaho dins l'ortografia estandard son listadas dins aquesta taula:
| Bilabiala | Alveolara | Palatala | Velara | Glotala | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Centrala | Laterala | Simpla | Labiovelara | |||||
| Oclusiva | Simpla | b [p] | d [t] | g [k] | ʼ [ʔ] | |||
| Aspirada | t [tx] | k [kx] | kw [kxʷ] | |||||
| Ejectiva | tʼ [tʼ] | kʼ [kʼ] | ||||||
| Africada | Simpla | dz [ts] | dl [tˡ] | j [tʃ] | ||||
| Aspirada | ts [tsʰ] | tł [tɬʰ] | ch [tʃʰ] | |||||
| Ejectiva | tsʼ [tsʼ] | tłʼ [tɬʼ] | chʼ [tʃʼ] | |||||
| Contunhanta | Sorda | s [s] | ł [ɬ] | sh [ʃ] | h [x] | hw [xʷ] | h [h] | |
| Sonòra | z [z] | l [l] | zh [ʒ] | gh [ɣ] | ghw [ɣʷ] | |||
| Nasala | m [m] | n [n] | ||||||
| Aproximanta | y [j] | (w [w]) | ||||||
Dins l'ortografia navaho, la lletra h representa dos sons diferents: (x) quand es iniciala e (h) quand es un prefix o a la fin d'un mot. Malgrat aquò, quand (x) es precedida per s aquesta es totjorn escricha x e pas jamai h, per dire d'èsser pas prononciada sh. La consonanta gh es escricha i abans la vocala i/i, w abans o e gh abans d'a. Per gh, tant la palatalizacion coma la labializacion son representadas dins l'ortografia, que son escrichas i per la varianta palatala e w per la varianta labiala. L'ortografia indica pas las variantas per las autras consonantas.
I a quatre vocalas basicas en navaho, a, e, i e o. Caduna pòt aparéisser aital:
- corta - a
- longa - aa
- nasalizada - ą
Lo navaho a dos tons, aut e bas. Las sillabas son de ton bas, levat s'est marcat. Amb las vocalas longas, avèm quatre possibilitats:
- aut, áá, éé
- bas, aa, ee
- creissent, aá, eé
- mermant, áa, ée
Es possible de barrejar aquestas caracteristicas coma dins ą́ą́ (longa, nasalizada, ton aut).
Lexic
navaho 
|
occitan 
|
|---|---|
| ąąʼ | plan |
| áádóó | e |
| abeʼ | lach |
| abeʼ yistiní | glacet |
| ahwééh | cafè |
| ajaaʼ | aurelha |
| akʼáán | farina |
| alóós | ris |
| aooʼ | òc |
| ashdlaʼ | cinc |
| áshįįh | sal |
| atsá | agla |
| atsįʼ | carn |
| awééʼ | nenon |
| ayęęzhii | uòus |
| azhéʼé | paire |
| bááh | pan |
| bilagáana bizaad | anglés |
| bilasáana | poma |
| bizaad | lenga |
| chʼééh digháhii | tortuga |
| chʼééhjiyáán | pasteca |
| chʼil ahwééh | tè |
| dįįʼ | quatre |
| dił | sang |
| diné bizaad | navaho |
| dineʼé | tribu |
| dinééh | gojat |
| dinootłʼizh | vèrd |
| dootłʼizh | blau |
| dzaanééz | ase |
| géeso | formatge |
| hashkʼaan | banana |
| hastiin | òme |
| łáaʼii | un |
| łeejin | carbon |
| łichííʼ | roge |
| łigaii | blanc |
| łįįʼ | chival |
| łizhiní | negre |
| łóóʼ | peis |
| mósí | gat |
| naadą́ą́ʼ | milh |
| nááhai | an |
| naakaii bizaad | espanhòl |
| naaki | dos |
| naaʼołí | monjetas |
| nímasii | trufas |
| óola | aur |
| shá | solelh |
| tááʼ | tres |
| taʼneeskʼání | melon |
| tłʼiish | sèrp |
| tó | aiga |
| tséʼédóii | mosca |
| tsídii | aucèl |
| tsísʼná bitłʼizh | mèl |
| yáh | cèl |
| yas | nèu |