Cometa
En astronomia, una cometa (ancianament estela comada) es un pichon astre brilhant constituit de glaç e de posca del Sistèma Solar, que son orbita a generalament la forma d'una ellipsa fòrça alongada, e sovent acompanhada d'una longa traïnada luminosa deguda a l'interaccion de velocitat elevada entre la cometa prèp del Solelh e de divèrsas fòrças venent del Solelh : vent solar, pression de radiacion e gravitacion.
Le mot cometa ven del grèc Κομήτης (komêtês) que significa «cabelut», en rason de l'immensa coa facha de gas e de poscas de 30 a 80 milions de quilomètres.
Lo nom d'una cometa
[modificar | Modificar lo còdi]Levadas la cometa de Halley, o d'Encke, lo nom d'una cometa es atribuit oficialament per una comission de l'Union Astronomica Internacionala (UAI, IAU en anglés), que son sèti es à Washington. Certanas cometas istoricas an pas de nom : per exemple la granda cometa de 1843.
Primièr biais de far
[modificar | Modificar lo còdi]Los noms del o dels dos primièrs observators d'una novèla cometa li son atribuits oficialament ; atal se parla de la cometa Hale-Bopp, descobèrta en julhet de 1995 per Allan Hale et Thomas Bopp.
Aquel biais de far a de desavantatges, notablament dempuèi la descobèrta de fòrça cometas per de sondas espacialas : lo programa LINEAR ne descobriguèt plusors desenas, e la sonda SoHO plusors centenas.
Biais de far intermediari
[modificar | Modificar lo còdi]Abans 1995, una novèla cometa possedissiá sovent una dobla dominacion. La primièra, provisòria. Dos ans aprèp sa descobèrta, lo nom definitiu li èra atribuit segon los critèris seguents : l'annada del passatge al perièli, seguit d'un numèro d'òrdre notat en chifras romanas indicant sa plaça dins l'annada en question (exemple : 1994 IV). I aviá tanben fòrça desavantatges (en particular per las cometas de periòde cort). Per aquelas, se balhava un numèro d'òrdre davant lo P/ : comète 19P/Borrelly.
Novèl biais de far
[modificar | Modificar lo còdi]Dempuèi lo 1èr de genièr de 1995, lo nom oficial d'una novèla cometa compòrta d'autras indicacions.
Atal lo nom oficial de la cometa Hale-Bopp es C/1995 O1 :
- C/ indica que se tracta d'una cometa de periòde long (eventualament non periodica) ; i auriá P/ per una cometa de cort periòde, o D/ per una cometa desapareguda ;
- 1995 indica que la cometa foguèt descobèrta en 1995 ;
- O indica que foguèt descobèrta pendent la segonda quinzena de julhet (cada letra de l'alfabet, levat I e Z, correspond a un mièg mes) ;
- 1 indica que s'agís de la primièra cometa descobèrta pendent aquel periòde.
Denombrament
[modificar | Modificar lo còdi]Se coneis a l'ora d'ara mai de 2000 cometas que foguèron repertoriadas.
Una de las pus celèbras es la cometa de Halley, que torna paréisser cada 75 o 76 ans.
Autras cometas celèbras :
- cometa McNaught (C/2006 P1) La tota darrièra fòrça brilhanta
- cometa Hale-Bopp (C/1995 O1)
- cometa Hyakutake (C/1996 B2)
- cometa Shoemaker-Levy 9 (D/1993 F2), destruida per trucada amb Jupitèr en julhet de 1994
- cometa 109P/Swift-Tuttle
- cometa 55P/Tempel-Tuttle
- cometa 19P/Borrelly, visitada per la sonda Deep Space 1
- cometa 9P/Tempel, trucada e fotografiada per la sonda Deep Impact
- cometa Wild 2, susvolada per la sonda Stardust
cometas susvoladas per de sondas espacialas :
- cometa 67P/Choriómov-Herassymenko, per la sonda Rosetta
- Hartley 2 per la sonda Deep Impact
Descripcion
[modificar | Modificar lo còdi]Una cometa se compausa subretot de tres partidas : lo nuclèu, la cabeladura e las coas. Lo nuclèu e la cabeladura constituisson la tèsta de la cometa.
Al moment del darrièr passatge de la cometa de Halley en 1986, sièis sondas espacialas (ICE, Vega-1, Vega-2, Sakigake, Suisei e Giotto) freguèron la cometa e enregistrèron de donadas e imatges precioses per nòstra coneissença de las cometas.
Lo nuclèu
[modificar | Modificar lo còdi]L'ipotèsi de constitucion del nuclèu pus comunament admesa e confirmada per las experiéncias espacialas recentas, es que seriá un còrs solide constituit de glaces (aiga, monoxid de carbòni, dioxid de carbòni) e de matèrias meteoriticas aglomeradas (modèl dich de la « bola de nèu bruta » prepausat per Fred Whipple). Aqueles glaces se subliman jos l'accion de l'irradiacion solara e fan nàisser la cabeladura, puèi a las coas.
Lo diamètre del nuclèu (qu'es pas esferic) es estimat entre qualques centenas de mètres e qualques desenas de quilomètres.
La pus granda dimension del nuclèu de la cometa de Halley, de forma oblonga, es de gaireben 15 km ; lo volum de son nuclèu foguèt estimat a 500 km3, per una massa de 1014 kg, çò que correspond a una massa volumica mejana de 200 kg/m3.
La cabeladura
[modificar | Modificar lo còdi]La cabeladura, o coma, es constituida d'atòms, de gas e de poscas eissits del nuclèu de la cometa e liberats jos forma de gisclas de gas. Fòrça rapidament la radiacion ultravioleta venent del Solelh romp los atòms e las moleculas (per ionizacion). La brilhança de la cabeladura es pus fòrta prèp del nuclèu.
Son diamètre es generalament comprés entre 50 000 e 250 000 km, amb de limits extrèms de 15 000 e 1 800 000 km. La cabeladura s'identifica sovent amb la tèsta de la cometa, donat lo pichon diamètre relatiu del nuclèu.
Las analisis del gas de la cabeladura de la cometa de Halley indican qu'aquela conten 80 % d'aiga, 10 % de monoxid de carbòni, 3 % de dioxid de carbòni, 2 % de metan, mens de 1,5 % d'amoniac e 0,1 % d'acid cianidric.
Las coas
[modificar | Modificar lo còdi]
Una cometa importanta possedís en general doas coas vesiblas :
- Una coa constituida per un plasma, rectilinèu e se a l'opausat del Solelh (coma una ombra), espoussada a nauta velocitat (de l'ordre de 500 km/s) per lo vent solar ; los cambiaments de polaritat del vent solar produson de rompeduras dins la coa de plasma que se reconstituisson dins las oras seguentas.
- Una coa pus larga constituida de poscas espoussadas per la pression de radiacion solara, e corbada dins lo plan de l'orbita. Gràcias als trabalhs de Michael Finson e Ronald Probstein (1968), qu'avancèron las ipotèsis de Fiodor Bredikhine (1885) qu'aquelas meteissas foguèron la seguida d'aquesta de Bessel, se pòt modelizar la coa de poscas. Las trajectòrias (keplerianas) dels grans se poguèron atal analisar en foncion de la durada d'emission (sincrònas) o en foncion de lor grandor (sindinas).
- Una tresena envelopa, invesibla amb d'instruments optics, mas descobèrta gràcias a la radioastronomia, es la coa d'idrogèn que s'estend sus de dimensions considerablas.
De cometas (Arend-Roland, en abril de 1957) presentavan una « contracoa » que se pòt explicar. Se tracta d'una partida de la coa de poscas (prèp del nuclèu) constituida de gròsses grans que, amb efièit de perspectiva quand la Tèrra travèrsa lo plan de l'orbita cometara, sembla de puntar cap al Solelh.
Lors dimensions son immensas : de longors de 30 a 80 gigamètres (miliards de mètres) son frequentas.
Orbitas
[modificar | Modificar lo còdi]Las orbitas de las cometas son definidas amb sièis paramètres (elements orbitals) : T (lo periòde), ω (argument de latitud del perièli), Ω (longitud del nos ascendent), i (enclinason), q (distància perielica), e (excentricitat). Quand se descobrís una novèla cometa, aprèp almens tres observacions diferentas, se modeliza una primièra orbita en prenent e = 1 (se supausa l'orbita parabolica). Puèi, quand las observacions se precisan, se cèrca la melhora orbita osculatòria en precisant la valor de l'excentricitat e.
La majoritat de las cometas repertoriadas an una orbita elliptica, e gravitan a l'entorn del Solelh : son las cometas periodicas.
Las cometas son dichas convencionalament de cort periòde quand lor periòde es inferior a 200 ans. Aurián per origina la cencha de Kuiper.
Las cometas que lor periòde es superior a 200 ans son supausadas de venir del Sistèma Solar extèrne (Cencha intermediària, Nívol de Hills o Nívol d'Oort).
Las cometas atacadas al Sistèma Solar an una orbita que son excentricitat es inferiora a 1 (orbitas ellipticas, doncas cometas periodicas). Existís de rars cas de cometas que lor excentricitat es superiora a 1 (orbitas iperbolicas, doncas cometas non periodicas) : o s'agís de cometas venent de l'exterior del Sistèma Solar, o s'agís de cometas que lor orbita subiguèt de perturbacions al punt que sortiguèron del Sistèma Solar.
Modificacion dels elements orbitals
[modificar | Modificar lo còdi]Quand una cometa passa prèp de gròssas planetas (subretot Jupitèr), subís de perturbacions gravitacionalas que pòdon modificar certans de sos elements orbitals. Es atal que la cometa Shoemaker-Levy truquèt Jupitèr en 1994 perque a son passatge precedent, aquela cometa passèt sufisentament prèp d'aquela planeta per que al meteis còp son orbita foguèsse modificada e son nuclèu descompausat en una multitud d'elements repartits lo long de l'orbita.
Los elements orbitals d'una cometa pòdon tanben èsser modificats d'un biais non previsible per l'activitat del nuclèu (perturbacions non gravitacionalas).
Per aquelas rasons los elements orbitals d'una cometa son jamai definitius e se devon tornar calcular a cadun de sos passatges (per de cometas de cort periòde).
Paramètres de qualques cometas
[modificar | Modificar lo còdi]Vaquí de paramètres de qualques cometas conegudas.
| cometa | Periòde (annadas) |
Paramètres de l'orbita | ||
| Excentricitat | Afèli (ua) | Perièli (ua) | ||
| 1P/Halley | 75,31 | 0,967 | 35,1 | 0,586 |
| 2P/Encke | 3,30 | 0,847 | 4,096 | 0,339 |
| Hale-Bopp (C/1995 O1) | 2537 | 0,994 | 371,146 | 0,914 |
| 108P/Ciffreo | 7,23 | 0,542 | 5,774 | 1,713 |
| 13P/Olbers | 69,51 | 0,930 | 32,635 | 1,178 |
| West (C/1975 V1-A) | 558306 | 0,999 | 13560,217 | 0,196 |
| 109P/Swift-Tuttle | 133,28 | 0,963 | 51,225 | 0,959 |
| 3D/Biela | 6,64 | 0,751 | 6,190 | 0,879 |
| Bradfield (C/2004 F4) | 3679 | 0,999 | 476,543 | 0,168 |
| Bennett (C/1969 Y1) | 1678 | 0,996 | 281,892 | 0,537 |
| Morehouse (C/1908 R1) | ∞ | 1,0007 | ∞ | ∞ |
Cometas e estelas limpairas
[modificar | Modificar lo còdi]Los eissams d'estelas limpairas (par exemple : Perseidas, Orionidas, Geminidas) son associadas a de cometas. Las poscas perdudas per una cometa lors d'un passatge se repartisson lo long de l'orbita d'aquela en formant coma un vast nívol. S'arriba que la Tèrra, dins son movement orbital annal, travèrse un tal nívol, se vei alara una pluèja d'estelas limpairas mai o mens densa seguent l'activitat e la natura de la cometa. Aquelas « estelas limpairas », que vertadièrament ne son pas, semblan de venir d'una meteissa direccion del cèl (lo radiant), un pauc coma quand sèm dins un tunèl rectilinèu e qu'avèm l'impression que los bòrds d'aquel convergisson cap a un meteis punt. Lo radiant pòrta lo nom de la constellacion d'ont semblan de venir las estelas limpairas.
Las poscas cometairas, quand penètran dins la nauta atmosfèra de la Tèrra, s'escalfan e s'ionizan, e produson la traïnada luminosa qu'òm coneis.
Se pòt associar los eissams d'estelas limpairas a de cometas (que pòdon tornar ensemenar en poscas al moment d'un passatge) o a d'ancianas cometas. Atal, lo celèbre eissam de las Perseideas (maximum d'intensitat lo 12 d'agost) es associat a la cometa Swift-Tuttle.
Istòria
[modificar | Modificar lo còdi]
Primièras observacions
[modificar | Modificar lo còdi]Se trobèt de traças d'observacions de cometas dins d'annals chineses, mas tanben sus de tabletas babilonianas. Lor natura vertadièra, o lor periodicitat foguèron pas trobadas abans los trabalhs efectuats per Edmond Halley en 1682. Tycho Brahe mostrèt que las cometas èran pas un fenomèn sublunar coma se pensava a son epòca. Puèi Edmond Halley donèt en 1705 l'ipotèsi que las aparicions cometàrias de 1531, 1607 e 1682, èron en realitat una sola e unica cometa, que ne prediguèt l'aparicion seguenta en 1758 (vejatz cometa de Halley).
John Flamsteed prepausa en 1680 una relacion d'atraccion repulsion entre cometas e lo Solelh.
Aprèp aver d'en primièr refutat aquela teoria, Isaac Newton pròva dins son òbra majora, Philosophiae Naturalis Principia Mathematica, que las cometas obesisson a las meteissas leis que las planetas, e possedisson una massa.
Coneissenças actualas
[modificar | Modificar lo còdi]Una cometa es un asteroïde de forma irregulara podent aténher una desena de quilomètres de diamètre; es constituida de glaç e de posca. Las cometas foguèron vistas a l'origina coma un alò luminós qu'apareissiá episodicament dins lo cèl, e que foguèt interpretat, segon son aspècte e lo periòde istoric, coma bon o mal astre. En fach, venon vesiblas sol quand s'apròchan del Solelh, l'accion d'aquel provòca emissions de gas e de poscas que reflectisson la lutz solara.
Los primièrs resultats obtenguts per la mission Stardust modifiquèron fòrça las ipotèsis concernent la formacion de las cometas. En efèit las grans prelevats dins la coma de la cometa Wild 2 contenon d'olivina, material que sol pòt èsser sintetizat per de temperaturas fòrça nautas (1 300 K). Fa pensar que los nuclèus de las cometas se formèron prèp del Solelh e foguèron apuèi lançats cap al Nívol d'Oort.
La recuperacion in situ est pas l'unic biais de recuperar de matèria cometària. La Tèrra travèrsa de longa divèrs nívols de poscas estellaras e notablament de matèria cometària quand l'orbita de la Tèrra coïncidís amb lo selhatge d'una cometa. Atal dempuèi 1982, la NASA recupèra amb d'avions volant a granda nautor de poscas cometàrias[1].
Las experiéncias espacialas
[modificar | Modificar lo còdi]Las coneissenças sus las cometas, subretot aquelas de lors nuclèus, an fòrt progressat dempuèi l'aveniment de las experiéncias espacialas. En tot, actualament prèp de dètz missions espacialas contribuisson a far conéisser melhor los nuclèus cometaris.
- La sonda europèa Giotto, lançada lo 2 de julhet de 1985 per una fusada Ariane 1 per apròchar lo nuclèu de la cometa de Halley a mens de 500 km ;
- La sonda japonesa Sakigate, cap a Halley ;
- La sonda japonesa Suisei, cap a Halley ;
- Las doas sondas sovieticas Vega 1 e Vega 2, que, aprèp aver destacat un modul cap a Vènus prenguèt de fotografias de la cometa de Halley ;
- La sonda americana Deep Space 1, lançada en 2001, qu'estudièt lo nuclèu de la cometa 19P/Borrelly ;
- La sonda americana Deep Impact, lançada en 2005, amb objectiu de cavar un cratèr artificial en trucant lo nuclèu de la cometa Tempel 1 ;
- La sonda americana Stardust, lançada en 2004, foguèt destinada a recoltar e a tornar menar sua Tèrra de posca cometària venent de la cometa Wild 2 ;
- La sonda europèa Rosetta lançada en 2005 cap a la cometa 67P/Choriómov-Herassymenko que l'atenherà en novembre de 2014.
- La sonda europèa SoHO destinada a estudiar lo Solelh en contunh e que permetèt de descobrir de cometas qu'acaban lor vida en « tombant » dins lo Solelh, nomenadas cometas rasantas ;
Nòtas e referéncias
[modificar | Modificar lo còdi]- ↑ (fr) http://www.futura-sciences.com/fr/sinformer/actualites/news/t/astronomie/d/le-brownleeite-un-mineral-inconnu-decouvert-la-poussiere-dune-comete_15890/ Lo brownleeite, un mineral inconegut dins la posca d'una cometa, per Jean Étienne lo 16 de junh de 2008 in Futura-Science
