ਸੰਸਾਰੀਕਰਨ: ਰੀਵਿਜ਼ਨਾਂ ਵਿਚ ਫ਼ਰਕ

▲<ref>{{Cite book|title=ਲੋਕਧਾਰਾ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਅਧਿਅੈਨ|last=ਕੌਰ|first=ਡਾ ਅਮਰਜੀਤ|publisher=|year=|isbn=|location=|pages=1|quote=|via=}}</ref><ref>{{Cite book|title=ਵਿਸ਼ਵੀਕਰਨ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਅਤੇ ਵਿਵੇਚਨ|last=ਸਿੰਘ|first=ਡਾ. ਭੀਮ ਇੰਦਰ|publisher=ਪੰਜਾਬੀ ਭਵਨ, ਲੁਧਿਆਣਾ|year=2013|isbn=|location=|pages=88-95|quote=|via=}}</ref><ref>{{Cite book|title=ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਪਛਾਣ ਚਿੰਨ|last=ਸਿੰਘ|first=ਡਾ. ਜਸਵਿੰਦਰ|publisher=ਗਰੇਸ਼ੀਅਸ ਬੁਕਸ,ਪਟਿਆਲਾ|year=2012|isbn=|location=|pages=212-215|quote=|via=}}</ref>'''ਸੰਸਾਰੀਕਰਨ''' (ਜਾਂ '''ਵਿਸ਼ਵੀਕਰਨ''', '''ਗਲੋਬਲੀਕਰਨ''', '''ਸਰਬ-ਵਿਆਪਕਤਾ''') ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਮਿਲਾਪ ਦਾ ਇੱਕ ਅਮਲ ਹੈ ਜੋ ਦੁਨਿਆਵੀ ਖ਼ਿਆਲਾਂ, ਪੈਦਾਵਾਰਾਂ, ਵਿਚਾਰਾਂ ਅਤੇ [[ਸੱਭਿਆਚਾਰ]] ਦੇ ਹੋਰ ਪਹਿਲੂਆਂ ਦੀ ਅਦਲਾ-ਬਦਲੀ ਸਦਕਾ ਉੱਠਦਾ ਹੈ।<ref name="GCSP">Al-Rodhan, R.F. Nayef and Gérard Stoudmann. (2006). [http://www.sustainablehistory.com/articles/definitions-of-globalization.pdf Definitions of Globalization: A Comprehensive Overview and a Proposed Definition.]</ref><ref name="Albrow">Albrow, Martin and Elizabeth King (eds.) (1990). ''Globalization, Knowledge and Society ''London: Sage. ISBN 978-0803983243 p. 8. "...all those processes by which the peoples of the world are incorporated into a single world society."</ref> [[ਢੋਆ-ਢੁਆਈ]] ਅਤੇ [[ਦੂਰ-ਸੰਚਾਰ]] ਦੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚੇ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਤਰੱਕੀ,ਜਿਹਨਾਂ ਵਿੱਚ [[ਤਾਰ ਪ੍ਰਬੰਧ]] ਅਤੇ ਮਗਰੋਂ [[ਇੰਟਰਨੈੱਟ]] ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ, ਸਦਕਾ ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਵੀ ਤੇਜ਼ੀ ਆਈ ਹੈ ਜਿਹਨਾਂ ਨੇ ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਰੁਝੇਵਿਆਂ ਵਿਚਲੇ ਵਟਾਂਦਰਿਆਂ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵਧਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।<ref name="Stever_1972">Stever, H. Guyford (1972). "Science, Systems, and Society." ''Journal of Cybernetics'', 2(3):1–3. {{doi|10.1080/01969727208542909}}</ref>

▲ਭਾਵੇਂ ਕੁਝ ਵਿਦਵਾਨ ਸੰਸਾਰੀਕਰਨ ਦਾ ਸੋਮਾ ਅਜੋਕੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਪਰ ਕਈ ਹੋਰ ਵਿਦਵਾਨ ਇਹਦੇ ਅਤੀਤ ਨੂੰ [[ਯੂਰਪ]] ਦੇ [[ਕਾਢ ਜੁੱਗ]] ਅਤੇ [[ਨਵਾਂ ਸੰਸਾਰ|ਨਵੇਂ ਸੰਸਾਰ]] ਵੱਲ ਦੇ ਸਫ਼ਰਾਂ ਤੋਂ ਵੀ ਬਹੁਤ ਪੁਰਾਣਾ ਮੰਨਦੇ ਹਨ। ਕਈ ਤਾਂ ਇਹਨੂੰ ਈਸਾ ਤੋਂ ਤਿੰਨ ਹਜ਼ਾਰ ਵਰ੍ਹੇ ਪਹਿਲਾਂ ਤੱਕ ਲੈ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।<ref name=GL-H-09/><ref name=GL-H-10>{{cite web|title=''Globalization and Global History'' (p.127)|url=http://58.192.114.227/humanities/sociology/htmledit/uploadfile/system/20110522/20110522005012939.pdf|accessdate=3 July 2012}}</ref> ਪਿਛਲੇ 19ਵੇਂ ਸੈਂਕੜੇ ਅਤੇ ਅਗੇਤਰੇ 20ਵੇਂ ਸੈਂਕੜੇ ਵਿੱਚ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਅਰਥਚਾਰਿਆਂ ਅਤੇ ਵਿਰਸਿਆਂ ਦੀ ਸਾਂਝ ਬੜੀ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ਼ ਵਧੀ

▲ਵਿਸ਼ਵੀਕਰਨ ਦੇ ਸਮਾਜਿਕ ਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਸਰੋਕਾਰ ਵੱਲ ਝਾਤ ਮਾਰੀਏ ਤਾਂ ਵਿਸ਼ਵੀਕਰਨ ਅਜੋਕੇ ਯੁੱਗ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅਤੇ ਚਰਚਿਤ ਵਰਤਾਰਾ ਹੈ। ਆਧੁਨਿਕ ਯੁੱਗ ਦੀ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਗਤੀ ਨੇ ਵਿਸ਼ਵੀਕਰਨ ਦਾ ਜਿਹੜਾ ਰੁਖ ਅਤੇ ਰੂਪ ਅਖਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਉਸਦੇ ਬਹੁਪੱਖੀ ਨਿਕਲ ਰਹੇ ਹਨ ਤੇ ਹੋਰ ਵੱਧ ਨਿਕਲਣਗੇ। ਇਹ ਬਹੁਪੱਖੀ ਪਰਿਮਾਣ ਆਪਣੀਆਂ ਬਹੁਪੱਖੀ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਅਨੇਕ ਅਣਡਿੱਠੀਆਂ ਸੀਮਾਵਾਂ ਜਾਂ ਦੁਸ਼ਵਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਚਿੰਨ੍ਹਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਡਾ. ਗੁਰਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ 'ਗਲੋਬਲਾਈਜੇਸ਼ਨ ਐਂਡ ਕਲਚਰ' ਪੁਸਤਕ ਦੇ ਕਰਤਾ ਜੌਹਨ ਟੋਮਿਲਸਨ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦੇ ਕੇ ਵਿਸ਼ਵੀਕਰਨ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ ਅਤੇ ਚਰਿੱਤਰ ਬਾਰੇ ਇਹ ਸਿੱਟਾ ਕੱਢਿਆ ਕਿ :

▲=== ਸਮਾਜਿਕ ਜੀਵਨ ਉੱਪਰ ਪ੍ਰਭਾਵ ===

▲== ਵਿਸ਼ਵੀਕਰਨ ਦੀ ਇਸ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦਾ ਸਾਂਝੀ ਸਮਾਜਿਕ ਜ਼ਿੰਦਗੀ, ਰਹਿਣ-ਸਹਿਣ, ਖੁਰਾਕ, ਕਦਰਾਂ ਕੀਮਤਾਂ, ਰੀਤੀ ਰਿਵਾਜ਼ਾਂ, ਮਨੋਰੰਜਨ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤ ਉੱਪਰ ਬਹੁਪੱਖੀ 'ਤੇ ਬਹੁ ਪਾਸਾਰੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਿਆ ਹੈ ਤੇ ਪੈ ਰਿਹਾ ਹੈ।  ਸੱਭਆਚਾਰ ਤੋਂ ਭਾਵ ਇੱਕ ਸਮੁੱਚੀ ਜੀਵਨ ਸ਼ੈਲੀ ਤੋਂ ਹੈ, ਜਿਸ ਉਪਰ ਇਸ ਵਿਸ਼ਵੀਕਰਨ ਦਾ ਪਛਾਣਨ ਯੋਗ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੈ। ਇੰਟਰਨੈਟ, ਕੰਪਿਊਟਰ ਫੈਕਸ, ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਵਰਗੀਆਂ ਸੰਚਾਰ ਸਹੂਲਤਾਂ ਨੇ ਸਮੇਂ ਤੇ ਸਥਾਨ ਦੀ ਦੂਰੀ ਨੂੰ ਲਗਭਗ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਦਿੱਖ ਦੀ ਪੱਧਰ ਉੱਪਰ ਦੇਖੀਏ ਤਾਂ ਇਸ ਬਦਲਾਅ ਦਾ ਸਰੂਪ ਹਾਂ ਪੱਖੀ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਪਰੰਤੂ ਗਹਿਨ ਜਾਂ ਭੱਤ ਦੀ ਪੱਧਰ ਉੱਪਰ ਇਸ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੇ ਅਮੀਰ ਅਤੇ ਗਰੀਬ ਵਿਚਾਲੇ ਪਾੜੇ ਨੂੰ ਵਧਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।  ਇਹ ਸਾਮਰਾਜੀ ਤਾਕਤਾਂ ਵਲੋਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਅਜਿਹਾ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਹਮਲਾ ਹੈ ਜਿਸਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਮੁੱਚੇ ਭਾਰਤੀ ਸਭਿਆਚਾਰ, ਜੀਵਨ-ਸ਼ੈਲੀ, ਵਿਰਸੇ ਅਤੇ ਰਹਿਣੀ ਬਹਿਣੀ ਦੀ ਹੋਂਦ ਦੇ ਬਰਕਰਾਰ ਰਹਿਣ ਦੇ ਸੁਆਲੀਆ ਨਿਸ਼ਾਨ ਲਗਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਕੇਬਲ ਟੀ ਵੀ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਸਭਲੀ ਜਮਾਤ ਦਾ ਇੱਕ ਇੱਕ ਘਰ ਬੁਰਜ਼ੂਆਂ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਲਈ ਇਕ ਕਲਾਸ ਰੂਮ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ਼ਤਿਹਾਰ ਫਜ਼ੂਲ ਖਰਚੀ ਵਾਲੇ ਖਪਤ ਸਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹ ਦੇ ਰਹੇ  ਹਨ। ਸੂਚਨਾ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਜਿਸ ਉੱਪਰ ਵਿਸ਼ਵੀਕਰਨ ਦਾ ਸਮੁੱਚਾ ਦਾਰੋ-ਸਦਾਰ ਨਿਰਭਰ ਹੈ, ਦਾ ਸਮਾਜ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਪ੍ਰਭਾਵ ਗੌਲਣਯੋਗ ਹੈ। ==

▲ਇਸ ਦੀ ਵੀ ਦਿੱਖ ਲੋਕ ਤਾਂਤਰਿਕ ਅਤੇ ਸਮਾਨਤਾ ਦੀ ਹੈ। ਵਸਤੂ ਸਥਿਤੀ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੀ ਇੱਕ ਅਰਬ ਆਬਾਦੀ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ਼ 14 ਲੱਖ ਇੰਟਰਨੈਟ ਕੁਨੈਕਸ਼ਨ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਅੱਧੇ ਨਾਲੋਂ ਵੱਧ ਸਰਕਾਰੀ ਹਨ। ਮੁਲਕ ਦੀ ਅੱਥੀ ਤੋਂ ਵੱਧ ਆਬਾਦੀ ਨੂੰ ਟੈਲੀਫੋਨ ਦੀ ਛੋਹ ਤੱਕ ਨਸੀਬ ਨਹੀਂ ਹੋਈ ਇਸ ਵਿਸ਼ਵੀਕਰਨ ਦੇ ਅਸਰ ਹੇਠ ਦੁਨੀਆਂ ਬੜੀ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਦੋ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ - ਇੱਕ ਉਹ ਨੇ ਜੋ ਈ-ਮੇਲ ਭੇਜ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਦੂਸਰੇ ਉਹ ਜੋ ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ। ਇੰਟਰਨੈਟ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਪੰਨ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸੰਖਿਆ ਹੋਰ ਘੱਟ ਕਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸੂਚਨਾ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਦੇ ਵਿਸਫੋਟ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦੇ ਪ੍ਰਸੰਗ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਸਮੁੱਚੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਨਾਲੋਂ ਵੱਖਰੀ ਨਹੀਂ। ਇਥੇ ਮਸਲਾ ਇਸ ਨਵੀਂ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਦੇ ਬੇਤੁਕੇ ਵਿਰੋਧ ਦਾ ਨਹੀਂ। ਇਸ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਵਿੱਚ ਮਿਹਨਤ ਦੇ ਸਮੇਂ ਨੂੰ ਘੱਟ ਕਰਨ ਦੀ ਬੇਪਨਾਹ ਸਮਰੱਥਾ ਦਾ ਹੈ ਪ੍ਰੰਤੂ ਇਥੇ ਮੁੱਖ ਮਸਲਾ ਉਤਪਾਦਨ ਅਤੇ ਅਧਿਕਾਰ ਦੇ ਸਮਾਜ  ਸਾਂਸਕ੍ਰਿਤਕ ਸੰਬੰਧਾਂ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਦਾ ਹੈ।

▲ਵਿਸ਼ਵੀਕਰਨ ਦੀ ਇਸ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੇ ਸਾਡੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦਾਇਰੀਆਂ ਨੂੰ ਵਸੀਹ ਸਾਡੀਆਂ ਹੱਕਬੰਦੀਆਂ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੌਰ, ਸਾਡੇ ਬਾਰਡਰਾਂ ਨੂੰ ਸੋਕਲਾ, ਸਾਡੀਆਂ ਵਫ਼ਾਦਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਪਰਿਵਰਤਿਤ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਵਪਾਰ ਨੂੰ ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਕੀਤਾ ਹੈ ਪ੍ਰੰਤੂ ਕੀ ਇਸ ਖੁੱਲ੍ਹ ਦਾ ਫਾਇਦਾ ਸਭ ਲੋਕਾਂ ਅਤੇ ਸਭ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ? ਸੁਆਲ ਹੈ ਕਿ ਵਸਤੂਆਂ, ਸੇਵਾਵਾਂ, ਵਿੱਤੀ ਪੂੰਜੀ ਅਤੇ ਵਪਾਰ ਦੇ ਵਿਸ਼ਵੀਕਰਨ ਦਾ ਲਾਭ ਕਿਨ੍ਹਾਂ ਮੁਲਕਾਂ, ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਤੇ ਇਕਾਈਆਂ ਨੂੰ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ? ਸਿਰਫ਼ ਉਨ੍ਹਾਂ ਮੁਲਕਾਂ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਤੇ ਇਕਾਈਆਂ ਨੂੰ ਜਿਹੜੀਆਂ ਇਸ ਸਭ ਕੁੱਝ ਉੱਪਰ ਕਾਬਜ਼ ਹਨ। ਵਿਸ਼ਵ ਬੈਂਕ ਵਿਸ਼ਵ ਵਪਾਰ ਸੰਗਠਨ ਅਤੇ ਆਈ ਐਮ ਐਫ ਦੀਆਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਪੂੰਜੀਵਾਦੀ ਹਾਕਮਾਂ ਦੀਆਂ ਚਾਲਾ ਨੂੰ ਹੀ ਤੀਸਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਮੁਲਕਾਂ ਉੱਪਰ ਠੋਸ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਉੱਪਰ ਗਲਬੇ ਨੂੰ ਵਧਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਅਸਲ  ਵਿੱਚ ਇਹ ਅਜਿਹੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੇ ਤਹਿਤ ਗ਼ਰੀਬ ਮੁਲਕਾਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਪ੍ਰਤੀ, ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਜਿੰਮੇਵਾਰੀ ਦੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਾਂ ਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਨੂੰ ਸਾਮਰਾਜਵਾਦ ਦੇ ਅਨੁਸਹੀ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਮੁੱਚੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਵਿੱਚ ਇਕ ਧਿਰ ਵੱਡੇ ਮੁਨਾਫ਼ੇ ਕਮਾ ਰਹੀ ਹੈ ਗਰੀਬ ਹੋਰ ਗਰੀਬ ਅਤੇ ਅਮੀਰ ਹੋਰ ਅਮੀਰ ਹੁੰਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਤੀਜੀ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਮੁਲਕਾਂ ਦੀ ਸਨ ਅਤੇ ਉੱਪਰ ਮਾੜਾ ਅਸਰ ਪੈਣ ਨਾਲ ਆਰਥਿਕ ਸੰਦਹਾਲੀ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ, ਨਾ ਬਰਾਬਰੀ ਅਤੇ ਸੰਕਟਾਂ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਹੋ ਰਿਹਾਹੈ। ਲਗਭਗ ਤੀਹ ਵਰ੍ਹੇ ਪਹਿਲਾਂ ਚੀਨ ਦੀ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਕਹੀ ਗੱਲ ਉੱਪਰ ਅੱਜ ਵੀ ਕਿੰਤੂ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਕਿ 'ਪੁਰਾਣੇ ਬਸਤੀਵਾਦ' ਦਾ ਖਾਤਮਾ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ, ਪਰ ਉਸ ਦੀ ਥਾਂ ਨਵੇਂ ਬਸਤੀਵਾਦ ਨੇ ਲਈ ਹੈ। ਭੇੜੀਏ ਨੂੰ ਅਗਲੇ ਬੂਹੇ ਥਾਣੀ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਪਰ ਸ਼ੇਰ ਪਿਛਲੇ ਬੂਹੇ ਰਾਹੀਂ ਅੰਦਰ ਆ ਗਿਆ ਹੈ।