ਪਰਮਾਲ ਰਾਸੋ
ਪਰਮਾਲ ਰਾਸੋ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਹਿੰਦੀ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਵੀਰ ਰਸੀ ਰਾਸੋਕਾਵਿ ਹੈ। ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ, ਕੇਵਲ ਆਲਹ ਭਾਗ ਉਪਲਬਧ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਵੀਰ ਲੋਕ-ਗਾਥਾਵਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਮਸ਼ਹੂਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਲੇਖਕ ਜਗਨਿਕ ਹੈ। ਉਹ ਕਾਲਿੰਜਰ ਅਤੇ ਮਹੋਬਾ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕ ਪਰਮਾਲ (ਪਰਮਾਰਦੀਦੇਵ) ਦਾ ਦਰਬਾਰੀ ਕਵੀ ਸੀ। ਆਲਹਾ ਖੰਡ ਵਿਚ ਮਹੋਬਾ ਦੇ ਦੋ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਨਾਇਕਾਂ ਆਲਹਾ ਅਤੇ ਉਦਲ ਦੇ ਸੂਰਬੀਰ ਚਰਿੱਤਰ ਦਾ ਵਿਸਤਾਰਪੂਰਵਕ ਵਰਣਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
ਜਗਨੀਕ ਦੁਆਰਾ ਲਿਖੇ ਆਲਹਾਖੰਡ ਦੀ ਕੋਈ ਕਾਪੀ ਅਜੇ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਮਿਲੀ ਹੈ। ਇਸ ਵੇਲੇ ਇਸ ਦੀ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਸੰਕਲਿਤ ਕਾਪੀ ਉਪਲਬਧ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਨੇ ਕਈ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਗਾਏ ਗਏ ਆਲਹਾ ਗੀਤਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਸੰਕਲਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸੰਗ੍ਰਹਿਆਂ ਵਿਚ ਭਿੰਨਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਕਾਪੀ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕ ਨਹੀਂ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਕਵਿਤਾ ਪੂਰੇ ਉੱਤਰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਫੈਲੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਹਿੰਦੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਸੂਬਿਆਂ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਗਾਥਾ ਸੁਣੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਬਰਸਾਤ ਦੇ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਆਲਹਾ ਲੋਕ ਗੀਤ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ 'ਤੇ ਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[1]
ਆਲਹਾ ਦਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਅਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ
ਸੋਧੋਇਹ 1865 ਵਿੱਚ ਫਰੂਖਾਬਾਦ, ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਤਤਕਾਲੀ ਕਲੈਕਟਰ ਸਰ ਚਾਰਲਸ ਇਲੀਅਟ ਦੁਆਰਾ ਕਈ ਭੱਟਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਸਰ ਜਾਰਜ ਗਰੀਅਰਸਨ ਨੇ ਬਿਹਾਰ (ਭਾਰਤੀ) ਐਂਟੀਕਿਊਰੀ, ਭਾਗ 14, ਪੰਨਾ 209, 225 ਅਤੇ ਬੁੰਦੇਲਖੰਡ ਭਾਸ਼ਾਈ ਸਰਵੇਖਣ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ, ਭਾਗ 9, 1, ਪੰਨਾ 502 ਵਿੱਚ ਵਿਸੇਂਟ ਸਮਿਥ ਨੇ ਆਲਹਾਖੰਡ ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸੇ ਵੀ ਇਕੱਠੇ ਕੀਤੇ। ਇਲੀਅਟ ਦੀ ਬੇਨਤੀ 'ਤੇ, ਡਬਲਯੂ ਵਾਟਰਫੀਲਡ ਨੇ ਉਸ ਦੁਆਰਾ ਇਕੱਠੇ ਕੀਤੇ ਟੁਕੜੇ ਦਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਅਨੁਵਾਦ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਨੂੰ 1923 ਵਿੱਚ ਗ੍ਰੀਅਰਸਨ ਦੁਆਰਾ ਸੰਪਾਦਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਵਾਟਰਫੀਲਡ ਅਨੁਵਾਦ 1875-76 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਕਲਕੱਤਾ ਰਿਵਿਊ ਵਿੱਚ "ਦ ਨੌਂ ਲੱਖ ਚੇਨ" ਜਾਂ "ਦ ਮੈਰੀ ਫਿਊਡ" ਦੇ ਸਿਰਲੇਖ ਹੇਠ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਰਚਨਾ ਦੇ ਨਾਮ ਤੋਂ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਆਲਹਾ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਇਹ ਵੀਰ ਗੀਤ ਵੱਡੀ ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਇੱਕ ਭਾਗ ਵਿੱਚ ਸਨ ਜੋ ਚੰਦੇਲਾਂ ਦੀ ਬਹਾਦਰੀ ਦੇ ਵਰਣਨ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।
ਆਲਹਾਖੰਡ ਜਨ-ਸਮੂਹ ਦੀ ਨੀਧੀ
ਸੋਧੋਸਾਹਿਤ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਨਾ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਜਨ-ਸਮੂਹ ਦੇ ਕੰਠ ਵਿੱਚ ਜਗਨੀਕ ਦੇ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਨਾਇਕਾਤਮਕ ਸੁਰੀਲੀ ਆਵਾਜ਼ ਕਈ ਵਲ ਖਾਂਦੀ ਹੋਈ ਅੱਜ ਵੀ ਚੱਲੀ ਆ ਰਹੀ ਹੈ। ਇੰਨੇ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਸਮੇਂ ਅਨੁਸਾਰ ਆਲਹਾਖੰਡ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਅਤੇ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਬਦਲ ਗਿਆ ਹੈ। ਕਈ ਨਵੇਂ ਹਥਿਆਰਾਂ, ਦੇਸ਼ਾਂ ਅਤੇ ਜਾਤਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਵੀ ਆਲਹਾ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ ਜੋ ਕਿ ਜਗਨੀਕ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਆਲਹਾ ਵਿੱਚ ਦੁਹਰਾਓ ਬਹੁਤ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਰਣਨ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਯੁੱਧਾਂ ਵਿਚ ਮਿਲਦੇ ਹਨ। ਕਈ ਥਾਈਂ ਕਥਾ ਵਿੱਚ ਵਿਅੰਗ ਅਤੇ ਅਤਿਕਥਨੀ ਵਾਲੇ ਵਰਣਨਾਂ ਦੀ ਬਹੁਤਾਤ ਹੈ।
ਆਲਹਾਖੰਡ ਪ੍ਰਿਥਵੀਰਾਜ ਰਾਸੋ ਦੀ ਮਹੋਬਾ-ਖੰਡ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਨਾਲ ਸਮਾਨਤਾ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ ਇੱਕ ਸੁਤੰਤਰ ਰਚਨਾ ਹੈ। ਮੌਖਿਕ ਪਰੰਪਰਾ ਕਾਰਨ ਇਸ ਵਿਚ ਕਮੀਆਂ ਅਤੇ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਆਲਹਾਖੰਡ ਵਿੱਚ ਵੀਰਤਾ ਦੀ ਮਨਮੋਹਕ ਗਾਥਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਜੋਸ਼ ਅਤੇ ਹੰਕਾਰ ਦੀ ਸ਼ਾਨ ਨੂੰ ਖੂਬਸੂਰਤੀ ਨਾਲ ਚਿਤਰਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਸੁਸਤ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸਦਾ ਹੀ ਬਹਾਦਰੀ ਦੇ ਆਲਮ ਨਾਲ ਜ਼ਿੰਦਾ ਰੱਖਿਆ ਹੈ।[2] ਸਾਰਾ ਆਲਹਾਖੰਡ ਜਨ-ਸਮੂਹ ਦੀ ਨੀਧੀ ਹੈ।
ਹਵਾਲੇ
ਸੋਧੋ- ↑ तोमर, रामसिंह (१९८६). साहित्य कोश, भाग-2,. वाराणसी: ज्ञानमंडल लिमिटेड. p. ३७.
{{cite book}}:|access-date=requires|url=(help); Check date values in:|access-date=and|year=(help) - ↑ हिन्दी साहित्य का इतिहास,. वाराणसी: नागरी प्रचारिणी सभा काशी. संवत् २००३. p. ५१-५२. Retrieved ३१ अक्टूबर 200९.
{{cite book}}:|first=missing|last=(help); Check date values in:|access-date=and|year=(help)CS1 maint: year (link)