Neil Armstrong: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
Zamiana self-redirectu na stub |
kategoria - uzupełnienie |
||
| (Nie pokazano 559 pośrednich wersji utworzonych przez 100 użytkowników) | |||
Linia 1:
{{Astronauta infobox
|imię i nazwisko = Neil Armstrong
|imię i nazwisko org = Neil Alden Armstrong
|grafika = Neil Armstrong pose.jpg
|opis grafiki = Neil Armstrong w 1969
|data urodzenia = 5 sierpnia 1930
|miejsce urodzenia = [[Wapakoneta]]
|data śmierci = 25 sierpnia 2012
|miejsce śmierci = [[Cincinnati]]
|narodowość = amerykańska
|funkcja = pilot rezerwowy, dowódca misji
|czas spędzony w kosmosie = 8 dni, 14 godzin, 12 minut, 31 sekund
|liczba spacerów kosmicznych =
|czas spacerów kosmicznych =
|misje = [[Gemini 8]], [[Apollo 11]]
|stopień wojskowy = porucznik marynarki wojennej
|wyuczony zawód = pilot wojskowy,<br />pilot doświadczalny
|odznaczenia = {{order|US-NAB}} {{order|US-NAvB}}<br />{{order|US-AM|3}} {{order|US-PUC|USN}} {{order|PMW|1}} {{order|CSMOH}} {{order|US-MNASZAWS}} {{order|US-MSON}} {{order|US-MSK}} [[Plik:Armed Forces Reserve Medal ribbon.svg|40px|Armed Forces Reserve Medal]] [[Plik:Presidential Unit Citation (Korea).svg|40px|Presidential Unit Citation (Korea)]] [[Plik:Republic of Korea War Service Medal ribbon.svg|40px|Korean War Service Medal (Korea)]] {{order|UN-MK}}<br /> [[Złoty Medal Kongresu]]
|commons = Category:Neil Armstrong
|wikicytaty = Neil Armstrong
|www =
}}
[[Plik:Glenn_with_Armstrong.jpg|mały|240px|[[John Glenn]] (''z lewej'') i Neil Armstrong w lutym 2012]]
[[Plik:Neil Armstrong Signature.svg|mały|240px|[[Autograf]] astronauty]]
'''Neil Alden Armstrong''' (ur. [[5 sierpnia]] [[1930]] w [[Wapakoneta]], zm. [[25 sierpnia]] [[2012]] w [[Cincinnati]]) – [[Stany Zjednoczone|amerykański]] [[Kosmonauta|astronauta]], dowódca misji [[Apollo 11]]. 21 lipca 1969 (według czasu [[Uniwersalny czas koordynowany|UTC]]) jako pierwszy człowiek stanął na [[Księżyc]]u. Wypowiedział słynne zdanie: {{wymowa|Frase de Neil Armstrong.ogg|„To jest mały krok dla człowieka, ale wielki skok dla ludzkości”}}<ref>{{cytuj |autor=Jostein Gaarder |tytuł=Świat Zofii. Cudowna podróż w głąb historii filozofii |inni=Iwona Zimnicka (tłum.) |miejsce=Warszawa |data=1995 |s=500}}</ref>.
== Życiorys ==
<!--
Jego ojciec był pracownikiem stanowego urzędu do spraw higieny psychicznej // SPRZECZNE Z PONIŻSZYM AKAPITEM, a matka urzędniczką w miejscowym (miasteczko[[Wapakoneta]]) biurze konserwacji gleby<ref>Miesięcznik „Ameryka”, artykuł „Załoga Apollo 11”, listopad 1969, nr 130, s. 32, Wydawnictwo Rządu Stanów Zjednoczonych.</ref>.
Jego ojciec był [[audytor]]em pracującym dla stanu [[Ohio]] // SPRZECZNE Z POWYŻSZYM AKAPITEM<ref>http://ohsweb.ohiohistory.org/places/nw01/nw01-h01.shtml</ref>.
-->
Urodził się 5 sierpnia 1930 na farmie w stanie [[Ohio]]. Był najstarszym z trojga dzieci Stephena i Violi Armstrongów<ref name="Encyclopaedia Britannica">{{Encyklopedia Britannica |id = biography/Neil-Armstrong |tytuł = Neil Armstrong |data dostępu = 2018-06-20}}</ref>. Miał siostrę June (ur. 6 czerwca 1933) i brata Deana (ur. 22 lutego 1935)<ref name="James">{{Cytuj książkę | nazwisko = Hansen | imię = James | tytuł = Pierwszy człowiek. Historia Neila Armstronga | wydawca = Wielka litera | miejsce = Warszawa | data = 2018 | strony = 36 | isbn = 978-83-8032-285-1}}</ref>. Matka Neila nie pracowała. Zajmowała się domem, a w niedzielę uczyła religii w szkółce niedzielnej. Ojciec był urzędnikiem stanu Ohio. Jego praca zmuszała rodzinę do częstych przeprowadzek. Zanim Neil skończył trzynaście lat Armstrongowie przeprowadzili się szesnaście razy<ref name="orzeł">{{Cytuj książkę | imię = Robert |nazwisko= Edwards | tytuł = Kim był Neil Armstrong? | wydawca = Prószyński i S-ka | miejsce = Warszawa | data = 2016 | strony = 12–13 | isbn = 978-83-8069-456-9}}</ref>. W młodości był [[Skauting|skautem]] w {{k|en|Boy Scouts of America}}, gdzie osiągnął najwyższy stopień ''Eagle Scout''<ref name="whois">{{Cytuj | url = http://www.nasa.gov/audience/forstudents/5-8/features/who-is-neil-armstrong-58.html | tytuł = Who is Neil Armstrong? | opublikowany = NASA | język = en | archiwum = https://web.archive.org/web/20120728232212/http://www.nasa.gov/audience/forstudents/5-8/features/who-is-neil-armstrong-58.html | zarchiwizowano = 2012-07-28}}</ref>.
Od dziesiątego roku życia pracował zarobkowo. Młody Armstrong pobierał lekcje muzyki, pasjonował się także lotnictwem. W szkole średniej rozpoczął naukę pilotażu. Uprawnienia pilota zdobył w wieku 16 lat (na drugi dzień po ukończeniu 16 lat). Wcześniej latał niż prowadził samochód. Rozpoczął naukę na [[Uniwersytet Purdue|Purdue University]], gdzie studiowali również astronauci [[Virgil Grissom]] i [[Eugene Cernan]]. Po dwóch latach na uniwersytecie musiał odsłużyć trzy lata w [[United States Navy]]. To tam został pilotem. Skierowany został do wojskowej bazy lotniczej w [[Pensacola]] na [[Floryda|Florydzie]]. W sierpniu 1950 roku ukończył szkolenie i został licencjonowanym pilotem marynarki Stanów Zjednoczonych. Wybuchła [[wojna koreańska]] i jako pilot został wysłany do Korei, gdzie wykonał 78 lotów bojowych{{r|orzeł}}. W Korei został przydzielony do 51. Dywizjonu Myśliwskiego. Był jednym z najmłodszych pilotów. Podczas jednej z misji jego samolot, [[Grumman F9F Panther]], został zestrzelony nad [[Wŏnsan]]em. Armstrong uratował się skacząc ze spadochronem. Po dwóch dniach dotarł na lotniskowiec [[USS Essex (CV-9)|USS Essex]], na którym stacjonował{{r|orzeł}}. Wróciwszy na uniwersytet ukończył studia inżynierskie (licencjat z inżynierii lotniczej – 1955). 28 stycznia 1956 roku poślubił Janet Shearon (ur. 23 marca 1934, zmarła 21 czerwca 2018<ref>{{Cytuj |url = https://www.legacy.com/obituaries/houstonchronicle/obituary.aspx?n=janet-armstrong&pid=189396827 |tytuł = Janet Armstrong 1934 - 2018 |język = en |data dostępu = 2020-08-05 |opublikowany = legacy.com}}</ref>). Miał trójkę dzieci - dwóch synów, Marka (ur. 8 kwietnia 1963) i Erica (ur. 30 czerwca 1957) oraz córkę Karen (ur. 13 kwietnia 1959; zmarła 28 stycznia 1962 roku{{r|orzeł}}). Małżeństwo z Janet zakończyło się rozwodem w 1994 roku. W 1999 poślubił młodszą o 15 lat Carol Knight. To na jej ręce podczas pogrzebu złożono amerykańską flagę<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Żmijewski |imię = Artur |tytuł = Kosmos |wydawca = Amermedia Sp. z o.o. |rok = 2012 |wydanie = 60 |strony = 15–16 |isbn = 978-83-252-1913-0}}</ref>.
Po uzyskaniu dyplomu przeniósł się do Kalifornii, gdzie [[National Advisory Committee for Aeronautics]] (NACA) zaangażowała go jako [[Pilot doświadczalny|pilota doświadczalnego]] (Levis Flight Propulsion Laboratory). Jednocześnie podjął dalsze studia na [[University of Southern California]]. Pracując w NACA, a następnie w [[NASA]], przeprowadzał próby doświadczalne z wieloma samolotami o napędzie odrzutowym i rakietowym, w tym [[North American F-100 Super Sabre]], [[Convair F-102 Delta Dagger]], [[Lockheed F-104 Starfighter]], [[Boeing B-47 Stratojet]], [[Bell X-1]] oraz [[North American X-15]]. Jako jeden z dwunastu pilotów wykonał siedem lotów w programie X-15, osiągając wysokość 63 246 m (207 500 stóp). Podczas ostatniego lotu na X-15, Armstrong rozwinął prędkość 1,6 km/sek i osiągnął wysokość 32 km, a następnie wyłączył automatyczny układ ustateczniający i posługując się tylko ręcznymi sterami sprowadził samolot na ziemię. Jako pilot doświadczalny NASA latał w Ośrodku Lotów Doświadczalnych Edwards w Kalifornii (Flight Research Center).
W 1962 roku Amerykański Instytut Aeronautyki i Astronautyki przyznał mu nagrodę im. Octave'a Chanute'a, a w 1966 – Astronautics Award. Otrzymał również NASA Exceptional Service Medal i nagrodę im. Johna J. Montgomery’ego.
== Kariera astronauty ==
17 września 1962 roku został przyjęty do zespołu astronautów. Wraz z Armstrongiem do drugiej grupy NASA zostali przyjęci: [[Frank Borman]], [[Charles Conrad|Charles Conrad Jr]]., [[James Lovell|James A. Lovell Jr]]., [[James McDivitt|James A. McDivitt]], [[Elliott See|Elliott M. See Jr]]., [[Thomas Stafford|Thomas P. Stafford]], [[Edward Higgins White|Edward Higgins. White II]] i [[John Young (astronauta)|John W. Young]]. Miał wylatane 2400 godzin w powietrzu, z czego około 900 w odrzutowcach. Był jedynym z dziewiątki, który latał w samolocie z silnikiem rakietowym{{r|James}}. W [[Program Gemini|programie Gemini]] pracował nad udoskonalaniem pojazdów treningowych, symulujących lot kosmiczny i lądowanie na Księżycu. Był rezerwowym pilotem dowodzącym w misji [[Gemini 5]], pilotem dowodzącym wyprawy [[Gemini 8]], podczas której po raz pierwszy w dziejach astronautyki połączono na orbicie dwa pojazdy - manewr, który zapewnił człowiekowi bezpieczny powrót z Księżyca, rezerwowym pilotem dowodzącym w [[Gemini 11]], rezerwowym dowódcą w misji [[Apollo 8]], a przede wszystkim dowódcą Apollo 11 i pierwszym człowiekiem stąpającym po Księżycu (21 lipca 1969 o 2:56 UTC{{r|moonwalk}}).
Był zastępcą administratora do spraw aeronautyki przy NASA od lipca 1970 do sierpnia 1971, gdy złożył rezygnację w celu pozostania profesorem inżynierii aeronautycznej na Uniwersytecie Cincinnati. Był członkiem Narodowej Komisji do Spraw Przestrzeni ([[National Commission on Space]]) od 1985 do 1986 roku, oraz Prezydenckiej Komisji Badającej Przyczyny Katastrofy Wahadłowca [[Challenger (wahadłowiec)|Challenger]] w 1986 roku.
Na pytanie, czy człowiek powinien wylądować na Księżycu, odpowiedział: {{Cytat
|treść = Zrezygnowanie z podróży na Księżyc można porównać do sytuacji [[Krzysztof Kolumb|Kolumba]], gdyby zbliżywszy się do wybrzeży [[Nowy Świat|Nowego Świata]] na odległość 80 kilometrów zawrócił do [[Europa|Europy]] z meldunkiem dla [[Izabela I Katolicka|królowej Izabeli]].
|autor =
|źródło = Neil Armstrong<ref>{{cytuj |czasopismo=Ameryka |tytuł=Załoga Apollo 11 |data=1969-11 |numer=130 |s=32}}</ref>
|styl = środek
}}
Odznaczony m.in. [[Prezydencki Medal Wolności|Prezydenckim Medalem Wolności]], [[Medal Lotniczy (USA)|Medalem Lotniczym]], [[Congressional Space Medal of Honor]], [[Złoty Medal Kongresu|Congressional Gold Medal]]<ref>{{Cytuj |autor = 윤민식 |tytuł = Neil Armstrong, 1st man on the moon, dies at 82 |data = 2012-08-26 |data dostępu = 2024-06-17 |opublikowany = The Korea Herald |url = https://www.koreaherald.com/view.php?ud=20120826000019 |język = en}}</ref> oraz NASA Distinguished Service Medal. Posiadał złotą odznakę [[Międzynarodowa Federacja Lotnicza|Fédération Aéronautique Internationale]] (FAI). Był członkiem Stowarzyszenia Pilotów Doświadczalnych, Amerykańskiego Instytutu Aeronautyki i Astronautyki, a także Amerykańskiego Stowarzyszenia Szybowcowego.
Zmarł 25 sierpnia 2012 w [[Cincinnati]] wskutek komplikacji wynikłych po operacji serca, której poddał się kilkanaście dni wcześniej – 7 sierpnia<ref>{{cytuj |url=http://www.nytimes.com/2012/08/26/science/space/neil-armstrong-dies-first-man-on-moon.html?hp |data=2012-08-26 |tytuł=Neil Armstrong dies |język=en |opublikowany=NYTimes}}</ref>. Urna z jego prochami spoczęła na dnie [[Ocean Atlantycki|Atlantyku]], zgodnie z ostatnią wolą astronauty<ref>{{Cytuj |tytuł = Neil Armstrong's ashes buried at sea |data = 2012-09-14 |opublikowany = nbcnews.com |url = https://www.nbcnews.com/news/photo/neil-armstrongs-ashes-buried-sea-flna999585 |język = en}}</ref>.
== Zobacz też ==
* [[(6469) Armstrong]]
* [[alfabetyczna lista astronautów]]
* [[Grupy i oddziały kosmonautów|grupy i oddziały astronautów]]
* [[teorie spiskowe o lądowaniu Apollo na Księżycu]]
* [[Buzz Aldrin]]
* [[Michael Collins (astronauta)|Michael Collins]]
== Przypisy ==
{{Przypisy|
<ref name="moonwalk">{{Cytuj stronę | url = https://history.nasa.gov/SP-4029/Apollo_11i_Timeline.htm | tytuł = Apollo 11 Timeline | opublikowany = NASA | język = en | data dostępu = 2017-04-22}}</ref>
}}
== Linki zewnętrzne ==
* [http://www.jsc.nasa.gov/Bios/htmlbios/armstrong-na.html Biografia na stronie NASA] {{lang|en}}
* [http://www.spacefacts.de/bios/astronauts/english/armstrong_neil.htm Biogram na stronie Spacefacts] {{lang|en}}
* [http://www.kronikarp.pl/szukaj,54495,strona-1 Treningi amerykańskich astronautów przed wyprawą na Księżyc] w PKF na stronie KronikaRP
* [http://www.kronikarp.pl/szukaj,32164,strona-1 Lądowanie człowieka na Księżycu] w PKF na stronie KronikaRP
{{NASA 2}}
{{Kontrola autorytatywna}}
{{SORTUJ:Armstrong, Neil}}
[[Kategoria:Absolwenci Uniwersytetu Południowej Kalifornii]]
[[Kategoria:Amerykańscy astronauci]]
[[Kategoria:Amerykańscy oficerowie marynarki]]
[[Kategoria:Odznaczeni Congressional Space Medal of Honor]]
[[Kategoria:Odznaczeni Medalem Lotniczym (USA)]]
[[Kategoria:Odznaczeni Prezydenckim Medalem Wolności]]
[[Kategoria:Odznaczeni National Defense Service Medal]]
[[Kategoria:Uczestnicy wojny koreańskiej]]
[[Kategoria:Ludzie, którzy byli na Księżycu]]
[[Kategoria:Urodzeni w 1930]]
[[Kategoria:Zmarli w 2012]]
[[Kategoria:Amerykanie pochodzenia szkockiego]]
[[Kategoria:Amerykanie pochodzenia irlandzkiego]]
[[Kategoria:Piloci doświadczalni-astronauci]]
[[Kategoria:Odznaczeni Złotym Medalem Kongresu]]
| |||