Arpadowie

Arpadowie
Kraj	Królestwo Węgier
Tytuły	Królowe Węgier, Dalmacji, Chorwacji, Slawoniii, Bułgarii, Lodomerii, Książęta Styrii
Założyciel	Almos
Ostatni przedstawiciel	Andrzej III
Rok założenia	ok 855
Rok rozwiązania	1301
Pochodzenie etniczne	Węgrzy

Arpadowie^[1] (rzadziej Arpadzi^[2], czasem: dynastia Arpadowiczów) – dynastia książąt (889–1001), a następnie królów węgierskich (do 1301). Pierwsza węgierska dynastia narodowa.

Dzieje

Za założyciela uznawany jest prawie legendarny Arpad, wódz plemion madziarskich, które osiedliły się w kotlinie, zwanej dziś Niziną Węgierską. Od niego też została wzięta nazwa dynastii.

Prawnuk Arpada, Géza (zm. 997 r.) ochrzcił się w 974 roku. Do trwałego schrystianizowania Węgrów przyczynił się jego syn Wajk, który na chrzcie w 997 roku przyjął imię Stefan. W sposób bezwzględny podporządkował on sobie wszystkie plemiona madziarskie. W Święto Bożego Narodzenia w 1000 roku został koronowany na króla Węgier. Zmarł w 1038 roku. Mając na uwadze jego zasługi dla chrześcijaństwa 45 lat później został uznany za świętego oraz patrona dynastii i Węgier (stąd określenie Korona Świętego Stefana).

Arpadowie systematycznie powiększali swe władztwo. W 1089 roku Władysław I Święty włączył się do walk o Królestwo Chorwacji po śmierci tamtejszego króla Zwonimira (był jego szwagrem). Ostatecznie oba królestwa połączone zostały unią personalną w 1102 roku.

W skład monarchii węgierskiej wchodziły już tereny Siedmiogrodu i Slawonii. Od połowy XI wieku zaczęli stopniowo wkraczać też na tereny Słowacji. Pod koniec XII wieku Arpadowie podporządkowali sobie również ziemię halicko-włodzimierską (rywalizowali na tym terenie m.in. z Polakami). W 1215 roku Koloman, młodszy syn króla Andrzeja II, został ogłoszony królem Halicza, jednak już w następnym roku musiał zrezygnować z tego tytułu.

Dynastia wygasła na królu Andrzeju III w 1301 roku. Do walk o tron węgierski włączyli się Wittelsbachowie i Przemyślidzi. Ostatecznie w 1307 roku koronę otrzymali Andegawenowie z Neapolu w osobie Karola Roberta. Był wnukiem Marii, siostry króla Władysława IV Kumana, przedostatniego władcy Węgier z dynastii Arpadów.

Pierwsi książęta węgierscy

do 907 – Arpad
907–945 – Solt (Zoltan) (syn)
945–950 – Fajsz (wnuk Arpada)
950–970 – Toksys (Taksony) (syn Solta)
970–997 – Geza (syn)

Królowie Kroacji

1091–1127 – Almos (syn Gejzy I, króla Węgier)

Książęta Kroacji

1214–1241 – Koloman (syn Andrzeja II, króla Węgier)
1261–1269 – Bela (syn Beli IV króla Węgier)

Książęta Halicza

1214–1216 – Koloman (syn Andrzeja II, króla Węgier, koronowany na króla 1215, usunięty)
1219–1221 – Koloman (ponownie, usunięty zm. 1241)
1226–1234 – Andrzej (brat)

Książęta Slawonii i Dalmacji

1261–1269 – Bela (syn Beli IV króla Węgier)
1269–1271 – Stefan Pogrobowiec (syn Andrzeja II króla Węgier)
1271–1278 – Andrzej (syn Stefana V, króla Węgier)

Drzewo genealogiczne

Arpad

Levente

Tarhos

Üllő

Zobacz też

Władcy Węgier

Bibliografia

W. Dworzaczek, Genealogia, cz.2: Tablice, Warszawa 1959, tabl. 84-85.

Przypisy

↑ Wersja najbardziej popularna: J. Tyszkiewicz, Arpadowie, (w:) Encyklopedia historii Polski. Dzieje polityczne, t. 1, Warszawa 1994, s. 31; Encyklopedia popularna PWN, wyd. 27, Warszawa 1997, s. 46; Stanisław A. Sroka, Historia Węgier do 1526 roku, Bydgoszcz 2000, s. 135.
↑ Taka forma w: Benedykt Zientara, Henryk Brodaty i jego czasy, Warszawa 1997, s. 410.

Linki zewnętrzne

[1] Wersja najbardziej popularna: J. Tyszkiewicz, Arpadowie, (w:) Encyklopedia historii Polski. Dzieje polityczne, t. 1, Warszawa 1994, s. 31; Encyklopedia popularna PWN, wyd. 27, Warszawa 1997, s. 46; Stanisław A. Sroka, Historia Węgier do 1526 roku, Bydgoszcz 2000, s. 135.

[2] Taka forma w: Benedykt Zientara, Henryk Brodaty i jego czasy, Warszawa 1997, s. 410.

[1]

[2]