Wikipedia

Broadway (teatr)

zespół kilkudziesięciu teatrów w Nowym Jorku
Zobacz też: inne znaczenia nazwy „Broadway”.

Broadway – zespół kilkudziesięciu teatrów w Nowym Jorku w dzielnicy Midtown w okręgu Manhattan znajdujących się wzdłuż ulicy Broadway[1]. Wraz z londyńskim West Endem, Broadway jest traktowany jako wiodący ośrodek sztuki teatralnej świata anglojęzycznego. Teatr broadwayowski musi mieć minimum 500 miejsc siedzących na widowni[1].

Broadway jest popularną nowojorską atrakcją turystyczną, jego roczne przychody przekraczają kwotę 1 miliarda dolarów[2].

Wielkowymiarowe plakaty musicali z Broadwayu

Historia

edytuj
 
Wnętrze Park Theatre zbudowanego w 1798

XVIII i XIX wiek

edytuj

Pierwszy teatr na Broadwayu powstał około 1750 roku, aktorzy Walter Murray i Thomas Kean stworzyli teatr na Nassau Street na 280 krzeseł, wystawiano dramaty Szekspira oraz opery balladowe jak Opera żebracza.[3] W 1753 do Nowego Jorku dotarła brytyjska trupa wystawiając sztuki: Kupca weneckiego, The Anatomist oraz Damon and Phillida. Wojna o niepodległość Stanów Zjednoczonych wstrzymała działalność teatrów aż do 1798, kiedy to otwarto Park Theatre (obecnie Park Row)[3]. Kolejny, Bowery Theatre otwarto w 1826[4]. Dominowały specyficznie amerykańskie formy rozrywkowe jak blackface czy przedstawienia minstreli[5].

Po roku 1840, P.T. Barnum stworzył na dolnym Manhattanie kompleks rozrywkowy, Niblo’s Garden na 3000 miejsc. Powstanie Astor Place Theatre w 1847 było symptomem socjalnego rozwarstwiania się publiczności – klasa wyższa wybierała operę i Szekspira, średnia widowiska minstreli, niższe klasy przedstawienia w stylistyce kowbojskiego saloonu[6]. Sztuki Szekspira były wystawiane przede wszystkim przez Edwina Bootha, który m.in. dał z rzędu 100 przedstawień Hamleta w Winter Garden Theatre oraz w Booth’s Theatre (stworzonym przez jego brata Juniusa Brutusa Bootha, Jr). Inni znani aktorzy szekspirowscy tamtych czasów to m.in. Henry Irving, Tommaso Salvini, Fanny Davenport oraz Charles Fechter.

Początki musicalu

edytuj
 
Program z 1868 – przedstawienie Ixion

Brytyjska aktorka Lydia Thompson przybyła do Stanów 1868 wraz z niewielką trupą British Blondes podbijając Nowy Jork burleską wiktoriańską[7]. Tournée zaplanowane na 6 miesięcy trwało 6 lat[8].

Ze względu na rosnące koszty wynajmu, około 1850 roku centrum teatralne Nowego Jorku zaczęło się przesuwać do Midtown. Około 1870, centrum Broadwayu znajdowało się na Union Square, pod koniec stulecia teatry dotarły do Madison Square natomiast na Times Square dopiero około 1920. W tym czasie zaczęły powstawać pierwsze przedstawienia noszące cechy musicalu, pierwszym dłużej granym (50 przedstawień) był w 1857 utwór The Elves. Laura Keene w „muzycznej burlesce” Seven Sisters (1860) pobiła ten rekord 253 wykonaniami.

 
Uznawany za pierwszy musical The Black Crook (1866)[9]

Za pierwsze dzieło, które przypomina współczesny musical (układy taneczne i utwory muzyczne posuwające akcję do przodu) jest uznawany The Black Crook, który miał premierę 12 września 1866. Pomimo długości spektaklu (pięć i pół godziny) przedstawienie pobiło ówczesny rekord dając 474 spektakle. W tym samym roku dzieło The Black Domino/Between You, Me and the Post było pierwszym, które zostało określone przez twórców jako „komedia muzyczna.”[9]

W 1881 otwarto pierwszy teatr wodewilowy na Union Square, między 1878 i 1885 komicy Edward Harrigan i Tony Hart stworzyli i wyprodukowali szereg komedii muzycznych na pograniczu wodewilu i burleski z udziałem znanych ówczesnych wokalistek (Lillian Russell, Vivienne Segal, Fay Templeton). Kopiowano również londyńskie hity, jak H.M.S. Pinafore (w 1878), Robin Hood Reginalda De Kovena (1891) czy El Capitan Johna Sousy (1896).

A Trip to Chinatown (z 1891) Charlesa Hoyta został nowym rekordzistą będąc granym przez 657 przedstawień (rekord nie pobity do 1919). W 1896 właściciele teatrów Marc Klaw i A. L. Erlanger stworzyli Theatrical Syndicate, który przez następne kilkanaście lat kontrolował niemal każdy teatr w USA[10]. W tym okresie powstały też pierwsze teatry Off-Broadway.

A Trip to Coontown (1898) był pierwszym musicalem w całości wyprodukowanym i zagranym przez ciemnoskórych Amerykanów dla swojej rasowej publiczności. Kolejne to: ragtimeowy Clorindy the Origin of the Cakewalk (z 1898) i In Dahomey(z 1902). Musicale komponowane były taśmowo przez autorów z Tin Pan Alley jak: Gus Edwards, John Walter Bratton, George M. Cohan (Little Johnny Jones (1904), 45 Minutes From Broadway (1906), George Washington Jr. (1906)). W porównaniu do West Endu przedstawienia te pozostawały jednak zdecydowanie krócej na afiszu[11].

XX wiek

edytuj
 
Broadway w 1920

Na początku XX wieku w repertuarze zaczęły dominować transkrypcje popularnych europejskich operetek The Fortune Teller (1898), Babes in Toyland (1903), Mlle. Modiste (1905), The Red Mill (1906) czy Naughty Marietta (1910)[12]. W momencie pojawienia się oświetlenia elektrycznego Broadway zaczęto nazywać (od girland białych żarówek) „The Great White Way”. W sierpniu 1919 zrzeszająca aktorów Actors Equity Association wywalczyła strajkami standardowy kontrakt dla każdego aktora. W latach dwudziestych rodzinna firma braci Shubert przejęła kontrolę nad większością teatrów na Broadwayu[13].

Pojawienie się nowego medium, filmu początkowo nie stanowiło zagrożenia dla sceny, zwłaszcza że na początku były nieme i czarno-białe. Niemniej od końca lat dwudziestych, zwłaszcza po pojawieniu się pierwszego filmu dźwiękowego The Jazz Singer (który notabene był także pierwszym filmem muzycznym) zaczęto obawiać się wypierania spektakli muzycznych. Zaczęły dominować lekkie, music-hallowe przedstawienia ignorujące wątek, dając okazje do popisów wokalnych i tanecznych, wiodącymi były dzieła producenta Florenza Ziegfelda jak: Sally, Lady Be Good, Sunny, No, No, Nanette, Harlem, Oh, Kay! czy Funny Face. Przy współtworzeniu ich pracowali najwybitniejsi kompozytorzy, jak: George Gershwin, Cole Porter, Jerome Kern, Vincent Youmans, oraz spółka Richard Rodgers & Lorenz Hart, jak również Noël Coward, Sigmund Romberg i Rudolf Friml.

W tym czasie (1927) powstało jednak również znacznie poważniejsze dzieło, Show Boat, integrujące w sobie akcję, dramatyzm, dialogi i utwory muzyczne – jak w nowoczesnym musicalu. W Ziegfeld Theatre było wystawione 572 razy. Sukcesy odnotowano również w kategorii sztuk dramatycznych. Uznanie znaleźli tacy twórcy, jak Eugene O’Neill (Beyond the Horizon, Anna Christie, The Hairy Ape, Strange Interlude oraz Mourning Becomes Electra) czy Elmer Rice, Maxwell Anderson, Robert E. Sherwood, Tennessee Williams, oraz Arthur Miller, jak również komediopisarze – George S. Kaufman i Moss Hart. Sławą cieszyli się znani aktorzy szekspirowscy jak John Barrymore, John Gielgud, Walter Hampden oraz José Ferrer, jak również Paul Robeson, Maurice Evans, Katharine Cornell.

II wojna światowa

edytuj

Podczas II wojny światowej jednym z wiodących tematów sztuk stał się nazizm w Europie (i brak zaangażowania Ameryki w wojnę), ten trend reprezentuje m.in. Watch on the Rhine autorstwa Lillian Hellman (1941)[14]. Największym sukcesem tamtych czasów była jednak stricte amerykańska Oklahoma! Rodgersa i Hammersteina (z 1943) która doczekała się 2212 wystawień.

1950–1970

edytuj

Po wojnie do lat sześćdziesiątych trwał okres rozwoju, niemniej były już widoczne pierwsze symptomy zamierania branży[15]. Pod koniec lat sześćdziesiątych wpływ rewolucji obyczajowej i zmiana preferencji widzów był już widoczny[16]. Liczba premier i teatrów zaczęła spadać[17], przykładowo – w sezonie 1950/1951 odnotowano 94 premiery, w sezonie 1969/1970 tylko 59 produkcji (z czego 15 było powtórzeniami)[18][19], liczba teatrów z ok. 80 (w latach dwudziestych) spadła do 36 w siedemdziesiątych[20].

Po roku 1980

edytuj

W roku 1982 producent i reżyser Joe Papp, twórca The Public Theater, rozpoczął kampanię Save the Theatres (Ocalmy teatry)[21]. tworząc organizację non-profit wspieraną przez związek aktorów Actors Equity mającą na celu ochronę terenów teatralnych przed ich wykupieniem na cele mieszkaniowe przez deweloperów[22][23][24][25]. Dzięki działaniom Save the Theatres Theater District został uznany za historyczny rejon prawnie chroniony (historic district)[26][27]. Jednocześnie, dzięki transferom z West Endu (dzieł i twórców) zaczęło powtórnie rosnąć zainteresowanie musicalem. Duży udział w tym miała odważna polityka brytyjskiego producenta, Camerona Mackintosha. Dzieła takie jak: Evita, Koty, Les Misérables czy Upiór w operze biły kolejne rekordy przedstawień. Znaczący sukces w latach dziewięćdziesiątych odniósł (przetransferowany z off-Broadwayu) współczesny w tematyce musical Rent (poświęcony problemom AIDS)

Na przełomie tysiącleci rozpoczął się nowy trend. Do tej pory ekranizowano najsłynniejsze musicale. Teraz wystąpiła tendencja odwrotna – musicale zaczęły być adaptowane z hitów filmowych (jak Król Lew, Zakonnica w przebraniu, Rocky the Musical czy Rodzina Addamsów) lub będące fabularyzowanymi składankami utworów znanych wykonawców (jak Mamma Mia! z muzyką ABBY, czy We Will Rock You grupy Queen).

Broadway obecnie

edytuj

Godziny spektakli

edytuj

Spektakle tradycyjnie rozpoczynają się o godzinie 19 lub 20 od wtorku do soboty, w środy, soboty i niedziele mają miejsce popołudniówki o 14 – co daje 8 przedstawień w tygodniu. W poniedziałki teatry są z reguły zamknięte[28][29]. Niektórzy producenci, w tym Disney, nie stosują się do tych reguł.

Obsada

edytuj

Aktorzy i muzycy

edytuj

W celu przyciągnięcia widzów musicale i sztuki dramatyczne wystawiane na Broadwayu angażują gwiazdy filmowe i telewizyjne. Gwiazdy podpisują jednak kontrakty krótkoterminowe[30] „na rozruch”, typowy kontrakt skrócił się z pół roku do 13 tygodni[31]. Nadal znacząca grupa aktorów występuje jednak przede wszystkim na deskach scenicznych, traktując pozostałe media jako dodatek i ci zwykle podpisują roczne kontrakty. Każdy teatr ma zdefiniowaną, uzgodnioną ze związkami i z Broadway League minimalną liczbę członków orkiestry jaka musi w spektaklu wystąpić, przykładowo: dla Minskoff Theatre wynosi ona 18, dla Music Box Theatre – 9[32].

Producenci i właściciele teatrów

edytuj

Znacząca większość producentów i właścicieli teatrów jest zrzeszona w istniejącej od 1930 organizacji handlowej The Broadway League (dawniej The League of American Theatres and Producers), mającej na celu promocję przemysłu teatralnego Broadwayu jako całości, negocjowanie kontraktów ze związkami, gildami, jak również zarządzający (wraz z American Theatre Wing) Tony Awards.

Na Broadwayu działają również trzy kompanie teatralne non-profit (Vivian Beaumont Theatre, Manhattan Theatre Club i Roundabout Theatre Company), które są zrzeszone w League of Resident Theatres – mające (jak Disney) niezależne umowy ze związkami. Przeważająca większość teatrów broadwayowskich jest zarządzana będąc własnością trzech kompanii:

  • Shubert Organization, zarządzająca 17 teatrami
  • Nederlander Organization, kontrolująca 9 teatrów
  • Jujamcyn, posiadająca 9 teatrów

Liczba przedstawień

edytuj

Większość przedstawień teatralnych to produkcje komercyjne mające przynieść dochody producentom (backers) oraz inwestorom (angels). Toteż większość premier nie ma określonych terminów zakończenia, są open-ended – co oznacza, że czas ich grania nie jest określony z góry, ale zależy od opinii krytyków, marketingu szeptanego, skuteczności promocji przekładających się na sprzedaż biletów. Przedstawienia mają dość duży poziom ryzyka finansowego, nie zawsze muszą zarobić natychmiast. W szczególnych sytuacjach producenci mogą prosić o zmniejszenie tantiem autorów, obniżenie gaży wykonawców (za pozwoleniem ich związków), zmniejszenie czynszu przez właścicieli teatrów.

Niektóre sztuki są wyprodukowane przez organizacje niekomercyjne (jak Lincoln Center Theatre, Roundabout Theatre Company oraz Manhattan Theatre Club). W tych teatrach czas grania nie jest tak ściśle skorelowany liczbą sprzedawanych biletów. Niektóre przedsięwzięcia komercyjne mają również z góry określony termin ostatniego przedstawienia, jest to najczęściej uzależnione od poziomu finansowania, dalszych zobowiązań gwiazd lub wolnym okienkiem czasowym w dostępności teatru (pomiędzy poprzednim a następnym przedstawieniem). Zdarza się jednak, że zaplanowane limitowane pokazy w efekcie sukcesu finansowego stawały się open-ended (były to np. August: Osage County w 2007 czy God of Carnage w 2009).

Zdecydowanie dłużej niż sztuki teatralne grane są musicale. Aktualnie najdłużej grany spektakl to Upiór w operze – wystawiany nieprzerwanie od 26 stycznia 1988, w dniu 9 stycznia 2006 pobił poprzedni rekord 7486 przedstawień (a obecnie ich liczba zbliża się do 11000)[33]. Poprzedni rekord również należał do musicalu – Cats[34].

Widzowie

edytuj

Wizyta na Broadwayu jest jedną z typowych nowojorskich aktywności turystów. Poza przedsprzedażą, bilety z dużym upustem można nabyć w dniu spektaklu w wyspecjalizowanej sieci TKTS (będącej własnością Theatre Development Fund). Aby maksymalnie zapełnić widownie teatry oferują ponadto zniżki studenckie, dzienne wyprzedaże, losowane bilety, a nawet wejściówki stojące[35]. W roku 2011 całkowita widownia wszystkich teatrów przekroczyła 12 milionów[2] z czego 62% było turystami[36] i jest nieco niższa od londyńskiego West Endu (14 milionów)[37].

Off-Broadway i tournée po Stanach

edytuj

Zgodnie z definicją Actors’ Equity Association teatr broadwayowski musi mieć minimum 500 miejsc, taki jest również warunek wstępny ubiegania się o nagrodę Tony. Pozostałe teatry, niespełniające tego warunku (lub położone poza Theatre District) są określane jako Off-Broadway oraz Off-off-Broadway i przedstawiają zwykle dzieła nieco mniejsze w skali, eksperymentalne, debiutujących autorów. Niektóre z nich po odniesieniu sukcesu na Off Broadwayu zostały przeniesione na większe sceny „dużego” Broadwayu. Są to m.in. tak znane musicale, jak: Hair, Little Shop of Horrors, Rent czy Avenue Q.

Po (lub czasem nawet podczas) zakończonym sukcesem wystawieniu przedstawieniu na Broadwayu producenci często decydują się na przedstawienie objazdowe (zwykle w nowej obsadzie) wykorzystując ogromny potencjał rynku amerykańskiego. Największe przedstawienia mogą mieć nawet kilka trup objazdowych jednocześnie. Niektóre mogą pozostawać w jednym miejscu nawet kilka miesięcy, wiele przemieszcza się autobusami z miasta do miasta (przy skrótach w akcji i zmniejszonym wyposażeniu technicznym). Przedstawieniom tym są przyznawane (przez Broadway League) nagrody – Touring Broadway Awards.

Nagrody

edytuj
Osobny artykuł: Tony Award.

Główną nagrodą Broadwayu jest doroczna Antoinette Perry Award (zwana zwykle „Tony Award” lub Tony), przyznawana od 1947 roku przez American Theatre Wing we współpracy z Broadway League[38]. Jest to najbardziej prestiżowa nagroda branży, porównywana z Oskarami w przemyśle filmowym[39].

Inne nagrody nowojorskie to:

  • Drama Desk Award, przyznawana od 1955,
  • New York Drama Critics’ Circle – od 1936.

Lista teatrów

edytuj

Liczbę miejsc podano na podstawie danych Internet Broadway Database[40].

Teatr Właściciel Widownia
Al Hirschfeld Theatre Jujamcyn Theaters 1437
Ambassador Theatre Shubert Organization 1120
American Airlines Theatre Roundabout Theatre Company 740
August Wilson Theatre Jujamcyn Theaters 1222
Belasco Theatre Shubert Organization 1040
Bernard B. Jacobs Theatre Shubert Organization 1101
Booth Theatre Shubert Organization 806
Broadhurst Theatre Shubert Organization 1218
The Broadway Theatre Shubert Organization 1761
Brooks Atkinson Theatre Nederlander Organization 1109
Circle in the Square Theatre niezależny 776
Cort Theatre Shubert Organization 1102
Ethel Barrymore Theatre Shubert Organization 1096
Eugene O’Neill Theatre Jujamcyn Theaters 1108
Foxwoods Theatre Ambassador Theatre Group 1829
Gerald Schoenfeld Theatre Shubert Organization 1093
Gershwin Theatre Nederlander Organization 1933
Helen Hayes Theatre niezależny 597
Imperial Theatre Shubert Organization 1435
John Golden Theatre Shubert Organization 805
Longacre Theatre Shubert Organization 1095
Lunt-Fontanne Theatre Nederlander Organization 1509
Lyceum Theatre Shubert Organization 943
Majestic Theatre Shubert Organization 1609
Marquis Theatre Nederlander Organization 1615
Minskoff Theatre Nederlander Organization 1710
Music Box Theatre Shubert Organization 1025
Nederlander Theatre Nederlander Organization 1232
Neil Simon Theatre Nederlander Organization 1428
New Amsterdam Theatre Disney Theatrical Productions 1702
Palace Theatre Nederlander Organization 1743
Richard Rodgers Theatre Nederlander Organization 1380
St. James Theatre Jujamcyn Theaters 1710
Samuel J. Friedman Theatre Manhattan Theatre Club 650
Shubert Theatre Shubert Organization 1468
Stephen Sondheim Theatre Roundabout Theatre Company 1055
Studio 54 Roundabout Theatre Company 1006
Vivian Beaumont Theater Lincoln Center Theatre 1105
Walter Kerr Theatre Jujamcyn Theaters 947
Winter Garden Theatre Shubert Organization 1498

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b „Ask Playbill.com: Broadway or Off-Broadway–Part I”.
  2. ↑ a b „Broadway Calendar-Year Statistics”.
  3. ↑ a b „John Kenrick article on the history of NY theatre”.
  4. ↑ „Bowery Theatre history, Internet Broadway Database listing”.
  5. ↑ „Musical Diversions”,Theatre in NYC:History – Part II, c. 2005.
  6. ↑ [The Encyclopedia of New York City (New Haven: Yale University Press, 1995), Kenneth T. Jackson, editor, p. 1226].
  7. ↑ „Desperately Seeking Lydia” and „Appreciating Lydia” The Friends of Kensal Green Cemetery Magazine, Vol. 43, Autumn 2006, s. 1–7. kensalgreen.co.uk. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-05-13)].
  8. ↑ [Gänzl, Kurt. „Lydia Thompson”, Encyclopaedia of the Musical Theatre, Blackwell/Schirmer (1994), ISBN 0-631-16457-X]
  9. ↑ a b Sheridan, Morley.Spread A Little Happiness:the First Hundred Years of the British Musical, New York: Thames and Hudson, 1987, ISBN 0-500-01398-5, p.15.
  10. ↑ „Kenrick’s summary of New York theatre from 1865–1900”.
  11. ↑ Longest Running Plays in London and New York. dgillan.screaming.net. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-03)].
  12. ↑ Discovering Dorothy. home.earthlink.net. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-04-25)].
  13. ↑ „Kenrick’s summary of the 20th century history of theatre in New York”.
  14. ↑ Lillian Hellman’s 'Watch on the Rhine'.
  15. ↑ „History of The Musical Stage. 1950s I: When Broadway Ruled”.
  16. ↑ „History of The Musical Stage.1960s II: Long Running Hits”.
  17. ↑ „Introduction” Broadway: Its History, People, and Places (2004) (books.google.com) Taylor & Francis, p.xvi ISBN 0-415-93704-3.
  18. ↑ „Shows Opening During The 1950–1951 Season”, IBdB.
  19. ↑ „Shows Opening During The 1969–1970 Season”, IBdB.
  20. ↑ „Broadway 1950–1970”.
  21. ↑ Supreme Court of New York, Appellate Division, First Department. arch.ksu.edu. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-05-21)].
  22. ↑ Proposal to Save Morosco and Helen Hayes Theaters. lhparch.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-05-20)].
  23. ↑ Joe Papp: An American Life.
  24. ↑ City Panel Near Vote On Save-The-Theaters Proposals.
  25. ↑ Theatre on film and tape archive. sibmas.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-09-21)].
  26. ↑ Times Square Roulette: Remaking the City Icon.
  27. ↑ Representation of Places – Imprimé: Reality and Realism in City Design, Peter Bosselmann.
  28. ↑ „Weekly Schedule of Current Broadway Shows”.
  29. ↑ „When Did Broadway Shows Start Offering Sunday Performances?”.
  30. ↑ „Time Is Short to See Tony Winners”.
  31. ↑ Rewarded today, gone tomorrow…... blogs.thestage.co.uk. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-06-26)].
  32. ↑ Local 802 Agreement, p. 10. local802afm.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-07-28)].
  33. ↑ IBdB Phantom of the Opera.
  34. ↑ „Long Runs on Broadway”.
  35. ↑ „Broadway Rush and Standing Room Only Policies”.
  36. ↑ „The Demographics of the Broadway Audience, 2010-2011 Season”.
  37. ↑ „Society of London Theatre Annual Report, 2009, p.4".
  38. ↑ Tony Awards History. tonyawards.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-05-07)].
  39. ↑ „Tony Awards Finish Up With a Fuzzy Surprise; Puppet Musical Wins Big, as Does 'My Own Wife'”.
  40. ↑ „Venues at the Internet Broadway Database.

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Broadway_(teatr)&oldid=75376493”