Wikipedia

Bruno Pontecorvo

włosko-radziecki fizyk

Bruno M. Pontecorvo (ur. 22 sierpnia 1913 w Pizie, zm. 24 września 1993 w Dubnej[1]) – włosko-radziecki fizyk, student i współpracownik Enrica Fermiego, Frédérica i Irène Joliot-Curie.

Bruno Pontecorvo
Ilustracja
Państwo działania

Włochy, ZSRR

Data i miejsce urodzenia

22 sierpnia 1913
Piza

Data i miejsce śmierci

24 września 1993
Dubna

akademik
Specjalność: fizyka jądrowa, fizyka cząstek elementarnych
Alma Mater

Uniwersytet Rzymski „La Sapienza”

Odznaczenia
Nagroda Leninowska Nagroda Stalinowska
Order Lenina Order Lenina Order Rewolucji Październikowej Order Czerwonego Sztandaru Pracy Order Czerwonego Sztandaru Pracy Order Czerwonego Sztandaru Pracy
Multimedia w Wikimedia Commons

Przysłużył się głównie badaniom neutrin, postulowanych w 1930 roku przez Wolfganga Pauliego:

Życiorys

edytuj

Urodził się w zamożnej żydowsko-włoskiej rodzinie jako czwarte z ośmiorga dzieci. Ojciec David Gino Massiomo Pontecorvo, niepraktykujący Żyd, był właścicielem trzech fabryk tekstylnych, matka Maria Esmeralda z domu Maroni pochodziła z rodziny protestanckiej. Bruno miał czterech braci (Guido, Paulo, Gillo, Giovanni) i trzy siostry (Gulliana, Laura, Anna)[3].

Szesnastoletni Bruno zaczął studia na wydziale inżynierii na Uniwersytecie w Pizie, ale po dwóch latach zmienił kierunek studiów i w wieku osiemnastu lat zapisał się na trzeci rok fizyki na Uniwersytecie Rzymskim La Sapienza. Studiował pod kierunkiem Enrica Fermiego, będąc najmłodszym z jego „Chłopców z Via Panisperna” – stąd przezwisko Cucciolo (wł. szczeniak). W 1934 roku wziął udział w słynnym eksperymencie Fermiego, który doprowadził do odkrycia rozszczepienia jądra atomowego za pomocą powolnych neutronów[4].

Wiosną 1936 przeniósł się do Paryża, gdzie w laboratorium Irène i Frédérica Joliot-Curie badał zderzenia neutronów z protonami i przejścia elektromagnetyczne między izomerami[5].

W Paryżu poznał szwedzką studentkę Helenę Mariannę Nordblom, swoją przyszłą żonę. W 1938 urodził się ich pierwszy syn Gil, pobrali się w 1940[5].

Pod wpływem kuzyna Emilio Sereniego wstąpił do Francuskiej Partii Komunistycznej. Sympatie komunistyczne przejawiały również jego siostry Giuliana i Laura oraz brat Gillo[5].

Ustawy rasowe reżimu faszystowskiego Mussoliniego z 1938 skierowane przeciwko Żydom zmusiły rodzinę Pontecorvo do opuszczenia Włoch i zamieszkania w innych krajach, m.in. w Wielkiej Brytanii, Francji i Stanach Zjednoczonych[5].

Po wybuchu II wojny światowej, gdy wojska niemieckie zbliżały się do Paryża, Bruno, Gillo i kilku ich przyjaciół uciekli z Paryża na rowerach, wyprawiwszy żony z dziećmi pociągiem. Przez neutralną Hiszpanię przedostali się do Lizbony, potem na statku Quanza do USA, gdzie Bruno dostał zatrudnienie w firmie naftowej w Tulsa w stanie Oklahoma. Opracował wówczas oryginalną metodę poszukiwania złóż naftowych, wykorzystując wiedzę i doświadczenie zdobyte na via Panisperna[6][7].

W 1943 dołączył do zespołu fizyków w Montrealu w Kanadzie, pracujących na rzecz Tube Alloy Project, brytyjskiego odpowiednika Manhattan Project[7][8].

Stamtąd trafił do Chalk River Laboratories, gdzie – pod kierownictwem Lwa Kowarskiego – pracował nad konstrukcją reaktora jądrowego NSX do produkcji plutonu, który miał wykorzystać naturalny uran jako paliwo, ciężką wodę jako moderator. W 1944 spotkał się z Fermim w Chicago, by przedyskutować problemy, na które się natknęli przy budowie reaktora NSX. Równolegle zajmował się badaniem promieniowania kosmicznego, rozpadu mionów i neutrino[8].

Wiosną 1949, po uzyskaniu obywatelstwa brytyjskiego, przeniósł się wraz z rodziną – która tymczasem powiększyła się o dwóch synów, Tito i Antonio – do Anglii, do nowo powstałego ośrodka badań atomowych w Harwell, zwanego potocznie Harwell Laboratory, niedaleko Oksfordu[9].

W 1950 zaproponowano mu katedrę fizyki na University of Liverpool[10]. Jednakże zamiast do Liverpoolu w sierpniu 1950 wyjechał potajemnie do ZSRR. Przez pięć lat nie było wiadomo, co się stało z Bruno Pontecorvo, jego żoną Marianną i synami[11]. Jego ucieczka zbiegła się z aresztowaniem niemieckiego fizyka Klausa Fuchsa, który od lat informował Rosjan o postępie badań jądrowych na Zachodzie[12]. Ujawnił się dopiero w marcu 1955; na spotkaniu z dziennikarzami w Akademii Nauk w Moskwie wyjaśnił, dlaczego wybrał życie w ZSRR[13].

Bruno Pontecorwo do końca życie pracował w Zjednoczonym Instytucie Badań Jądrowych (JINR) w Dubnej, mieszkając z rodziną częściowo w Moskwie, częściowo w Dubnej. Materialnie powodziło im się znacznie lepiej, niż innym obywatelom ZSRR, ale byli pod stałym nadzorem i do 1978 nie mogli wyjeżdżać zagranicę[14].

Marianna długo nie mogła przystosować się do “życia w złotej klatce”, cierpiała na depresję. Dużo czasu spędzała na leczeniu w szpitalach i sanatoriach[15]. Zmarła w Dubnej w 1994.

Bruno Pontecorvo przez ostatnie 10 lat życia zmagał się z chorobą Parkinsona. Jego prochy pochowano w Dubnej i w Rzymie[15].

Praca

edytuj

Bruno Pontecorvo jest znany głównie ze swoich badań nad neutrino, prowadzonych w ZSRR. Zaproponował metodę detekcji antyneutrin wytwarzanych w reaktorach jądrowych. Metodę tę jako pierwsi zastosowali Frederick Reines i Clyde Cowan[16]; Frederick Reines otrzymał Nagrodę Nobla w 1995[17].

Przewidział, że neutrina związane z elektronami różnią się od tych związanych z mionami[16]. Eksperymentalna weryfikacja tej przepowiedni przyniosła Nagrodę Nobla Jackowi Steinbergerowi, Leonowi Ledermanowi i Melvinowi Schwartzowi[18].

Postawił hipotezę, że neutrina w próżni mogą się przekształcać w neutrina innego rodzaju – zjawisko znane jako „oscylacja neutrin”[16]. Późniejsze eksperymentalne sprawdzenie tej hipotezy przyniosło Nagrodę Nobla w dziedzinie fizyki w 2015 Arthurowi McDonaldowi i Takaakiemu Kajicie[19].

Nagrody

edytuj

W 1953 otrzymał Nagrodę Stalinowską. W 1958 został członkiem Akademii Nauk ZSRR. Został dwukrotnie odznaczony Orderem Lenina[20].

Po jego śmierci Zjednoczony Instytut Badań Jądrowych w Dubnej ustanowił Nagrodę im. Bruno Pontecorvo, przyznawaną naukowcom prowadzącym zaawansowane badania w dziedzinie neutrin[21].

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Pontecorvo Bruno, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2023-03-25].
  2. ↑ Odkrywanie Neutrin [online], www.fuw.edu.pl [dostęp 2019-09-10].
  3. ↑ From Pisa To Rome, [w:] Frank Close, Half Life, The Divided Life of Bruno Pontecorvo, Physicist or Spy, ISBN 978-1-78074-746-0.
  4. ↑ Slow Neutrons and Fast Reactions, [w:] Frank Close, Half Life, The Divided Life of Bruno Pontecorvo, Physicist or Spy, ISBN 978-1-78074-746-0.
  5. ↑ a b c d Paris and Politics, [w:] Frank Close, Half Life, The Divided Life of Bruno Pontecorvo, Physicist or Spy, ISBN 978-1-78074-746-0.
  6. ↑ The First Escape 1940, [w:] Frank Close, Half Life, The Divided Life of Bruno Pontecorvo, Physicist or Spy, ISBN 978-1-78074-746-0.
  7. ↑ a b Neutrons for Oil and War 1940-1941, [w:] Frank Close, Half Life, The Divided Life of Bruno Pontecorvo, Physicist or Spy, ISBN 978-1-78074-746-0.
  8. ↑ a b Frank Close, Half Life, The Divided Life of Bruno Pontecorvo, Physicist or Spy, 1943, ISBN 978-1-78074-746-0.
  9. ↑ Chain Reaction 1949-1950, [w:] Frank Close, Half Life, The Divided Life of Bruno Pontecorvo, Physicist or Spy, ISBN 978-1-78074-746-0.
  10. ↑ From Abingdon – to where? 1950, [w:] Frank Close, Half Life, The Divided Life of Bruno Pontecorvo, Physicist or Spy, ISBN 978-1-78074-746-0.
  11. ↑ The Dear Departed, [w:] Frank Close, Half Life, The Divided Life of Bruno Pontecorvo, Physicist or Spy, ISBN 978-1-78074-746-0.
  12. ↑ The MI5 Letters, [w:] Frank Close, Half Life, The Divided Life of Bruno Pontecorvo, Physicist or Spy, ISBN 978-1-78074-746-0.
  13. ↑ Resurrection, [w:] Frank Close, Half Life, The Divided Life of Bruno Pontecorvo, Physicist or Spy, ISBN 978-1-78074-746-0.
  14. ↑ Exile, [w:] Frank Close, Half Life, The Divided Life of Bruno Pontecorvo, Physicist or Spy, ISBN 978-1-78074-746-0.
  15. ↑ a b Private Bruno, [w:] Frank Close, Half Life, The Divided Life of Bruno Pontecorvo, Physicist or Spy, ISBN 978-1-78074-746-0.
  16. ↑ a b c Mr Neutrino, [w:] Frank Close, Half Life, The Divided Life of Bruno Pontecorvo, Physicist or Spy, ISBN 978-1-78074-746-0.
  17. ↑ Instytut Fizyki Akademii Świętokrzyskiej [online], fizyka.ujk.edu.pl [dostęp 2019-09-10].
  18. ↑ Odkrywanie Neutrin [online], www.fuw.edu.pl [dostęp 2019-09-10].
  19. ↑ Nagroda Nobla 2015 w dziedzinie fizyki [online], Przystanek nauka, 6 października 2015 [dostęp 2019-09-10] (pol.).
  20. ↑ Simone Turchetti, The Pontecorvo AffairA Cold War Defection And Nuclear Physics, ISBN 978-0-226-81664-7.
  21. ↑ Steven E. Vigdor, Signatures of the Artist: The Vital Imperfections That Make Our Universe Habitable, ISBN 978-0-19-881482-5.

Bibliografia

edytuj
  • Frank Close, Half Life, The Divided Life of Bruno Pontecorvo, Physicist or Spy. Basic Books; Complete Numbers Starting with 1, 1st Ed edition (February 3, 2015), ISBN 0-465-06998-3 ISBN 978-0465069989.

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bruno_Pontecorvo&oldid=74114318”