Friedrich Bergius
Friedrich Karl Rudolph Bergius (ur. 11 października 1884 w Złotnikach (ob. osiedle we Wrocławiu), wówczas Goldschmieden w Niemczech, zm. 30 marca 1949 w Buenos Aires) – niemiecki chemik technolog, specjalista w zakresie uwodorniania węgla (metoda Bergiusa), laureat Nagrody Nobla w dziedzinie chemii w roku 1931 (wspólnie z Carlem Boschem[a]) za wynalezienie i rozwój wysokociśnieniowych technologii chemicznych.
| |
| Data i miejsce urodzenia |
11 października 1884 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
30 marca 1949 |
| profesor | |
| Specjalność: technologia chemiczna | |
| Alma Mater | |
| Uczelnia | |
| Nagrody | |
Życiorys
edytujDzieciństwo i młodość
edytujUrodził się w najbliższej okolicy Wrocławia. Był potomkiem szanowanej rodziny naukowców, urzędników, teologów, wojskowych, przemysłowców (jego dziadek był profesorem ekonomii), synem Henryka Bergiusa, chemika i przemysłowca, właściciela fabryki chemicznej w Goldschmieden i twórcy oryginalnej metody produkcji tlenku glinu (z jego zakładu pochodził surowiec użyty do pierwszej produkcji metalicznego aluminium)[1]. Friedrich ukończył Gimnazjum Realne Zwinger we Wrocławiu[2]. Wiedzę praktyczną w dziedzinie technologii chemicznej zdobywał w fabryce ojca. Przed rozpoczęciem studiów odbył też półroczny staż w dużym zakładzie metalurgicznym w Zagłębiu Ruhry. Studia chemiczne ukończył na Królewskim Uniwersytecie we Wrocławiu w roku 1903 (wykładowcy: Albert Ladenburg, Richard Abegg, Gustav Ludwig Hertz). Po odbyciu służby wojskowej wykonywał w latach 1905–1907 na Uniwersytecie Lipskim pracę doktorską na temat Über absolute Schwefelsäure als Lösungsmittel (o absolutnym kwasie siarkowym jako rozpuszczalniku; promotor: Arthur Hantzsch). Pracę zakończył we Wrocławiu, pod opieką Richarda Abegga[3].
Praca zawodowa
edytujW następnych latach był pracownikiem naukowym w Technische Hochschule w Hanowerze. Pracował również w Instytucie Nernsta w Berlinie i w Karlsruher Institut für Technologie u Fritza Habera (1909). W Technische Hochschule w roku 1911 prowadził wykłady dotyczące reakcji w gazach technicznych oraz statyki reakcji i metalurgii, jednak wkrótce poświęcił się pracy badawczej. Zajmował się przebiegiem reakcji w fazie gazowej, początkowo głównie problemom syntezy amoniaku z wodoru i azotu (metoda Habera i Boscha); opracował własną metodykę laboratoryjnych badań procesów wysokociśnieniowych (pod ciśnieniem do 300 atmosfer)[3][4].
Aby zwiększyć możliwości dalszych badań w tym zakresie założył w roku 1910 w Hanowerze własne laboratorium, wyposażone w urządzenia niedostępne w Technische Hochschule, stopniowo rozbudowywane, w którym zatrudnił kilku współpracowników. W tym laboratorium w latach 1912–1913 dokonał swojego najbardziej znanego odkrycia, dotyczącego procesów upłynniania węgla i ciężkich olei (oleje mineralne, mazut, olej napędowy) metodą uwodornienia[5]. Wyniki badań opisał w książce The Use of High Pressure in Chemical Actions, wydanej w 1913 roku[3][4].
Powiększenie skali urządzeń – od wielkolaboratoryjnej do małej przemysłowej (zob. wdrażanie technologii, projektowanie procesów i instalacji) – było w tych warunkach niemożliwe. W roku 1914 Bergius przyjął ofertę Karla Goldschmidta (brata Hansa Goldschmidta) i przeniósł swoje laboratorium do zakładu w Essen przedsiębiorstwa Th. Goldschmidt A.G. (wkrótce został zastępcą członka zarządu tego przedsiębiorstwa ). W latach 1914–1921 mieszkał w Berlinie[3][4].
(benzyna syntetyczna. m.in. patent US 1592772[6][7])
Pierwsze instalacje przemysłowe zostały uruchomione w Rheinau (obecnie dzielnica Mannheim, IG Farben, rok 1920) oraz w Leunie (1 kwietnia 1927, pełna skala przemysłowa). W następnych latach zakłady produkujące benzynę metodą Bergiusa powstały w Anglii (Billingham, rok 1935, produkcja 150 tys. ton benzyny rocznie) i we Włoszech (rok 1936, 2 zakłady produkujące 240 tys. ton benzyny rocznie). W roku 1939 w Niemczech pracowało już 12 zakładów uwodornienia węgla i węglowodorów, a w końcu II wojny światowej (1943–1944) produkowano metodą Bergiusa około 4 mln ton benzyny i paliw lotniczych (m.in. w Policach i Blachowni)[5][7][8].
Poza technologią upłynniania węgla i ciężkich węglowodorów metodą bezpośredniego uwodornienia Friedrich Bergius zajmował się, między innymi, procesami:
- scukrzania drewna (hydroliza celulozy, „metoda Hägglunda-Bergiusa”)[9][10],
- otrzymywania fenolu z chlorobenzenu[11] i glikolu z etylenu[12][13].
Po zakończeniu II wojny światowej nie znalazł w Niemczech miejsca pracy, odpowiadającego jego kwalifikacjom. Wyemigrował do Argentyny. Zmarł w Buenos Aires w 1949 roku[4].
Uhonorowanie
edytujZa opracowanie i rozwój technologii bezpośredniego uwodorniania węgla F. Bergius otrzymał Nagrodę Nobla w roku 1931 (wspólne z Carlem Boschem); był wówczas afiliowany przez Uniwersytet Ruprechta i Karola w Heidelbergu i I.G. Farbenindustrie A.G., Mannheim-Rheinau[3][4]. Otrzymał ponadto tytuł doctor honoris causa Uniwersytetu w Hanowerze oraz Medal Liebiga od Stowarzyszenia Chemików Niemieckich (Verein Deutscher Chemiker). Należał do Rad Dyrektorów wielu stowarzyszeń i przedsiębiorstw zainteresowanych technologiami przeróbki węgla i ropy naftowej[3].
Upamiętnienie
edytujFriedrich Bergius jest wymieniany w podstawowych podręcznikach technologii chemicznej, jako twórca technologii produkcji paliw ciekłych metodą ciśnieniowego uwodornienia („metodą Bergiusa”)[14] oraz współtwórca „metody Hägglunda-Bergiusa”[10]. Jego imię nadano jednej ze szkół w Berlinie (Friedrich Bergius Schule)[15].
Jest wspominany również we Wrocławiu[16]. Biograficzną notę zamieszczono na stronie internetowej Uniwersytetu Wrocławskiego, w którym rozpoczynał studia[17]. Jego popiersie znajduje się w ratuszowej Galerii Sławnych Wrocławian[18].
Uwagi
edytuj- ↑ Obaj laureaci, Friedrich Bergius i Carl Bosch (współpracownicy Fritza Habera), otrzymali Nagrodę Nobla za rozwój wysokociśnieniowych technologii chemicznych, jednak ich wkład dotyczył różnych gałęzi przemysłu chemicznego. Friedrich Bergius rozwinął techniki przemysłowego uwodornienia węgla i węglowodorów (zob. benzyna syntetyczna). Carl Bosch został wyróżniony za przełomowe opracowanie technologii bezpośredniej wysokociśnieniowej syntezy amoniaku (zob. metoda Habera i Boscha).
Przypisy
edytuj- ↑ Zakłady Chemiczne „Złotniki” SA. [w:] Strona internetowa zakładu > Historia [on-line]. www.zlotniki.com.pl. [dostęp 2014-05-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-05-23)]. (pol.).
- ↑ Dittrich G., 2004: Gimnazjum Realne Zwinger we Wrocławiu. W: Zwierz M. (red.): Wrocławskie szkoły. Historia i architektura. Muzeum architektury we Wrocławiu, s. 122
- ↑ a b c d e f Friedrich Bergius. [w:] The Nobel Prize in Chemistry 1931 [on-line]. Nobel Media AB. [dostęp 2014-05-21]. (ang.).; Biographical. i Chemical Reactions under High Pressure. [w:] Nobel Lecture [on-line]. 21 maja 1932.
- ↑ a b c d e Friedrich Bergius. [w:] Notable Names Database (NNDB) [on-line]. [dostęp 2014-05-21]. (ang.).
- ↑ a b P.H. Groggins i współautorzy: Procesy jednostkowe w syntezie organicznej. Warszawa: WNT, 1961, s. 528.
- ↑ Bergius Friedrich: Process for treating carbon and carbon compounds under heat and pressure. [w:] Patent US 1592772 [on-line]. 30 Sie 1921. [dostęp 2014-05-23]. (ang.).
- ↑ a b Bergius-Pier Process. [w:] Fact Sheet Technology Energy [on-line]. h-tec. [dostęp 2014-05-23]. (ang.).
- ↑ J. Dubiński, K. Czaplicka, K. Stańczyk, J. Świądrowski: Otrzymywanie paliw płynnych z węgla. Główny Instytut Górnictwa, Katowice. [dostęp 2014-05-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-08)].
- ↑ Bergius Friedrich: Method of treating products of hydrolysis of cellulose. [w:] Patent US 1547893 [on-line]. 3 Wrz 1921. [dostęp 2014-05-23]. (ang.).
- ↑ a b Aleksander Wielopolski: op.cit. Technologia chemiczna organiczna. s. 629.
- ↑ P.H. Groggins i współautorzy: op.cit. Procesy jednostkowe w syntezie organicznej. s. 753.; ref. Meyer, Bergius, Ber. 47, 3155 (1914).
- ↑ Ralph E. Oesper (University of Cincinnati). Friedrich Bergius (1884-1949). „Journal of Chemical Education”. 26 (10), s. 508, October 1949. (ang.).
- ↑ Bergius Friedrich Karl Rudolph. [w:] portalwiedzy.onet.pl (encyklopedia WIEM, opracowana na podstawie Popularnej Encyklopedii Powszechnej Wydawnictwa Fogra) [on-line]. [dostęp 2014-05-23]. (pol.).
- ↑ Aleksander Wielopolski: Technologia chemiczna organiczna. Warszawa: PWN, 1959, s. 229.
- ↑ Friedrich – Bergius – Schule in Berlin. [w:] Strona internetowa szkoły [on-line]. www.friedrich-bergius-schule.de. [dostęp 2014-05-23]. (niem.).
- ↑ Miasto uczonych światowego formatu. [w:] Portal PolskaNiezwykła.pl Wrocław [on-line]. [dostęp 2014-05-23]. (pol.).
- ↑ Friedrich Bergius (nota biograficzna). [w:] Strona internetowa UWr [on-line]. www.muzeum.uni.wroc.pl. [dostęp 2014-05-23]. (pol.).
- ↑ Beata Maciejewska: Komu z zasłużonych dla Wrocławia przyznać cokół?. [w:] Gazeta.pl Wrocław [on-line]. [dostęp 2016-08-13]. (pol.).
Linki zewnętrzne
edytuj- Bergius, Friedrich (1884–1949) na: krugosvet.ru/enc [ros.]
- Friedrich Bergius, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2022-10-03] (ang.).
- Friedrich Bergius na: science.howstuffworks.com [ang.]
- Friedrich Bergius, Chemist na: history.evonik.com [ang.]
- 1944-10-26 – UfA Europawoche Nr. 087 m.in. Professor Friedrich Bergius in seinem Laboratorium w: archive.org [niem.]