Fryburg (miasto w Szwajcarii)
Fryburg (fr. Fribourg; niem. Freiburg im Üechtland, Freiburg i. Ü., Freiburg i. Üe.; wł Friburgo, Friborgo; gsw. Frybùrg; frp. Friboua) – miasto oraz gmina (fr. commune; niem. Gemeinde) w Szwajcarii, siedziba administracyjna kantonu Fryburg oraz okręgu Sarine.
 Panorama miasta | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Kanton | |||||
| Okręg | |||||
| BFS Nummer | |||||
| Zarządzający |
Thierry Steiert↗ | ||||
| Powierzchnia |
9,28 km² | ||||
| Wysokość |
587 m n.p.m. | ||||
| Populacja (31 grudnia 2020) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Nr kierunkowy |
026 | ||||
| Kod pocztowy |
1700-1709 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
FR | ||||
| |||||
Położenie na mapie Szwajcarii  | |||||
 46°48′N 7°09′E/46,800000 7,150000
| |||||
| Strona internetowa | |||||
Położenie
edytujFryburg położony jest nad rzeką Sarine, płynącą tu głęboką, krętą doliną. Średniowieczne centrum zabudowy miejskiej leży na lewym brzegu rzeki; jego teren opada od ok. 630 m n.p.m. na zachodzie (w rejonie linii kolejowej) do ok. 540 m n.p.m. w zakolu Sarine. Najwyżej położone tereny miejskie sięgają 680–690 m n.p.m.[2] Na terenie miasta znajduje się m.in. zapora wodna Maigrauge na Sarine oraz utworzony przez nią zbiornik zaporowy Pérolles[3].
Fryburg leży na styku dwóch regionów etnicznych i językowych w Szwajcarii, których granicę wyznacza rzeka Sarine. Wiele miejscowości leżących nad tą rzeką poniżej Fryburga posiada podwójne nazwy: na lewym brzegu francuskie, a na prawym niemieckie.
Historia
edytujWzmiankowany po raz pierwszy w 1162 r. jako Friborc, później Friborch, Friburch, Friburg. Nazwa pochodzi z niemieckiego frei- (wolny) i -burg (miasto). Najstarsza część miasta usadowiona jest na skalistym cyplu, opadającym stromymi stokami ku głęboko wciętej dolinie Sarine, opływającej dawne Cité z trzech stron. Założycielem Fryburga był w 1157 r. Bertold IV, książę Zähringen. Miasto, którego zaczątkiem był gród obronny przy jednym z niewielu brodów na rzece Sarine, kontrolowało później to ważne przejście. Najstarsza pieczęć miejska pochodzi z 1225 r. Po wygaśnięciu rodziny Zähringen (1218) Fryburg wielokrotnie zmieniał właścicieli. Jego panami były kolejno dynastie Kyburgów (drogą spadku) i Habsburgów (zakup w 1277). Później mieszkańcy Fryburga woleli znosić zwierzchnictwo sabaudzkie (od 1452 r.) niż dominację Berna.
Podstawą organizacji życia politycznego i gospodarczego Fryburga w średniowieczu stały się prawa miejskie, ustalone jeszcze przez Bertolda IV (najstarsza znana wersja pochodzi z 1249 r.). Określały one ramy prawne i urbanistyczne funkcjonowania miasta, nadając jego mieszkańcom liczne przywileje. Mieszczanie posiadali m.in. prawo wyboru baliwa (zwanego tu avoyer), proboszcza i poborców ceł. Dysponując swobodnie swymi majątkami mogli kupować ziemię, trudnić się handlem i rzemiosłem. Z końcem XIII w. gmina miejska liczyła 2 - 3 tysiące mieszkańców[4]. W 1309 r. mieszkańcy odzyskali od panującego patronat nad kościołem parafialnym pw. św. Mikołaja, co było ważnym krokiem w kierunku samodzielności miasta. Po wojnach burgundzkich Fryburg stał się niezależnym miastem-państwem, a w 1478 – wolnym miastem cesarstwa.
Marginalne położenie Fryburga w państwie Habsburgów, ciągła rywalizacja między tymi ostatnimi a Sabaudią oraz sąsiedztwo Konfederacji Szwajcarskiej i ciągłe walki niepodległościowe na przyległych ziemiach sprzyjały formowaniu się i rozwojowi nowego miasta-państwa. Fryburg korzystał z dawnych aliansów, zawartych z sąsiednimi miastami: Avenches (w 1239 r.), Bernem (w 1243 r.) i Morat (w 1245 r.). Jednocześnie miasto rozwijało się terytorialnie, rozciągając swą dominację polityczną nad okolicznymi ziemiami. Do najstarszych posiadłości, nazywanych później „starymi ziemiami” (fr. Anciennes Terres, niem. Alte Landschaft; 24 parafie, podległe bezpośrednio władzom miejskim) dochodziły nowe tereny. Ok. 1450 r. miasto miało ok. 6 tys. mieszkańców[4]. W 1481 r. Fryburg, po nabyciu rozległych terenów od Pays de Vaud, zdecydował się przystąpić do Konfederacji Szwajcarskiej. Był pierwszym kantonem dwujęzycznym w Konfederacji, chociaż jego władze wybrały język niemiecki jako urzędowy. Od 1435 r. Fryburg bił własne monety (od 1509 r. – również złote).
Ważnym zdarzeniem w historii miasta był wybuch reformacji w I połowie XVI w., która nie odniosła tu jednak spodziewanego sukcesu. Pomimo tego, że i tu idee reformatorskie i humanistyczne miały pewien oddźwięk, ogromna większość ludności pozostała przy dawnej konfesji. W 1582 r. powstało tu słynne kolegium św. Michała (Collège Saint-Michel; Kollegium St. Michael), założone przy poparciu miasta przez jezuitów i kierowane przez Piotra Kanizjusza. Głęboka restauracja katolicyzmu, zainicjowana przez Kanizjusza, potwierdziła atrakcyjność tego wyznania. W 1613 r. przeniesiono z Lozanny do Fryburga siedzibę biskupstwa Lozanny, Genewy i Fryburga. Do kilku domów zakonnych, funkcjonujących w mieście nad Sarine już od średniowiecza, w XVII w. dołączały następne. Obok La Maigrauge – klasztoru cystersów, wybudowanego w XIII w. w zakolu Sarine, powstały tu klasztory franciszkanów, kapucynów (1608) i kapucynek (Montorge w zakolu Sarine; 1621), urszulanek (1634) i wizytek (1635). Wszystko to uczyniło z Fryburga stolicę szwajcarskiego katolicyzmu. Objawem trwałej i znaczącej roli szkolnictwa kościelnego w mieście było założenie znacznie później, bo w 1889 r. państwowego uniwersytetu o charakterze katolickim, który szybko stał się znaczącym ośrodkiem nauki i kultury (od 1941 r. w nowej siedzibie). Przez 27 lat profesorem tegoż uniwersytetu, a w latach 1964–1966 rektorem był Józef Maria Bocheński OP.
Transport
edytujW średniowieczu Fryburg wykorzystywał swe położenie nad rzeką Sarine. Była ona wykorzystywana do żeglugi. Wywożono stąd m.in. płótna i skóry, które trafiały do ośrodków położonych nad rzekami Aare i Ren, aż do Alzacji. Port na Sarine we Fryburgu znajdował się w pobliżu Mostu Berneńskiego. Miasto posiadało wówczas nawet własną stocznię rzeczną[5].
Obecnie Fryburg jest ważnym węzłem kolejowym, łączącym m.in. Berno, Lozannę, Neuchâtel i in. Przez teren miasta przebiegają drogi główne nr 12, nr 157, nr 178, nr 180, nr 181, nr 182 i nr 183. W latach 1897–1965 w mieście działała sieć tramwajowa o łącznej długości linii ok. 6 km. Poczynając od 1949 r. linie tramwajowe zaczęły być sukcesywnie zastępowane liniami trolejbusowymi[4].
Od 1899 r. w mieście funkcjonuje kolej linowo-terenowa, łącząca Dolne Miasto (fr. Basse-Ville) ze Śródmieściem (fr. Centre-Ville). Ten funikular jest ewenementem w skali europejskiej, ponieważ do obciążania przeciwwag stosowane są ścieki miejskie.
Demografia
edytujPrzez wiele wieków miasto rozwijało się wolno. Jeszcze w 1811 r. liczyło ok. 6,2 tys. mieszkańców. Szybszy rozwój nastąpił dopiero w drugiej połowie XIX w. m.in. wraz z rozwojem komunikacji i przemysłu. W 1870 r. miasto liczyło 10,9 tys. mieszkańców, w 1900 - 15,9 tys., w 1950 - 29,0 tys., w 1970 - 39,7 tys., w 2000 r. - 35,55 tys. Na początku XX w. było ośrodkiem aglomeracji miejskiej, liczącej ok. 70 tys. mieszkańców[4].
W 2000 r. 63,6 % mieszkańców miasta deklarowało jako język narodowy język francuski, 21,2 % - język niemiecki, 3,8 % - włoski, pozostali - inne języki. W tym samym roku 74,9 % mieszkańców deklarowało wyznanie katolickie, 8,7 % - protestanckie, pozostali - inne[4].
Obecnie we Fryburgu mieszka 38 039 osób[1]. W 2020 roku 36,8% populacji gminy stanowiły osoby urodzone poza Szwajcarią[1].
Zabytki
edytujWe Fryburgu znajduje się bardzo dobrze zachowane średniowieczne Stare Miasto, otoczone pozostałościami dawnych murów obronnych. Uwagę zwracają również trzy mosty na rzece Sarine, o średniowiecznym rodowodzie: Pont de St-Jean, Pont du Milieu i kryty Pont de Berne. W mieście szereg cennych przykładów architektury mieszkalnej i sakralnej, m.in. gotycka katedra św. Mikołaja (Cathédrale Saint-Nicolas; Kathedrale St. Nikolaus) zbudowana w latach 1283–1490, znana z witraży Józefa Mehoffera.
-
Trzej królowie -
-
-
Apostołowie -
Eucharystia -
Biskupi i diakoni -
Męczennicy -
Wiktoria (Matka Boska Zwycięska
Sport
edytuj- Fribourg-Gottéron – klub hokejowy
8 września 2017 roku we Fryburgu rozpoczęły się 61 zawody balonów wolnych z cyklu Pucharu Gordona Bennetta.
W mieście znajduje się BCF Arena – wielofunkcyjna hala widowiskowo-sportowa i lodowisko, gdzie zorganizowano m.in. mistrzostwa świata w hokeju na lodzie mężczyzn w 1990 oraz 2026.
Współpraca
edytujMiejscowości partnerskie:
Linki zewnętrzne
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b c Bundesamt für Statistik, Ständige Wohnbevölkerung nach Staatsangehörigkeitskategorie, Geschlecht und Gemeinde, definitive Jahresergebnisse, 2020 - 2020 | Tabelle [online], Bundesamt für Statistik, 1 września 2021 [dostęp 2022-05-16] (niem.).
- ↑ Carte La Suisse Mobile. [dostęp 2023-10-13].
- ↑ Zapora Maigrauge na stronach Swissdams. [dostęp 2023-10-13]. (fr. • niem.).
- ↑ a b c d e François Guex; Hermann Schöpfer; Alain-Jacques Czouz-Tornare: "Fribourg (commune)", in: Dictionnaire historique de la Suisse (DHS), version du 04.02.2010, traduit de l’allemand. Online: https://hls-dhs-dss.ch/fr/articles/000953/2010-02-04/, consulté le 25.08.2024
- ↑ Pont de la Motta. [w:] Fribourg Tourisme et Région [on-line]. [dostęp 2024-09-27].