Góra Świętej Doroty
Góra Świętej Doroty[1] (rzadziej Wzgórze Doroty, pot. Dorotka[1]) – wzgórze o wysokości 382 m n.p.m.[1][2] na Wyżynie Katowickiej, położone w woj. śląskim, na terenie miasta Będzin, dzielnicy Grodziec, najwyższe wzniesienie Będzina[3].
 Góra Świętej Doroty, widok z Sośniej Góry (2018) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Położenie | |
| Wysokość |
382 m n.p.m. |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |
Położenie na mapie powiatu będzińskiego  | |
Położenie na mapie Będzina  | |
 50°21′05″N 19°05′55″E/50,351389 19,098611
| |
W mowie potocznej znane są też inne nazwy i określenia nadawane temu wzgórzu: „Złota Góra”, „Zagłębiowska Jasna Góra”, „Zagłębiowski Olimp”, góra „Tabor” oraz Wzgórze Przemienienia Pańskiego (do XVII w.)
Geologia
edytujGóra Świętej Doroty to ostaniec[2], stanowi pozostałość progu środkowotriasowego, podobnie jak Góra Gołonoska w Dąbrowie Górniczej[4] (335 m n.p.m.)[5][2]. Wysokość względna progu w jej obrębie to 90 m[6], natomiast wielkość zrzutu uskoku będzińskiego u stóp wzniesienia wynosi od 150 do 200 m[7]. Szczyt pokrywa warstwa wapienia[8]. Na wschodnich stokach wzgórza zaczyna się krótka i wąska rynna, która uchodzi do doliny pra-Przemszy w Gzichowie[9]. Wzgórze osiadło na skutek szkód górniczych[10].
Historia
edytujHistoria tego miejsca sięga czasów kultury łużyckiej (XIV-III w. p.n.e.), kiedy to na wzgórzu znajdowała się osada mieszkalna i pogańskie miejsce kultu[11]. Udokumentowano grodzisko na wzgórzu pochodzące z wczesnego średniowiecza[12].
Wzniesienie jest częściowo zabudowane, zwłaszcza od strony południowo-zachodniej (od strony dawnej cementowni). Na szczycie wzgórza usytuowany jest zabytkowy kościółek pw. św. Doroty z 1635 roku.
Grodzisko
edytujWedług legend dotyczących początków miejscowości, na wzgórzu Dorota istniało grodzisko. W czasach pogańskich miało być siedzibą jakiegoś władcy panującego nad krainą leżącą pomiędzy Przemszą a Brynicą. Pośrodku grodziska miała stać świątynia, gdzie znajdowały się białe kapłanki pod opieką starca, kapłana. Tutaj zbierała się cała starszyzna na narady, tutaj gromadził się lud na doroczne uroczystości i tu szukał schronienia ze swym dobytkiem, gdy zagrażał najazd wroga. w razie niebezpieczeństwa palono w sąsiedztwie grodziska stos, na znak trwogi. Grodzisko, prehistoryczne miejsce obronne, ubezpieczone było wysokim wałem, usypane z ziemi i otoczone głęboką fosą, być może z rzeki Przemszy lub Brynicy. Według zapisu w kronice gminy Grodziec z 1934 r., można spostrzec ślady wału ziemnego, otaczającego plac w formie owalnej. Plac w stosunku do wału jest kotliną – szerszą w zachodniej stronie, węższą we wschodniej. Konfiguracja wałów wskazywałaby, że są to ślady legendarnego grodziska. Grodzisko było swego rodzaju strażnicą nad całą okolicą pokrytą gęstymi borami i lasem. Strzegła ona jedynej wówczas drogi, jaką stanowiły nurty zasobnej niegdyś w wodę Przemszy. Wykopaliska znalezione u stóp wzgórza, potwierdzają tę hipotezę[potrzebny przypis].
Ochrona przyrody i turystyka
edytujCzęść wzgórza (bez części szczytowej) oraz jego okolice objęte są ochroną jako Obszar Chronionego Krajobrazu „Wzgórze Doroty”, powołany w 1993 r. Planuje się powiększenie tego obszaru o część szczytową wzgórza[13]. Walorami przyrodniczymi są dobrze wykształcone zarośla śródpolne, tzw. czyżnie, oraz pozostałości muraw kserotermicznych. W drzewostanie dominują brzozy brodawkowate, robinie akacjowe, buki, dęby, jesiony, klony.
Prowadzi tu turystyczny Szlak Husarii Polskiej (czerwony) (pomija jednak źródełko z kapliczką usytuowane na terenach rolnych). W latach przed II wojną światową licznie wędrowali tu harcerze zagłębiowscy, a w ruinach kościoła składali przyrzeczenie harcerskie. Przez wzgórze przechodzi też europejski szlak Via Regia[potrzebny przypis].
Galeria
edytuj-
Góra Świętej Doroty, widok z południowego wschodu (2018) -
Góra Świętej Doroty, widok z północnego zachodu (2012) -
Południowy stok Góry Świętej Doroty, zabudowa przy ul. Chopina (2019) -
Góra Świętej Doroty od zachodu, widok z Kopca Wyzwolenia (2020) -
Widok z południowego zachodu z Siemianowic Śląskich (2024) -
Kościół św. Doroty na szczycie (2013) -
Tablica informacyjna (2009) -
Uderzenie pioruna w górę św. Doroty w Będzinie w dniu 14.07.2024.
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b c Jerzy Pawlik: Szlak husarii polskiej. Warszawa: PTTK "Kraj", 1985, s. 13. ISBN 83-00-00634-6.
- ↑ a b c Gilewska 1963 ↓, s. 9.
- ↑ Położenie. Powiat Będziński. [dostęp 2020-07-04].
- ↑ Gołonóg. [w:] Nasz Gołonóg - dzielnica Dąbrowy Górniczej [on-line]. [dostęp 2020-07-04].
- ↑ Wacław Długoborski, Wanda Mrozek: Katowice: ich dzieje i kultura na tle regionu. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 1976, s. 12.
- ↑ Gilewska 1963 ↓, s. 27.
- ↑ Gilewska 1963 ↓, s. 46.
- ↑ Gilewska 1963 ↓, s. 70.
- ↑ Gilewska 1963 ↓, s. 61.
- ↑ Gilewska 1963 ↓, s. 110.
- ↑ Województwo katowickie: informator turystyczno-krajoznawczy. Katowice: „Śląsk”, 1969, s. 58.
- ↑ Janusz Piątek, Urszula Myga-Piątek, Janusz Mieduniecki. Problem rewitalizacji podziemi w obrębie Wzgórza Zamkowego w Będzinie. „Górnictwo i Geoinżynieria”. 30 (4), s. 89, 2006. ISSN 1732-6702.
- ↑ R. Lipiński: Obszar Chronionego Krajobrazu „Wzgórze Doroty”. [w:] blacharnia Miejska : BĘDZIN [on-line]. 2019-11-07. [dostęp 2020-10-14].
Bibliografia
edytuj- Sylwia Gilewska: Rzeźba progu środkowotriasowego w okolicy Będzina. Warszawa: Wydawnictwa Geologiczne, 1963.
- Góra św. Doroty w Encyklopedii Zagłębia Dąbrowskiego