Wikipedia

Gliwice

miasto w województwie śląskim

Gliwice (ⓘ łac. Glivitium, niem. Gleiwitz[4], śl. Glywice) – miasto na prawach powiatu w Polsce, na Górnym Śląsku, w województwie śląskim, położone na Wyżynie Śląskiej, nad rzeką Kłodnicą.

Gliwice
miasto na prawach powiatu
Ilustracja
Panorama Starego Miasta
Herb Flaga
Herb Flaga
Dewiza: Przyszłość jest TU
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Konurbacja

górnośląska

Data założenia

XIII w.

Prawa miejskie

1254[1]

Prezydent

Katarzyna Kuczyńska-Budka

Powierzchnia

133,88[2] km²

Wysokość

200–278 m n.p.m.

Populacja (30.06.2024)
• liczba ludności
• gęstość


169 259[3]
1264,3 os./km²

Strefa numeracyjna

32

Kod pocztowy

44-100 do 44-164

Tablice rejestracyjne

SG

Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Gliwice”
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Gliwice”
Ziemia50°17′32″N 18°40′03″E/50,292222 18,667500
TERC (TERYT)

2466011

SIMC

0940000

Hasło promocyjne: Przyszłość jest TU
Urząd miejski
ul. Zwycięstwa 21
44-100 Gliwice
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Wiadomości w Wikinews
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa
BIP
Rzeka Kłodnica w Gliwicach
Widok z wieży kościoła Wszystkich Świętych na starówkę
Maszt radiostacji gliwickiej

Siedziba władz powiatu gliwickiego.

Miasto przyłączono do Polski w 1945 roku. W latach 1945–1950 należało do województwa śląskiego, natomiast w latach 1950–1975 do tak zwanego dużego województwa katowickiego, a w latach 1975–1998 do tak zwanego małego województwa katowickiego.

W dniu 1 stycznia 2024 roku Gliwice zajmowały na liście największych miast Polski 19. miejsce, zarówno pod względem powierzchni, jak i liczby ludności[2]. Natomiast w samym województwie śląskim plasują się na czwartej pozycji pod względem liczby mieszkańców, która na dzień 30 czerwca 2024 roku wynosiła 169 259 osób[3].

Geografia

edytuj

Położenie

edytuj

Miasto Gliwice jest położone w południowo-zachodniej Polsce, w zachodniej części województwa śląskiego i konurbacji górnośląskiej, na Wyżynie Katowickiej, nad rzeką Kłodnicą.

W latach 1945–1950 należało do województwa śląskiego, w latach 1950–1975 do tak zwanego dużego województwa katowickiego, a w latach 1975–1998 do tak zwanego małego województwa katowickiego

Gliwice sąsiadują z miastem Zabrze, Knurów i Pyskowice oraz powiatami gliwickim i tarnogórskim.

Powierzchnia

edytuj

1 stycznia 2024 roku powierzchnia miasta wynosiła 133,88 km²[2].

Demografia

edytuj
Osobny artykuł: Ludność Gliwic.
  • Wykres liczby ludności Gliwic na przestrzeni ostatnich 150 lat

Największą populację Gliwice odnotowały w 1988 roku – według danych GUS 223 403 mieszkańców[5]. Począwszy od roku 1996 liczba mieszkańców stale spada.

  • Piramida wieku mieszkańców Gliwic w 2014 roku[6]

 

Podział administracyjny

edytuj

Gliwice podzielone są na 21 dzielnic[7], będących jednostkami pomocniczymi gminy[8].

 

Dodatkowo w latach 2011–2015 istniało osiedle Żwirki i Wigury, które został najpierw wydzielone z osiedla Trynek, a następnie ponownie do niego włączone[9].

Ochrona środowiska

edytuj

Według raportu Światowej Organizacji Zdrowia w 2016 roku Gliwice zostały sklasyfikowane jako dwudzieste drugie najbardziej zanieczyszczone miasto Unii Europejskiej[10].

W Gliwicach znajduje się 8 pomników przyrody, między innymi eratyk Diabelski Kamień, oraz część obszaru rezerwatu przyrody „Las Dąbrowa” będącego ostoją rzadkiego dzięcioła białogrzbietego[11][12].

Nazwa

edytuj
 
Gliwice jako Gluwice na mapie Wacława Grodzieckiego z 1592 roku.
 
Nazwa Gleywice wśród innych nazw śląskich miejscowości w urzędowym pruskim dokumencie z 1750 roku wydanym w języku polskim w Berlinie[13]

Dawniej historycy, głównie niemieccy, wiązali pochodzenie nazwy Gliwice/Gleiwitz (pisane dawniej też Glywice lub Glewitze; łac. Glivitium) od czeskiego pojęcia chlewa (oboczność g do h). Taką tezę postawił, między innymi, niemiecki autor pierwszej monografii miasta, Beno Nietsche. Stąd można stwierdzić, że XIII-wieczny endonim został powiązany z czeskim pochodzeniem.

Wywód od nazwy chlew (czes. chlév) nie przesądza jednak o czeskim pochodzeniu tej nazwy, ponieważ termin występuje również w języku polskim. Niemiecki nauczyciel Heinrich Adamy w swoim dziele poświęconym nazwom miejscowym na Śląsku wydanym w 1888 roku we Wrocławiu notuje trzy formy: polską, „Chlewiska”, oraz niemieckie „Gleywitz” i „Glubschiz”[14]. Wywód nazwy od słowa chlew został zweryfikowany przez niemieckich oraz polskich językoznawców i zastąpiony dwiema innymi koncepcjami:

  1. Gliw albo Gliwa – to imię osobowe, które występowało na terenie Śląska w średniowieczu. W tym przypadku Gliwice posiadają nazwę patronimiczną utworzoną od imienia właściciela ziemi lub jej dzierżawcy, względnie założyciela, zasadźcy Gliwic.
  2. Gliw – w językach słowiańskich oznacza często teren gliniasty, obszar podmokły, wilgotny. W języku prasłowiańskim *gliva /*glivъ oznaczało coś oślizłego, śluzowatego, kleistego, a gliwieć oznaczało gnić, psuć się. W języku polskim używa się do chwili obecnej tego wyrazu na przykład do określenia zepsutego i przypominającego glinę – zgliwiałego sera[15]. W językach słoweńskim, serbsko-chorwackim termin glive / gljive oznacza grzyby, zaś gljivice – małe grzybki. Według tej wykładni nazwa Gliwic jest nazwą topograficzną, utworzoną od właściwości obszaru na którym założono miasto[16][17] w podmokłej, bagnistej dolinie szeroko meandrującej Kłodnicy.

Jedna i druga teza ma swoich zwolenników i przeciwników, choć językoznawcy raczej skłonni się przychylać się do drugiej, topograficznej wykładni. W wielu opracowaniach niemieckich można się jeszcze spotkać z tezą wcześniejszą, powielaną bezpośrednio od Beno Nietschego[18].

W księdze łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis spisanej w latach 1295–1305 miejscowość wymieniona jest jako Glywitz. W kronice wymienione zostały również wsie, które w procesach urbanizacyjnych zostały wchłonięte przez miasto. Są to obecne dzielnice lub części miasta, na przykład Żerniki zapisane jako Syrdnik, Szobiszowice jako Novo Sobyssowitz, Ostropa jako Rostropitz, Łabędy jako Labant, Czechowice jako Cechowitz[19][20].

W 1475 roku w łacińskich statutach Statuta Synodalia Episcoporum Wratislaviensium miejscowość wymieniona jest w zlatynizowanej formie Gleiwice oraz Glywicze[21]. W historii nazwa miasta notowana była różnorodnie Geibitz, Gleywicz, Hliwicz oraz Gleiwitium[22]. W roku 1613 śląski regionalista i historyk Mikołaj Henel z Prudnika wymienił miejscowość w swoim dziele o geografii Śląska pod tytułem Silesiographia podając jej łacińską nazwę: Glywicium[23].

W pruskim urzędowym dokumencie z 1750 roku wydanym w języku polskim w Berlinie przez Fryderyka Wielkiego wymienione są Gleywice pośród innych śląskich miejscowości[13]. W alfabetycznym spisie miejscowości na terenie prowincji śląskiej wydanym w 1830 roku we Wrocławiu przez Johanna Knie miejscowość występuje pod nazwą niemiecką Gleiwitz oraz obecnie używaną polską nazwą Gliwice[24]. Nazwę miejscowości w formie Gliwice-Toszek w książce Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej wydanej w Głogówku w 1847 roku wymienił śląski pisarz Józef Lompa[25]. Polską nazwę Gliwice oraz niemiecką Gleiwitz wymienia Słownik geograficzny Królestwa Polskiego wydany na przełomie XIX i XX wieku[22].

Historia

edytuj
Osobny artykuł: Historia Gliwic.

Miasto zostało założone w trakcie kolonizacji na prawie niemieckim w XIII wieku. Najbardziej prawdopodobną datą powstania Gliwic jest rok 1254, gdy prawa miejskie otrzymał pobliski Bytom (najczęściej lokowano kilka miast jednocześnie)[3]. Pierwsza pisemna wzmianka pochodzi z roku 1276, nazwę Gliwic wymienia dokument lokacji na prawie czynszowym sąsiednich Sobieszowic[26], dzisiejszej dzielnicy miasta. Należało do piastowskiego księstwa opolskiego, z którego w 1281 roku została wydzielona ziemia bytomska. Cesarz Karol IV Luksemburski włączył ten obszar 7 kwietnia w 1348 roku wraz z większością Śląska do Świętego Cesarstwa Rzymskiego (Narodu Niemieckiego). W latach 1337–1342 i 1465–1482 istniało też samodzielne księstwo gliwickie[27][28]. W połowie XIV wieku powstała budowla obronna nazywana obecnie Zamkiem Piastowskim[29].

 
Gliwice według Friedricha Bernharda Wernera w XVIII wieku

Średniowieczne i wczesnonowożytne Gliwice były małym miastem dzielącym losy wschodniego Górnego Śląska. Osią zabudowy stała się droga wiodąca wzdłuż Kłodnicy. Na początku XV wieku Gliwice posiadały kompletne mury miejskie, a bramy miejskie: Biała (czyli Bytomska) i Czarna (czyli Raciborska) otwierały wyjścia na trakty wiodące w kierunkach tych miast[26]. W 1430 roku zostały na niecały rok zdobyte przez wojska husyckie Zygmunta Korybutowicza[30]. Korybutowicz, jeden z głównych przywódców ruchu husyckiego w Polsce, miał planować uczynienie Gliwic ośrodkiem nowego państwa słowiańskiego[26].

W 1475 roku Gliwice zostały przeniesione na prawo magdeburskie. Mieszkańcy zajmowali się rzemiosłem, handlem a także uprawą chmielu, z czego czerpali znaczne zyski. W obrębie miasta znajdowały się browar i gorzelnia. Wodę do miasta zapewniał własny wodociąg z rur drewnianych, doprowadzony z ujęć na terenie dzisiejszej Wójtowej Wsi[26].

Od 1526 roku były wraz z całym Śląskiem częścią Monarchii Habsburgów, a cesarz Ferdynand I wydzierżawił je w 1557 roku rodzinie Czetryców (niem. Zetritz)[31]. W czasie wojny trzydziestoletniej przeżyły kilka ataków. W 1623 roku zostały splądrowane przez lisowczyków, a trzy lata później obroniły się przed wojskami Ernsta von Mansfelda. Według tradycji przyczyniły się do tego zwłaszcza miejscowe kobiety, oblewając szturmujących mury napastników kubłami wrzątku[26]. W 1645 roku miasto zdobyli Szwedzi pod wodzą Lennarta Torstenssona[32]. Po pierwszej wojnie śląskiej w 1742 roku Gliwice przypadły Królestwu Prus. Powstał powiat Toszek-Gliwice (Landkreis Tost-Gleiwitz), który po reformie administracyjnej w 1815 roku stał się częścią rejencji opolskiej (Regierungsbezirk Oppeln) w ramach prowincji Śląsk (Provinz Schlesien).

 
Stary port na Kanale Kłodnickim w XIX wieku

W 1796 roku z inicjatywy Friedricha Wilhelma von Redena, pioniera rewolucji przemysłowej na Górnym Śląsku, została założona Królewska Odlewnia Żeliwa (Königlich Preussische Eisengiesserei) posiadająca pierwszy wielki piec opalany koksem na kontynencie europejskim[33]. W 1812 roku uruchomiono Kanał Kłodnicki łączący nowe zagłębie przemysłowe z Odrą. Gliwice stały się obok Bytomia i później też Katowic centrum konurbacji górnośląskiej, przeżywając w XIX wieku gwałtowny rozwój. W 1838 roku miasto liczyło 6415 mieszkańców, a w 1880 roku już około 18 tysięcy[34]. W czwartym wydaniu Meyers Konversations-Lexikon z lat 1885–1890 czytamy: Gliwice są centralnym ośrodkiem ruchu komercyjny w górnośląskim okręgu górniczym i hutniczym. Oprócz Królewskiej Odlewni Żeliwa, Huty Gliwice i wielkich zakładów maszynowych (800 robotników) posiadają znaczące odlewnie żeliwa, zakłady maszynowe i produkcji kotłów parowych, odlewnię stali, fabryki rur gazowych, wyrobów z żelaza i drutu, maszyn rolniczych, papieru, cementu, wielką fabrykę szamotu, hutę i szlifiernię szkła, stolarnię parową i inne[35]. W parze z rozkwitem przemysłu szedł rozwój urbanistyczny. Reprezentacyjną osią nowego śródmieścia stała się Wilhelmstraße (obecnie Zwycięstwa), która w latach 80. XIX wieku połączyła Stare Miasto z dworcem kolejowym. Połączenie kolejowe Gliwice zyskały poprzez Kolej Górnośląską już w 1845 roku. W 1892 roku na ulicach miasta pojawiły się tramwaje.

 
Germaniaplatz (Plac Piastów) w 1915

W 1887 roku do miasta przyłączono Trynek. W dniu 1 kwietnia 1897 roku Gliwice stały się samodzielnym powiatem miejskim[36]. W roku 1910 liczyły 66 981 mieszkańców, z tego 73,9% niemieckojęzycznych, 14,7% mówiących po polsku albo etnolekcie śląskim i 11,1% dwujęzycznych. Przeważali katolicy w ilości 81,5%, ludności wyznania protestanckiego było 15,5%, w mieście żyło też 1786, czyli 2,7% żydów[37][38].

 
Radiostacja gliwicka przy dzisiejszej ulicy Radiowej w 1929

Po I wojnie światowej w plebiscycie górnośląskim 78,7% głosujących opowiedziało się za pozostaniem w granicach Niemiec[39]. Stosunki polsko-niemieckie do czasu ostatecznych decyzji o przebiegu granicy były bardzo napięte. Ofiarą antypolskiego terroru padł między innymi polski lekarz Wincenty Styczyński, zamordowany przez niemieckiego bojówkarza[26] w dniu 18 kwietnia 1922 roku.

Po podziale Górnego Śląska w 1922 roku miasto liczyło około 83 tysięcy mieszkańców[34]. Na mocy decyzji Ligi Narodów Gliwice znalazły się w bezpośredniej bliskości nowej granicy państwowej – niedaleki Knurów już należał do Polski. W 1927 roku przyłączono Ligotę Zabrską, Sośnicę, Wójtową Wieś, Szobiszowice i Żerniki, a liczba ludności przekroczyła sto tysięcy[36]. Istniały w okresie międzywojennym koncepty połączenia Gliwic, Zabrza i Bytomia w jeden ośrodek miejski (tak zwane Dreistädteeinheit Gleiwitz-Hindenburg-Beuthen albo Tripolis)[40]. W latach 1934–1939 wybudowano Kanał Gliwicki, który zastąpił przestarzały Kanał Kłodnicki. W 1936 roku dokończono gliwicki odcinek autostrady Rzeszy RAB 29 z Wrocławia do Bytomia, stanowiący obecnie północną obwodnicę Gliwic. Do historii przeszedł niemiecki sfingowany atak na radiostację gliwicką z dnia 31 sierpnia 1939 roku – operacja false flag przeprowadzana przez SS, która miała posłużyć jako pretekst do ataku III Rzeszy na Polskę. W latach 1944–1945 funkcjonowały w Gliwicach cztery podobozy Auschwitz-Birkenau.

 
Brzezinka na widokówce z 1944 roku
 
Ruina spalonego teatru Victoria (stan w 2012)
 
Bumar Łabędy
 
Budowa Drogowej Trasy Średnicowej w miejscu po dawnym porcie na Kanale Kłodnickim (2013)

W dniu 24 stycznia 1945 roku manewrem okrążającym Gliwice zajęła Armia Czerwona. Miasto nie ucierpiało w wyniku działań wojennych, ale po wkroczeniu Sowietów zostało splądrowane. Spłonął między innymi ikoniczny gmach hotelu Haus Oberschlesien(inne języki) i teatr Victoria, w sumie uszkodzonych zostało 978 budynków, czyli 20% zabudowy[41] (według innego źródła spaleniu uległo około 30% tkanki miejskiej[42]). Żołnierze radzieccy tylko w pierwszym tygodniu zamordowali co najmniej 817 cywilów[43], niektóre szacunki mówią nawet o 1500 ofiarach[44]. Bezprawie trwało aż do lata. Między innymi w tym czasie, w dniu 10 maja 1945 roku, zastrzelony został przez Rosjan pierwszy polski wiceprezydent Gliwic Tadeusz Gruszczyński, który przyłapał czerwonoarmistów na rabunku w jednym z mieszkań[45]. W koszarach gliwickich znajdował się jeden z obozów przejściowych, przez które przechodzili Gornoślązacy deportowani do pracy przymusowej w ZSRR, kolejny znajdował się w dzisiejszej dzielnicy Łabędy[46].

Na podstawie ustaleń jałtańskich i poczdamskich Gliwice zostały po II wojnie światowej przyznane Polsce. W mieście osiadło wielu Polaków ekspatriowanych ze Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich. Stanowili oni 45% nowych mieszkańców[47]. W Gliwicach osiadali także liczni polscy osadnicy z innych części Kresów Wschodnich oraz centralnej Polski i polscy reemigranci z Francji (reemigranci w dużej mierze w dzielnicy Wilcze Gardło)[48]. Na lwowskich kadrach naukowych została oparta Politechnika Śląska mieszcząca się od czerwca 1945 roku w Gliwicach, do tamtejszych tradycji nawiązał również klub sportowy Piast Gliwice. Ludność niemiecka częściowo już uciekła z Gliwic przed wkroczeniem Armii Czerwonej w 1945 roku, a pozostałych gliwickich Niemców wysiedlono od razu po wojnie[48]. W 2002 roku narodowość polską zadeklarowało 89,5% mieszkańców, 2244 osoby, czyli 1,10% stanowili Niemcy, 2154 osób, czyli 1,05% określiło się jako Ślązacy, a 8,1% nie podało swojej narodowości[49]. W 2011 roku ponad 93% mieszkańców Gliwic zadeklarowało się jako Polacy.

W drugiej połowie XX wieku Gliwice zachowały swoją pozycję jednego z głównych ośrodków konurbacji górnośląskiej. W 1951 roku przyłączono Stare Gliwice, w 1964 roku Łabędy i Czechowice, w 1975 roku Bojków (dawny Szywałd), Brzezinkę, Ostropę i Wilcze Gardło. Od lat 80. do początków XXI wieku liczba ludności Gliwic przekraczała dwieście tysięcy. Na bazie fabryki zbrojeniowej budowanej od 1938 roku powstały po wojnie Huta Łabędy i Zakłady Mechaniczne Łabędy, które dziś pod nazwą Bumar Łabędy są jednym z głównych polskich producentów techniki wojskowej. Po 1996 roku w południowo-wschodniej i północno-zachodniej części miasta stworzono rozległe podstrefy Katowickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej, w których znalazł swoje miejsce szereg zakładów przemysłowych z Opel Manufacturing Poland na czele. Zakłady Naprawcze Lokomotyw Elektrycznych przejął w 2008 roku holding Newag. W 2010 roku ukończono węzeł autostradowy Gliwice-Sośnica (wbrew nazwie znajduje się w Ligocie Zabrskiej) łączący autostrady A1 i A4 oraz drogę krajową 44, uważany za jedno z największych skrzyżowań tego typu w Europie[50]. Fala krytyki towarzyszyła decyzjom o likwidacji komunikacji tramwajowej w 2009 roku i budowie odcinka Drogowej Trasy Średnicowej przecinającego śródmieście w latach 2012–2016[51][52]. Zygmunt Frankiewicz był w latach 1993–2019 najdłużej urzędującym prezydentem miasta w dziejach demokratycznej Polski[53]. W dniu 3 grudnia 2022 roku, po trwającej 27 miesięcy budowie, kosztem około 200 milionów złotych po północnej stronie dworca kolejowego oddano do użytku połączone z nim podziemnym tunelem gliwickie Centrum Przesiadkowe, w którym znajdują się przystanki autobusowe linii miejskich, lokalnych i dalekobieżnych[54].

Zabytki

edytuj
 
Zabytkowy Hotel Diament przy ulicy Zwycięstwa
Osobny artykuł: Zabytki w Gliwicach.

Architektura

edytuj
 
Dawna poczta główna

Budynki

edytuj

Fontanny, pomniki, rzeźby

edytuj
 
Fontanna z Neptunem

Miejsca

edytuj
 
Plac Krakowski w dzielnicy Politechnika, po lewej budynek Wydziału Górnictwa i Geologii Politechniki Śl.

Inne obiekty

edytuj

Cmentarze

edytuj
 
Dom przedpogrzebowy przy nowym cmentarzu żydowskim przy ul. Poniatowskiego

Muzea

edytuj

Wspólnoty wyznaniowe

edytuj
 
Katedra św. Apostołów Piotra i Pawła
 
Kościół św. Bartłomieja
 
Kościół Podwyższenia Krzyża Świętego
 
Kościół Wszystkich Świętych
 
Kościół ewangelicki Zbawiciela w Gliwicach

Kościoły katolickie

edytuj

Gliwice są siedzibą kurii diecezji gliwickiej[55].

Kościoły protestanckie

edytuj

Restoracjonizm

edytuj
  • Świadkowie Jehowy – 8 zborów (Gliwice–Południe, Gliwice–Północ (w tym grupa angielskojęzyczna), Gliwice–Zachód, Gliwice–Sośnica–Południe, Gliwice–Sośnica–Północ, Gliwice–Łabędy, Gliwice–Szobiszowice, Gliwice–Ukraiński); kompleks dwóch Sal Królestwa przy ul. Wiertniczej 9, kompleks dwóch Sal Królestwa przy ul. Marzanki 10[69]
  • Świecki Ruch Misyjny „Epifania”:
    • zbór w Gliwicach[70]

Inne

edytuj

Opieka zdrowotna

edytuj
 
Centrum Onkologii – Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie

Na terenie Gliwic funkcjonuje 5 szpitali:

Edukacja

edytuj
 
Ulica Wieczorka 10 – jeden z budynków Sądu Rejonowego (dawniej Zasadniczej Szkoły Samochodowej)
Osobny artykuł: Szkoły w Gliwicach.

W Gliwicach znajdują się liczne placówki oświatowe publiczne i niepubliczne:

W mieście znajdują się również placówki oświatowe innego typu, takie jak: centra edukacyjne, szkoły sportowe, szkoły policealne, szkoły nauki języków obcych oraz centra kultury.

Nauka

edytuj
 
Instytut Metali Nieżelaznych
 
Wydział Automatyki, Elektroniki i Informatyki Politechniki Śląskiej

Na terenie miasta znajduje się wiele instytutów naukowo-badawczych oraz wydziałów szkół wyższych. Część z nich to samodzielne instytucje, część należy do sieci Polskiej Akademii Nauk, a część to wydziały Politechniki Śląskiej.

Instytuty/Wydziały

Rozrywka

edytuj

Kina

edytuj

Teatry

edytuj
 
Teatr Miejski w Gliwicach

Chóry

edytuj

Galerie

edytuj
  • Centrum Organizacji Kulturalnych „Perełka”
  • Czytelnia Sztuki
  • Galeria Art-Studio
  • Galeria Brama
  • Galeria Figur Stalowych
  • Galeria Melina
  • Galeria Na6
  • Galeria SMS (Salon Młodej Sztuki)
  • Galeria Sztuki Marii Wójciak
  • Galeria Sztuki Współczesnej Esta
  • Galeria Wydziału Architektury Politechniki Śląskiej
  • Galeria Zakamarek w Bibliotece Politechniki Śląskiej
  • Galeria Za Drzwiami
  • Pokusa
  • Stacja Artystyczna Rynek
  • Galeria Barwna

Miejsca

edytuj

Festiwale

edytuj

Ważne wydarzenia

edytuj
  • 17.06.1999 wizyta Papieża Jana Pawła II
  • 30.05.2018 odbyło się otwarcie nowej hali Arena Gliwice i na otwarcie odbyła się 850 edycja koncertu „A State Of Trance 850: Be In The Moment”. Zagrali wówczas Armin van Buuren, Ruden de Ronde B2B Rodg, KhoMha, John O’Callaghan, Arctic Moon B2B Indecent Noise.
  • 13.10.2018 odbyła się Polska edycja „Sensation White”
  • 27.04.2019 odbyła się Polska edycja „Dreamstate Europe 2019”
  • Konkurs Piosenki Eurowizji Junior 2019

Rekreacja

edytuj

Gliwice zaliczane były niegdyś do najbardziej „zielonych” miast w Górnośląskim Okręgu Przemysłowym[potrzebny przypis]. Jednak według danych Głównego Urzędu Statystycznego parki, zieleńce i tereny zieleni osiedlowej stanowiły w 2020 roku tylko 3,2% całkowitej powierzchni miasta, co sprawia, że Gliwice należą obecnie do miast regionu o najmniejszym udziale terenów zieleni w całkowitej powierzchni. W latach 2004–2020 wskaźnik ten wahał się w przedziale od 2,7% do 4,0%, najniższą wartość osiągając w 2009 roku, natomiast maksimum w 2004 roku[78].

Parki

edytuj
 
Park im. Fryderyka Chopina
Osobny artykuł: Zieleń miejska w Gliwicach.

Kąpieliska

edytuj

Baseny kryte

edytuj
 
Basen „Olimpijczyk”
  • Basen „Delfin”
  • Basen „Olimpijczyk”
  • Basen „Mewa”
  • Basen „Neptun”

Inne

edytuj

Turystyka

edytuj
 
Szlak Krawędziowy GOP przy placu Krakowskim

Przez Gliwic przebiega 6 szlaków pieszych oraz 2 szlaki tematyczne[79].

Szlaki piesze

edytuj

Szlaki tematyczne

edytuj

Gospodarka

edytuj

W Gliwicach znajduje się fabryka Opel Manufacturing Poland, w której produkowany był model Astra IV, fabryka ceramiki łazienkowej hiszpańskiej firmy Roca[80], a także japońska fabryka NGK Ceramics wytwarzająca filtry, katalizatory oraz czujniki NOx do samochodów. Spółki te działają na terenie Podstrefy Gliwice Katowickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej, której miasto jest udziałowcem. Na terenie Gliwic działa także park technologiczny Technopark Gliwice oraz przedsiębiorstwo informatyczne Future Processing.

W dzielnicy Łabędy mieszczą się Zakłady Mechanicze Bumar Łabędy, produkujące czołgi PT-91 oraz maszyny budowlane.

Na terenie Gliwic działa również Kopalnia Węgla Kamiennego Sośnica, a siedzibę ma największy polski producent i dystrybutor odczynników chemicznych Avantor Performance Materials Poland (dawniej Polskie Odczynniki Chemiczne).

Transport

edytuj

Komunikacja miejska

edytuj
 
Gliwice – Plac Piastów – Solaris Urbino 12 i 18
 
Gliwice – dzielnica Wójtowa Wieś – Tramwaj Konstal 111N na pętli

System transportu zbiorowego w Gliwicach oparty jest na komunikacji autobusowej. Głównym organizatorem komunikacji miejskiej w Gliwicach jest Zarząd Transportu Metropolitalnego[81]. Według stanu z 2013 roku długość tras obsługiwanych na zlecenie KZK GOP na terenie miasta wynosiła 143,63 km, w tym 143,21 km tras autobusowych i 0,42 km tras tramwajowych. Łączna długość linii w tym okresie wynosiła 461,25 km, w tym 459,80 km linii autobusowych i 1,45 km linii tramwajowych. Roczna praca eksploatacyjna wyniosła niespełna 7 mln wzkm[82]. Głównym przewoźnikiem działającym na zlecenie KZK GOP na terenie Gliwic jest PKM Gliwice. Przedsiębiorstwo powstało w 1991 roku po rozpadzie WPK, jego głównym udziałowcem jest miasto[83]. W czerwcu 2016 roku PKM dysponowało 180 autobusami, z których 152 były wykorzystywane w codziennym ruchu[84].

Osobny artykuł: Tramwaje w Gliwicach.

W latach 1894–2009 po Gliwicach kursowały tramwaje. W maju 2009 prezydent Gliwic Zygmunt Frankiewicz wystąpił do KZK GOP z wnioskiem o likwidację komunikacji tramwajowej na terenie miasta Gliwice, który to wniosek został rozpatrzony pozytywnie i 1 września zawieszono kursowanie tramwajów, a w ich miejsce wprowadzono linię autobusową A4. Zawieszenie ruchu tramwajowego spotkało się ze sprzeciwem pewnych grup mieszkańców, które złożyły wniosek o przeprowadzenie referendum w sprawie odwołania prezydenta i rady miasta. W referendum, które odbyło się 8 listopada 2009 roku, niemal 90% uczestników zagłosowało za odwołaniem władz miasta oraz przeciwko likwidacji tramwajów w Gliwicach. Referendum zostało jednak uznane za nieważne ze względu na zbyt niską frekwencję (20 tys. głosujących przy wymaganym progu 33 tys. osób). W czerwcu 2010 roku rozpoczęto demontaż torów na terenie miasta[85]. Mimo rezygnacji z tramwajów czynna pozostała zajezdnia Gliwice[86]. Obecnie jest to najkrótsza czynna miejska sieć tramwajowa w Polsce. Czynny jest wyłącznie około 75-metrowy odcinek od granic Gliwic do zajezdni tramwajowej w Zatorzu, na którym znajduje się jeden przystanek.

W dniu 8 maja 2021 roku uruchomione zostały pierwsze metrolinie na zlecenie GZM, zapewniające przyspieszony dojazd do różnych miejscowości w metropolii, oraz lotniska w Pyrzowicach[87]. Ostatnia z 32 planowanych linii rozpoczęła działanie 23 września 2023 roku, a na centrum przesiadkowym przy dworcu znajduje się 8 z nich.

Drogowy

edytuj
 
Układ głównych dróg w Gliwicach
 
Węzeł Gliwice-Sośnica
 
Drogowa Trasa Średnicowa w centrum Gliwic

Transport drogowy w Gliwicach wyróżnia się na tle innych miast w Polsce: w 2024 roku miasto zajęło drugie miejsce w Rankingu Miast Przyjaznych Kierowcom, przygotowanym przez Oponeo.pl i Yanosika, w kategorii miast do 300 tysięcy mieszkańców. Gliwice doceniono za płynność ruchu, zwłaszcza poza centrum, gdzie średnia prędkość wynosi 51 km/h. W centrum jest to 28 km/h.[88] Dodatkowym atutem są jedne z najniższych cen paliw w kraju (średnio 6,47 zł za benzynę) oraz niskie koszty ubezpieczenia OC, które wynoszą 375 zł. Gliwice mają jednak wyzwania, takie jak brak infrastruktury typu Park & Ride oraz ograniczoną liczbę stacji ładowania pojazdów elektrycznych (jedna stacja na 4,1 km²). Parkowanie również jest organizowane w ramach stref płatnego parkowania, gdzie godzina parkowania kosztuje od 3 do 5 zł w zależności od podstrefy[89].

Autostrady

Gliwice leżą na skrzyżowaniu dwóch autostrad:

Na terenie miasta znajdują się 4 węzły autostradowe: Gliwice-Bojków (A4), Gliwice-Ostropa (A4), Gliwice-Sośnica (miejsce przecięcia autostrad A1 i A4) i Gliwice-Wschód (A1)[94][95].

Drogi krajowe i wojewódzkie

Ponadto przez Gliwice przebiegają 3 drogi krajowe i 3 wojewódzkie:

Obwodnica

W 2008 roku do użytku oddano pierwszą część obwodnicy zachodniej, niespełna 1,5-kilometrowy odcinek łączący DK88 z ul. Sowińskiego. Docelowo obwodnica ma łączyć DK88 z ul. Rybnicką[102]. 21 lutego 2017 podpisana została umowa na unijne dofinansowanie na odcinek pomiędzy ulicami Daszyńskiego a Rybnicką[103], a w połowie stycznia 2019 miasto podpisało z konsorcjum firm Eurovia Polska i PRUIM umowę na budowę tego odcinka[104].

Kolejowy

edytuj
 
Dworzec kolejowy
Osobny artykuł: Transport kolejowy w Gliwicach.

W dniu 2 października 1845 roku otwarto linię kolejową łączącą Wrocław z Gliwicami, wraz z którą wybudowano gliwicki dworzec. Budowę linii zakończono ostatecznie w dniu 3 października 1846 roku w Mysłowicach. Linia liczyła 196,3 km, a otwarcia dokonał król pruski Fryderyk Wilhelm IV[105].

Gliwicki dworzec kolejowy jest drugim pod względem wielkości dworcem kolejowym w konurbacji górnośląskiej, według kategoryzacji PKP oznaczony kategorią Premium[106].

W dniu 12 grudnia 2021 roku zostało uruchomione bezpośrednie połączenie kolejowe do Bytomia finansowane przez GZM.

Poza stacją Gliwice, ruch pasażerski obsługuje również stacja Gliwice Łabędy oraz przystanek Gliwice Kuźnica. Do końca maja 1997 pociągi pasażerskie obsługiwały również stację Gliwice Sośnica, która od tego czasu obsługuje wyłącznie ruch towarowy. Ruch towarowy prowadzony jest ponadto na stacji Gliwice Port[107]. W listopadzie roku 2023 została podpisana umowa na remont stacji łabędy, oraz konstrukcję przystanku kolejowego na osiedlu kopernika. Inwestycja ma zostać ukończona do roku 2028.

W ramach najbardziej rozwiniętego wariantu koncepcji kolei metropolitalnej, w Glwicach ma powstać 8 nowych przystanków kolejowych, wraz z przywróceniem do ruchu pasażerskiego przystanku sośnica, oraz sieć lekkiej kolei miejskiej w kierunku Knurowa[108].

Do początku lat 90. na terenie Gliwic funkcjonowały również Górnośląskie Koleje Wąskotorowe[109].

Centrum przesiadkowe

edytuj

Po północnej stronie dworca kolejowego miasto planuje budowę centrum przesiadkowego, w którym poza dworcem kolejowym ma znaleźć się: zespół przystanków autobusowych, dworzec autobusowy, postoje taksówek, zespoły parkingowe z podziałem na postoje krótkoterminowe i długoterminowe w systemie park&ride, parkingi dla rowerów oraz budynek dworcowy północny z pomieszczeniami obsługi podróżnych[110].

W maju 2010 roku miasto wraz PKP podpisały porozumienie odnośnie do wyłonienia przez samorząd przedsiębiorstwa, które przygotuje koncepcję zagospodarowania wokół dworca kolejowego[111]. Koncepcja została wykonana przez P.A. Nova i została zaprezentowana w sierpniu 2011 roku[112]. W grudniu 2015 roku miasto odkupiło od PKP tereny wokół dworca kolejowego[113]. W 2016 pracownia projektowa An Archi Group zaprezentowała 3 koncepcje architektoniczne centrum przesiadkowego opracowane na zlecenie miasta[114]. W czerwcu 2016 roku wybrana została jedna z nich[115]. W dniu 17 marca 2017 roku miasto podpisało z pracownią Pas Projekt na wykonanie projektu centrum przesiadkowego z rocznym terminem realizacji. W dniu 8 listopada 2018 roku miasto odstąpiło od umowy z Pas Projektem ze względu na opóźnienia i błędy w projekcie[116]. W dniu 24 stycznia 2019 miasto podpisało z przedsiębiorstwem Mostostal Zabrze Biprohut umowę na dokończenie dokumentacji projektowej[117]. W październiku 2019 roku ogłoszono przetarg na budowę centrum przesiadkowego[118].

Inwestycję realizowało konsorcjum firm: Mostostal Zabrze, Gliwickie Przedsiębiorstwo Budownictwa Przemysłowego oraz gliwickie Przedsiębiorstwo Remontów Ulic i Mostów. Całkowity kosz prac wyniósł około 200 mln zł, z czego ze środków unijnych Gliwice pozyskały 129,5 mln zł.

Centrum rozpoczęło swą działalność w dniu 3 grudnia 2022 roku[119].

Wodny

edytuj
 
Nieistniejący port na Kanale Kłodnickim

Gliwice oraz Górnośląski Okręg Przemysłowy przez Kanał Gliwicki i dalej przez rzekę Odrę ma połączenie z zespołem portowym Szczecin-Świnoujście oraz z innymi europejskimi drogami wodnymi.

Lotniczy

edytuj
 
Hangar lotniska na Trynku

W odległości do 100 km od Gliwic znajdują się trzy międzynarodowe porty lotnicze:

Poza tym na terenie miasta w dzielnicy Trynek znajduje się lotnisko sportowe Aeroklubu Gliwickiego.

Rowerowy

edytuj
 
Droga dla rowerów przy ul. Bojkowskiej
 
93. Gliwicka Masa Krytyczna (czerwiec 2017)

W 2011 roku na terenie miasto znajdowały się 94 km tras rowerowych, w tym 57 km prowadzących drogami utwardzonymi i 37 km nieutwardzonymi[120], a udział liczby podróży rowerowych pośród wszystkich rodzajów podróży wynosił 1,75%[121]. W 2014 roku na terenie miasta było 3,6 km asfaltowych dróg dla rowerów oraz 23,5 km ciągów pieszo-rowerowych (w większości wykonanych z kostek lub płytek betonowych)[122].

Układ tras rowerowych nie ma charakteru spójnego systemu. Stosunkowo dobrze ukształtowany jest układ tras rowerowych na obrzeżach miasta, choć dojazd do nich z centrum miasta jest utrudniony[123]. Dodatkowo w mieście istnieje kilka samoobsługowych stacji napraw rowerów[124].

Na początku 2014 roku opublikowana została kompleksowa koncepcja rozbudowy infrastruktury rowerowej na terenie miasta przewidująca budowę ponad 300 km tras rowerowych. Koncepcję przygotowała firma Inkom na zlecenie Urzędu Miasta[125]. Ze strony władz miasta nie ma jednak jednoznacznej deklaracji co do realizacji opracowanej koncepcji[126].

W latach 2017–2019 w mieście funkcjonował Gliwicki Rower Miejski, składający się początkowo z 10 stacji i 100 rowerów, a później z 15 stacji i 150 rowerów. Jego operatorem był Nextbike[127][128].

Od kwietnia 2009 roku w Gliwicach cyklicznie odbywa się Masa Krytyczna[129]. W 2012 roku powstała Gliwicka Rada Rowerowa – zespół organizacji pozarządowych, zaangażowanych w sprawy polityki rowerowej[130]. W 2016 roku GRR przekształciła się w stowarzyszenie[131].

W 2012 roku w rankingu miast najbardziej przyjaznych rowerzystom przeprowadzonym przez magazynu Rowertour Gliwice zajęły 34. miejsca na 41 ocenionych miast, a w 2014 roku 37. miejsce[122]. W 2016 roku Gliwice nie zostały sklasyfikowane, gdyż miasto odmówiło wzięcia udziału w badaniu[132].

Sport

edytuj

Kluby sportowe

edytuj
 
Arena Gliwice

Kluby piłkarskie

edytuj
 
Piast Gliwice – klub piłkarski grający w Ekstraklasie

Kluby futsalowe

edytuj
  • GAF Gliwice – klub futsalowy, grający obecnie w Ekstraklasie
  • P.A. Nova Gliwice – nieistniejący obecnie klub futsalowy, wielokrotny mistrz Polski
  • NBiT Gliwice klub futsalowy, który w sezonie 2014/15 awansował do Futsal Ekstraklasy w której będzie rywalizował między innymi z GAF Jasna Gliwice
  • Radan Gliwice – nieistniejący obecnie klub futsalowy
  • Tango Gliwice – nieistniejący obecnie klub futsalowy
  • Piąteczki G-ce – reprezentacja Gliwic w Futsalu Kobiet, grające w I Lidze Ogólnopolskiej w futsalu kobiet – liga powstała w 2007 roku
  • Piast Gliwice – klub futsalowy, powstały 10 czerwca 2016 roku przez połączenie dwóch gliwickich zespołów grających w Ekstraklasie: GAF Gliwice i NBiT Gliwice

Kluby koszykarskie

edytuj

Kluby futbolu amerykańskiego

edytuj

Samorząd i polityka

edytuj
 
Gliwice – Ratusz na rynku

Samorząd miasta

edytuj
Osobny artykuł: Prezydenci Gliwic.

Gliwice są miastem na prawach powiatu. Mieszkańcy wybierają do Rady Miejskiej w Gliwicach 25 radnych[139]. Organem wykonawczym samorządu jest prezydent miasta.

Rada Miasta Gliwice
Ugrupowanie Kadencja
2002-2006[140] 		Kadencja
2006-2010[141] 		Kadencja
2010-2014[142] 		Kadencja
2014-2018[143] 		Kadencja
2018-2023[144] 		Kadencja 2024-2029
Sojusz Lewicy Demokratycznej 11 (SLD-UP) 2 (LiD) 2 1 (SLD Lewica Razem) – –
Koalicja dla Gliwic Zygmunta Frankiewicza 10 – 9 10 11 6
Dzielnicowe Listy Mieszkańców Miasta Gliwice 4 5 – – – –
Prawo, Sprawiedliwość, Rodzina – Inicjatywa Samorządowa 3 – – – – –
Platforma Obywatelska – 12 10 7 6 (Koalicja Obywatelska) 10 (Koalicja Obywatelska)
Prawo i Sprawiedliwość – 6 4 7 8 7
Nowy Ratusz – – – – – 2

Miasto jest członkiem Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii, Śląskiego Związku Gmin i Powiatów i Związku Miast Polskich.

Polityka

edytuj

Gliwice są siedzibą komisji okręgu wyborczego w wyborach do Sejmu i Senatu Rzeczypospolitej Polskiej.

Zobacz więcej w artykule Urzędy konsularne w Polsce według miast, w sekcji Gliwice.

W Gliwicach mieszczą się trzy placówki konsularne:

Media

edytuj

Prasa

edytuj
  • „Nowiny Gliwickie” – najstarszy miejski tygodnik, istniejący od 1956 roku
  • „Miejski Serwis Informacyjny” – bezpłatny tygodnik wydawany przez Urząd Miejski w Gliwicach

Radio

edytuj

Telewizja

edytuj
  • TV Imperium Gliwice

Internet

edytuj
  • 24GLIWICE.pl
  • twojegliwice.com
  • infogliwice.pl

Gliwiczanie

edytuj
Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Gliwicami.

Sąsiednie gminy

edytuj

Gierałtowice, Knurów, Pilchowice, Pyskowice, Rudziniec, Sośnicowice, Zabrze, Zbrosławice

Miasta partnerskie

edytuj

Lista miast partnerskich Gliwic[145]:

Przypisy

edytuj
  1. ↑ mury obronne – Zabytek.pl [online], zabytek.pl [dostęp 2024-04-23] (pol.).
  2. ↑ a b c Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2024 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 22 lipca 2024 [dostęp 2024-10-23] (pol.).
  3. ↑ a b Ludność. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym w 2024 r. (stan w dniu 30.06) [online], Główny Urząd Statystyczny, 15 października 2024 [dostęp 2024-10-28] (pol.).
  4. ↑ Reinhold Olesch, Der Wortschatz der polnischen Mundart von Sankt Annaberg, Wiesbaden: Kommission bei Otto Harrassowitz, 1958.
  5. ↑ Bank Danych Regionalnych GUS, faktyczne miejsce zamieszkania 31 grudnia 1988 roku.
  6. ↑ Gliwice w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2017-10-20], liczba ludności na podstawie danych GUS.
  7. ↑ Uchwała Nr IV/86/2019 z dnia 28 marca 2019 r.. bip.gliwice.eu. [dostęp 2019-03-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-02-15)].
  8. ↑ Wykaz utworzonych jednostek pomocniczych. bip.gliwice.eu. [dostęp 2019-12-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-10-26)].
  9. ↑ Rada Osiedla Żwirki i Wigury. bip.gliwice.eu. [dostęp 2017-01-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-01-03)].
  10. ↑ Przerażający raport ws. jakości powietrza. Polskie miasta na czele listy. 2016-05-14.
  11. ↑ CRFOP – Wyszukiwanie [online], crfop.gdos.gov.pl [dostęp 2018-02-20].
  12. ↑ Plan Urządzenia Lasu dla Nadleśnictwa Rudziniec sporządzony na okres od 1 stycznia 2016 roku do 31 grudnia 2025 r. Program ochrony przyrody. [online], s. 36–37.
  13. ↑ a b Pruski dokument z roku 1750 ustalający urzędowe opłaty na Śląsku – „Wznowione powszechne taxae-stolae sporządzenie, Dla samowładnego Xięstwa Sląska, Podług ktorego tak Auszpurskiey Konfessyi iak Katoliccy Fararze, Kaznodzieie i Kuratusowie Zachowywać się powinni. Sub Dato z Berlina, d. 8. Augusti 1750”.
  14. ↑ Heinrich Adamy, Die schlesischen Ortsnamen, ihre Entstehung und Bedeutung. Ein Bild aus der Vorzeit, wyd. 2, Breslau: Verlag von Priebatsch’s Buchhandlung, 1888, s. 9, OCLC 456751858 (niem.).
  15. ↑ Słownik etymologiczny języka polskiego.
  16. ↑ Piotr Rościszewski, Gliwice i okolica, Centralny Ośrodek Informacji Turystycznej Oddział w Katowicach/Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze Oddział w Gliwicach 1993.
  17. ↑ Gliwice, Wyd. RSW Prasa – Książka – Ruch, 1973.
  18. ↑ Benno Nietsche, Historia miasta Gliwice w wersji cyfrowej Śląska Biblioteka Cyfrowa.
  19. ↑ Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis online.
  20. ↑ H. Markgraf, J.W. Schulte, Codex Diplomaticus Silesiae T.14 Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis, Breslau 1889.
  21. ↑ Franz Xaver Seppelt, Die Breslauer Diözesansynode vom Jahre 1446, Franz Goerlich, Breslau 1912, s. 15, 97. – tekst łaciński statutów w wersji zdigitalizowanej.
  22. ↑ a b Gliwice w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego Tom II, s. 592.
  23. ↑ Detlef Haberland: Die „Silesiographia” und „Breslo-Graphia” von Nicolaus Henel von Hennenfeld. Arkadiusz Cencora, Diana Codogni-Łańcucka. Wrocław: Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu, 2011, s. 176. ISBN 978-83-910595-2-4.
  24. ↑ Knie 1830 ↓, s. 927.
  25. ↑ Józef Lompa: Krótki rys jeografii Śląska dla nauki początkowej. Głogówek 1847, s. 12.
  26. ↑ a b c d e f Anna Jurkiewicz, Stanisław Ziemba: Województwo katowickie. Przewodnik. Warszawa: Sport i Turystyka, 1962, s. 147-158.
  27. ↑ Rudolf Žáček: Dějiny Slezska v datech. Praha: Libri, 2004, s. 415. ISBN 80-7277-172-8.
  28. ↑ Hugo Weczerka: Handbuch der historischen Stätten. T. Schlesien. Stuttgart: Kröner, 1977, s. 124. ISBN 3-520-31601-3.
  29. ↑ Zamek Piastowski [online], Muzeum w Gliwicach [dostęp 2023-02-10] (pol.).
  30. ↑ Marian Jabłoński: Husyci w Gliwicach. Gliwickie Matamorfozy – Stowarzyszenie na rzecz Dziedzictwa Kulturowego Gliwic, 2005. [dostęp 2021-04-27].
  31. ↑ Beata Lejman, Tomasz Torbus: Gleiwitz/Gliwice. [w:] Online-Lexikon zur Kultur und Geschichte der Deutschen im östlichen Europa [on-line]. Carl von Ossietzky Universität Oldenburg, 2013. [dostęp 2021-04-27].
  32. ↑ Dzieje miasta. gliwice.eu. [dostęp 2017-09-27].
  33. ↑ Jerzy Jaros. Dzieje hutnictwa żelaza w rejonie Gliwic i Zabrza. „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki”. 18 (4), s. 691–705, 1973. 
  34. ↑ a b Edmund Całka (red.): Ziemia Gliwicka. Przewodnik-informator, Wydawnictwo Towarzystwa Miłośników Ziemi Gliwickiej, Gliwice 1971.
  35. ↑ Hasło Gleiwitz w IV wydaniu Meyers Konversations-Lexikon.
  36. ↑ a b Stadtkreis Gleiwitz [online], www.territorial.de [dostęp 2023-02-10].
  37. ↑ Regierungsbezirk Oppeln. W: Gemeindelexikon für die Regierungsbezirke Allenstein, Danzig, Marienwerder, Posen, Bromberg und Oppeln auf Grund der Ergebnisse der Volkszählung vom 1. Dezember 1910 und anderer amtlicher Quelle. Berlin: Königlich Preussisches Statistisches Landesamt, 1912, s. 8–9.
  38. ↑ Michael Rademacher: Stadt Gleiwitz und Landkreis Tost-Gleiwitz. Deutsche Verwaltungsgeschichte 1870 – 1990. [dostęp 2021-04-27].
  39. ↑ Wyniki plebiscytu w powiecie Toszek-Gliwice i mieście Gliwice. home.arcor.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-09-21)].
  40. ↑ Karl Schabik, Albert Stütz, Paul Wolf: Dreistädteeinheit Beuthen, Gleiwitz, Hindenburg, Landkreis Beuthen. Berlin, Leipzig, Wien: Friedrich Ernst Hübsch Verlag, 1929.
  41. ↑ Dariusz Węgrzyn. Górnoślązacy jako forma reparacji: deportacje z Górnego Śląska do ZSRR w 1945 roku. „Zesłaniec – Kwartalnik Rady Naukowej Związku Sybiraków”. 35, s. 55, 2008. 
  42. ↑ Rosjanie utopili miasto w morzu bestialstwa. W rocznicę wydarzeń stycznia 1945 roku w Gliwicach. Nowiny Gliwickie, 2018-01-27. [dostęp 2021-06-21].
  43. ↑ Ibidem, s. 54.
  44. ↑ Małgorzata Lichecka: Rosjanie utopili miasto w morzu bestialstwa. W rocznicę wydarzeń stycznia 1945 roku w Gliwicach. Nowiny Gliwickie, 2018-01-27. [dostęp 2021-04-27].
  45. ↑ Zbrodnie Armii Czerwonej w 1945 r. w powiecie gliwickim. Instytut Pamięci Narodowej, 2009-06-30. s. 11–12. [dostęp 2021-04-27].
  46. ↑ Marek Lyszczyna: Encyklopedia Województwa Śląskiego: Tragedia Górnośląska. Instytut Badań Regionalnych Biblioteki Śląskiej. [dostęp 2021-04-27].
  47. ↑ Bożena Kubit, Gliwiccy Kresowianie, Gliwice 2010, s. 58-60, ISBN 978-83-89856-32-6.
  48. ↑ a b O Gliwicach – Myślę, więc jestem [online] [dostęp 2023-05-29] (pol.).
  49. ↑ Deklaracje narodowościowe w gminach w spisie ludności 2002.
  50. ↑ Adam Sieroń: Sośnica w drogowym sercu Europy. Polski Przemysł, 2010-09-30. [dostęp 2021-04-27].
  51. ↑ Likwidacja komunikacji tramwajowej w Gliwicach (skrócenie linii 1 i 4). W: Jakub Halor: Komunikacja tramwajowa w aglomeracji katowickiej jako przedmiot polityki transportowej w okresie transformacji gospodarczej (1989–2010). Katowice: Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach, 2013, s. 104–106.
  52. ↑ Tomasz Czoik: DTŚ w Gliwicach ma już rok. Urzędnicy chwalą, część mieszkańców narzeka. Gazeta Wyborcza, 2017-03-26. [dostęp 2021-04-27].
  53. ↑ Anna Kropaczek: Po 26 latach zmieni się prezydent w Gliwicach. RMF FM, 2019-10-15. [dostęp 2021-04-27].
  54. ↑ Centrum Przesiadkowe Gliwice już działa! [1].
  55. ↑ Kancelaria [online], diecezja.gliwice.pl [dostęp 2022-05-13].
  56. ↑ a b c d e f g h i j k l Dekanat Gliwice [online], diecezja.gliwice.pl [dostęp 2022-05-13].
  57. ↑ a b c d e f Dekanat Gliwice-Łabędy [online], diecezja.gliwice.pl [dostęp 2022-05-13].
  58. ↑ a b c d e f g h i Dekanat Gliwice-Sośnica [online], diecezja.gliwice.pl [dostęp 2022-05-13].
  59. ↑ Zbory i placówki [online], chwe.pl [dostęp 2023-08-15].
  60. ↑ Lista zborów [online], chwz.info.pl [dostęp 2022-05-13].
  61. ↑ Zbory [online], adwent.pl [dostęp 2022-05-13].
  62. ↑ Zbory [online], kbwch.pl [dostęp 2022-05-13].
  63. ↑ Wspólnoty i misje [online], kosciolmocy.pl [dostęp 2022-05-16].
  64. ↑ Federacja Apostolska Obóz Boży [online], obozbozy.pl [dostęp 2022-05-16].
  65. ↑ Gliwice [online], luteranie.pl [dostęp 2022-05-13].
  66. ↑ Parafie [online], metodysci.pl [dostęp 2022-05-13].
  67. ↑ Znajdź Kościół [online], kz.pl [dostęp 2022-05-13].
  68. ↑ Gliwickie Stowarzyszenie Biblijne [online], ziemiagoszen.pl [dostęp 2022-07-09].
  69. ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2022-12-01].
  70. ↑ Gliwice [online], epifania.pl [dostęp 2022-05-13] [zarchiwizowane z adresu 2013-10-12].
  71. ↑ Gliwice [online], buddyzm.pl [dostęp 2022-05-13].
  72. ↑ Gliwice [online], zazen.pl [dostęp 2022-05-13].
  73. ↑ Gmina [online], gwzkatowice.weebly.com [dostęp 2022-05-13].
  74. ↑ Opieka medyczna | Miasto Gliwice. gliwice.eu. [dostęp 2016-07-21].
  75. ↑ Strona Strona Kolegium Nauk Społecznych i Filologii Obcych.
  76. ↑ Strona Instytutu Fizyki – Centrum Naukowo-Dydaktycznego Politechniki Śląskiej.
  77. ↑ Park Naukowo-Technologiczny Technopark Gliwice|.
  78. ↑ Główny Urząd Statystyczny: Bank Danych Lokalnych: Stan i ochrona środowiska, Tereny zieleni, Tereny zieleni – wskaźniki; udział parków, zieleńców i terenów zieleni osiedlowej w powierzchni ogółem. 2022-01-25. [dostęp 2022-07-27]. (pol.).
  79. ↑ Turystyka piesza. gliwice.pttk.pl. [dostęp 2016-06-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-05-26)].
  80. ↑ Roca w Polsce. roca.pl. [dostęp 2023-01-03]. (pol.).
  81. ↑ ZTM organizatorem komunikacji w Metropolii [online], gliwice.eu, 2 stycznia 2019 [dostęp 2019-01-09].
  82. ↑ Plan zrównoważonego rozwoju publicznego transportu zbiorowego dla obszaru Komunikacyjnego Związku Komunalnego Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego na lata 2013–2020, Katowice: Komunikacyjny Związek Komunalny Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego, luty 2013, s. 31–37 [dostęp 2016-06-24] [zarchiwizowane z adresu 2015-12-10] (pol.).
  83. ↑ O FIRMIE. pkm-gliwice.com.pl. [dostęp 2016-06-24].
  84. ↑ 11 nowych autobusów dla Gliwic. gliwice.eu, 2016-06-22. [dostęp 2016-06-24].
  85. ↑ Jakub Halor, Komunikacja tramwajowa w aglomeracji katowickiej jako przedmiot polityki transportowej w okresie transformacji gospodarczej (1989-2010) [online].
  86. ↑ Plan schematyczny tramwajów katowickich w 2012 r.. W: Krzysztof Soida, Zbigniew Danyluk, Przemysław Nadolski: Tramwaje Górnośląskie Tom II. Rybnik: Eurosprinter, 2012, s. wyklejka II. ISBN 978-83-931006-6-8.
  87. ↑ Ruszają pierwsze metrolinie – sprawdź trasy · ZTM [online], www.metropoliaztm.pl [dostęp 2023-12-29].
  88. ↑ Żaneta Mrozek-Siewierska, Gliwice wysoko w rankingu miast przyjaznych kierowcom. W której kategorii wypadły najlepiej? [online], 24GLIWICE - Portal Gliwice | codziennie nowe informacje, 8 sierpnia 2024 [dostęp 2024-09-09] (pol.).
  89. ↑ Gliwice przyjazne kierowcom. Najnowszy ranking | Gliwice [online], gliwice.eu, 9 września 2024 [dostęp 2024-09-09] (pol.).
  90. ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów zmieniające rozporządzenie w sprawie sieci autostrad i dróg ekspresowych (Dz.U. z 2009 r. nr 187, poz. 1446).
  91. ↑ Plan rozbudowy dróg wojewódzkich w województwie śląskim [online], 12 maja 2015 [dostęp 2016-05-30] [zarchiwizowane z adresu 2016-06-23].
  92. ↑ Serwis dla kierowców – Opłaty za autostrady [online] [dostęp 2016-05-30].
  93. ↑ A4 za darmo, ale tylko między Sośnicą a Kleszczowem [online], 30 maja 2012 [dostęp 2016-05-30].
  94. ↑ Węzły na A4 zmieniają nazwy. Będą zmiany na A4, a co z DTŚ [online], 6 maja 2015 [dostęp 2016-05-30].
  95. ↑ Utrudnienia w rejonie węzła A1 Gliwice Wschód. Rusza remont DK 88 [online], 27 września 2013 [dostęp 2016-05-30].
  96. ↑ DK 88 na starym filmie z lat ’50. Droga podobna, samochodów mniej (TV) [online], 24GLIWICE – Portal Gliwice, 3 września 2014 [dostęp 2021-11-19] (pol.).
  97. ↑ Rozporządzenie Ministra Infrastruktury i Rozwoju z dnia 26 czerwca 2015 r. w sprawie ustalenia przebiegu dróg krajowych (Dz.U. z 2015 r. poz. 941).
  98. ↑ Droga wojewódzka nr 408 [online] [dostęp 2016-05-30].
  99. ↑ Droga wojewódzka nr 901 [online] [dostęp 2016-05-30].
  100. ↑ Droga wojewódzka nr 902 [online] [dostęp 2016-05-30].
  101. ↑ DTŚ w Gliwicach otwarta. Uwaga, jedziemy 70 km/h! Dlaczego nie można szybciej? [online], dziennikzachodni.pl [dostęp 2016-05-30].
  102. ↑ Gliwice otrzymają 116 mln zł dofinansowania na dokończenie zachodniej obwodnicy. gliwice.wyborcza.pl, 2017-01-06. [dostęp 2017-01-06].
  103. ↑ Władze Gliwic podpisały umowę na dofinansowanie budowy zachodniej obwodnicy miasta. gliwice.wyborcza.pl, 2017-02-21. [dostęp 2017-02-21].
  104. ↑ Umowa na odcinek zachodniej obwodnicy Gliwic podpisana [online], gliwice.eu, 14 stycznia 2019 [dostęp 2019-01-14].
  105. ↑ Przemysław Nadolski, Tomasz Roszak, Krzysztof Soida, Edward Wieczorek: Węzeł Kolejowy Gliwice. Wyd. pierwsze. Rybnik: Eurosprinter, 2010. ISBN 978-83-931006-1-3.
  106. ↑ Nowy podział dworców w Polsce wg PKP. Które trafiły na listę ‘Premium’ [online], wroclaw.wyborcza.pl, 12 sierpnia 2015 [dostęp 2016-06-19] (pol.).
  107. ↑ Mapy ogólne. W: Ryszard Stankiewicz, Marcin Stiasny: Atlas Linii Kolejowych Polski 2014. Wyd. pierwsze. Rybnik: Eurosprinter, 2014, s. R20. ISBN 978-83-63652-12-8. (pol.).
  108. ↑ Koncepcja Kolei Metropolitalnej – dokumentacja do pobrania (po aktualizacji) – Koncepcje i strategie (pobierz) – Biuletyn Informacji Publicznej Urząd Metropolitalny Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii [online], bip.metropoliagzm.pl [dostęp 2023-12-29].
  109. ↑ Paweł Korcz: Atlas Wąskotorówek. Wyd. pierwsze. Poznań: Poznański Klub Modelarzy Kolejowych, 2006. ISBN 83-920757-3-0.
  110. ↑ Krok w stronę budowy nowego centrum miasta. Przetarg na koncepcję centrum przesiadkowego. gliwice.gazeta.pl, 2015-03-04. [dostęp 2015-03-08].
  111. ↑ Inwestycje wokół gliwickiego dworca. wnp.pl, 2010-05-12. [dostęp 2016-07-03].
  112. ↑ Czy tak będzie wyglądało Nowe Centrum Gliwic? Wizualizacje. infogliwice.pl, 2011-08-01. [dostęp 2016-07-03].
  113. ↑ Gliwice: powstanie nowe centrum miasta. warszawa.naszemiasto.pl, 2015-02-09. [dostęp 2016-07-03].
  114. ↑ Pomysły na nowe centrum. gliwice.eu, 2016-02-05. [dostęp 2016-06-30].
  115. ↑ Gliwice wybrały koncepcję centrum przesiadkowego – nowe wizualizacje. inforail.pl, 2016-06-30. [dostęp 2016-06-30].
  116. ↑ Centrum Przesiadkowe z przeszkodami. gliwice.eu, 2018-12-13. [dostęp 2018-12-16].
  117. ↑ Centrum Przesiadkowe na prostej. gliwice.eu, 2019-02-04. [dostęp 2019-02-04].
  118. ↑ Gliwice z przetargiem na centrum przesiadkowe. transport-publiczny.pl, 2019-10-16. [dostęp 2020-02-03].
  119. ↑ Centrum Przesiadkowe już działa. Tak wygląda pierwszy dzień na oddanym do użytku obiekcie [2].
  120. ↑ 2. Analiza istniejących korytarzy ruchu rowerowego miasta pod kątem planowania i projektowania dróg rowerowych, [w:] Budowa dróg rowerowych – wykonanie koncepcji projektowej rozbudowy sieci dróg rowerowych na terenie miasta Gliwice. Cz. a2. Analiza stanu istniejącego i uwarunkowań, wrzesień 2013 [dostęp 2016-05-17] [zarchiwizowane z adresu 2016-08-16].
  121. ↑ Jan Gregorowicz, Piotr Trybuś, Opracowanie modelu ruchu pasażerskiego w Gliwicach – etap I. Opracowanie modelu ruchu dla stanu istniejącego, grudzień 2011, s. 15.
  122. ↑ a b Marek Rokita. Niech nadejdzie globalne ocieplenie. „Rowertour”. 11/2014, s. 44–53. Poznań: Dom Wydawniczy „Kruszona”. ISSN 1898-8512. 
  123. ↑ 11.1. Parametry techniczne istniejącego układu rowerowego, [w:] Budowa dróg rowerowych – wykonanie koncepcji projektowej rozbudowy sieci dróg rowerowych na terenie miasta Gliwice. Cz. a2. Analiza stanu istniejącego i uwarunkowań, wrzesień 2013 [dostęp 2016-05-17] [zarchiwizowane z adresu 2016-08-16].
  124. ↑ Samoobsługowe stacje napraw dla rowerów. Pojawią się w kilku punktach miasta. 24gliwice.pl, 2016-07-15. [dostęp 2016-07-15].
  125. ↑ Miasto planuje stworzenie sieci ścieżek rowerowych. infogliwice.pl, 2014-03-05. [dostęp 2017-02-18].
  126. ↑ Czy w Gliwicach powstanie spójna sieć dróg rowerowych? „To jest kwestia wielu lat”. 24gliwice.pl, 2014-03-05. [dostęp 2017-10-28].
  127. ↑ Dziś rusza Gliwicki Rower Miejski. transport-publiczny.pl, 2017-03-28. [dostęp 2017-03-28].
  128. ↑ Gliwice. Koniec sezonu GRM i umowy z Nextbike [online], infobike.pl [dostęp 2020-03-24] (pol.).
  129. ↑ XIII Jubileuszowa Gliwicka Masa Krytyczna. zsms.com.pl, 2010-04-09. [dostęp 2016-06-29].
  130. ↑ Rowerem przez... Gliwice!. gliwice.eu, 2015-02-16. [dostęp 2017-02-16].
  131. ↑ Powstaje rowerowe stowarzyszenie. „Chcemy wykorzystać energię i potencjał rowerzystów. 24gliwice.pl, 2016-04-19. [dostęp 2017-03-30].
  132. ↑ Marek Rokita. Polska wielu prędkości. „Rowertour”. 11/2016, s. 37–47. Poznań: Dom Wydawniczy „Kruszona”. ISSN 1898-8512. 
  133. ↑ Gliwicki Klub Strzelecki. strona Facebook.
  134. ↑ PKO Bank Polski Ekstraklasa 2024/2025 [online], www.90minut.pl [dostęp 2024-07-24] (pol.).
  135. ↑ a b Klasa okręgowa 2024/2025, grupa: śląska I (Bytom-Zabrze) [online], www.90minut.pl [dostęp 2024-07-24] (pol.).
  136. ↑ Klasa A 2024/2025, grupa: Zabrze [online], www.90minut.pl [dostęp 2024-07-24] (pol.).
  137. ↑ Klasa C 2024/2025, grupa: Zabrze I [online], www.90minut.pl [dostęp 2024-07-24] (pol.).
  138. ↑ IV liga 2014/2015, grupa: śląska I [online], www.90minut.pl [dostęp 2024-07-24] (pol.).
  139. ↑ Zarządzenie Nr 111 Wojewody Śląskiego z dnia 8 kwietnia 2010 r. (Dz. Urz. Woj. Śląskiego z 2010 r., Nr 64, poz. 1062).
  140. ↑ Państwowa Komisja Wyborcza: Wybory samorządowe [online], wybory2002.pkw.gov.pl [dostęp 2018-10-26].
  141. ↑ Geografia wyborcza – Wybory samorządowe – Państwowa Komisja Wyborcza [online], wybory2006.pkw.gov.pl [dostęp 2018-10-26] (pol.).
  142. ↑ Dituel Sp., Wybory Samorządowe 2010 – Geografia wyborcza – Województwo śląskie – – m. Gliwice [online], wybory2010.pkw.gov.pl [dostęp 2018-10-26].
  143. ↑ PKW | Samorząd 2014 [online], samorzad2014.pkw.gov.pl [dostęp 2018-10-26].
  144. ↑ Wybory samorządowe 2018 [online], wybory2018.pkw.gov.pl [dostęp 2018-10-26].
  145. ↑ Miasta partnerskie. UM Gliwice. [dostęp 2013-11-09].

Bibliografia

edytuj
  • Johann Georg Knie, Alphabethisch-Statistisch-Topographische Uebersicht aller Dörfer, Flecken, Städte und andern Orte der Königl. Preuß. Provinz Schlesien ..., Breslau: Graß, Barth und Comp., 1830, OCLC 751379865 (niem.).
  • Adam Bednarski, Architektura jednorodzinnych zespołów mieszkaniowych w Gliwicach z lat 1919–1939, Muzeum w Gliwicach, Gliwice 2007.
  • Wolfgang Bukowski, Als wir jung in Gleiwitz waren..., Laumann-Verlag, Bülmen 1990.
  • Gleiwitz, Berlin-Friedenau 1925.
  • Gliwice. Zarys rozwoju miasta i okolicy, Andrzej Szefer (red.), Warszawa 1976.
  • Marek Gabzdyl, Gliwice wczoraj, Gleiwitz gestern, Wydawnictwo „Wokół Nas”, Gliwice 1994.
  • Historia Gliwic, Jan Drabina (red.),Gliwice 1995.
  • Jerzy Horwat, Gliwice w XVI wieku, Gliwice 1993.
  • Ewa Piotrowska-Andruszków, Historia Gliwic od XIII wieku do współczesności, Muzeum w Gliwicach, Gliwice 1993.
  • Damian Recław, Gliwice w starej fotografii, Gliwice 2000.
  • Damian Recław, 90 lat Muzeum w Gliwicach, Gliwice 1995.
  • Sebastian Różyński, Zarys dziejów piwowarstwa gliwickiego, Gliwice 2006.
  • Rudolf Schlegel, Gleiwitz – ein heimatliches Geschichtenbuch, Dülmen Verlag, Dülmen 1982.
  • Rudolf Schlegel, Gleiwitz in alter und neuer Zeit, Dülmen Verlag, Dülmen 1985.
  • Bogusław Tracz, Druga dekada. Gliwice 1957-1970, Gliwice 2008.
  • Bogusław Tracz, Pierwsza dekada. Gliwice 1945-1956, Gliwice 2006.
  • Bogusław Tracz, Rok ostatni – rok pierwszy. Gliwice 1945, Gliwice 2004.
  • Bogusław Tracz, Trzecia dekada. Gliwice 1971-1981, Instytut Pamięci Narodowej, Katowice 2009.
  • Jolanta Wnuk, Leszek Jodliński, Gliwickie witraże, Muzeum w Gliwicach, Gliwice 2007.
  • Żydzi gliwiccy, Bożena Kubit (red.), Gliwice 2006.

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Gliwice&oldid=75110318”