Jan Wiktor (pisarz)

Jan Wiktor
Data i miejsce urodzenia	1 listopada 1890 ; Radomyśl nad Sanem
Data i miejsce śmierci	17 lutego 1967 ; Kraków
Narodowość	polska
Dziedzina sztuki	literatura
	Ważne dzieła
	Wierzby nad Sekwaną; Orka na ugorze;
	Odznaczenia
	Multimedia w Wikimedia Commons

Jan Wiktor (ur. 1 listopada 1890 w Radomyślu nad Sanem, zm. 17 lutego 1967 w Krakowie) – polski pisarz, publicysta, dziennikarz, działacz ludowy, poseł na Sejm PRL I kadencji.

Życiorys

Ukończył Gimnazjum w Dębicy, po czym udał się na studia medyczne do Lwowa. Studiów jednak nie ukończył, zwracając się ku twórczości literackiej. Jako publicysta zadebiutował w 1912 r. w radykalnej prasie w Galicji. Przez 7 lat publikował w różnych czasopismach artykuły o treści społecznej i patriotycznej.

Pracował m.in. w „Gazecie Podhalańskiej” i brał udział w akcji w czasie plebiscytu na Spiszu i Orawie. W tym czasie zadebiutował w 1919 r. we Lwowie zbiorem opowiadań z Podlasia pt. Oporni^[1].

W latach 1923–1924 pracował w Krakowie w redakcji „Przyjaciela Ludu”, później przez pewien czas w Komisji Zdrojowej w Szczawnicy. W 1929 r. wyjechał do Francji, gdzie zbierał materiały do powieści o losach polskich emigrantów w tym kraju (Wierzby nad Sekwaną). W 1933 r. na apel Związku Polaków w Niemczech udał się na Śląsk Opolski, skąd pisał reportaże o sytuacji tamtejszych Polaków, drukowane w latach 1933–1934 w „Ilustrowanym Kurierze Codziennym”. Wyjazd ze studentami Uniwersytetu Jagiellońskiego wiosną 1936 r. do Rumunii, Bułgarii i Jugosławii opisał w książce Od Dunaju po Jadran. W lutym 1938 r. na Kongresie Stronnictwa Ludowego wygłosił szeroko komentowane przemówienie o strajku chłopskim w sierpniu 1937 r. i jego ofiarach^[1].

Po wybuchu wojny od października 1939 r. do stycznia 1940 r. ukrywał się w Szczawnicy. Później przez 5 lat pracował w różnych instytucjach spółdzielczych w Krakowie, jednocześnie uczestnicząc w podziemnej działalności oświatowej. Już w styczniu 1945 r. przewodniczył zebraniu krakowskich literatów i otworzył pierwszy poranek literacki w Starym Teatrze. Wraz z Leonem Kruczkowskim organizował miesięcznik „Twórczość”^[1]. Od 1945 r. był członkiem Krajowej Rady Narodowej, a od jesieni 1952 r. posłem na Sejm I kadencji (1952–1956) z regionu Podhala. W 1953 r. podpisał tzw. apel krakowski. Był członkiem Ogólnopolskiego Komitetu Frontu Jedności Narodu w 1958^[2].

W grudniu 1953 r. Oddział Krakowski Związku Literatów Polskich zorganizował jubileusz 40-lecia twórczości literackiej Jana Wiktora, który został przy tej okazji udekorowany Orderem Sztandaru Pracy II klasy. W listopadzie 1956 r. pisarz otrzymał nagrodę artystyczną Miasta Krakowa. W 1959 r., z okazji 40-lecia debiutu książkowego Jana Wiktora, urządzono w Krakowie uroczystości jubileuszowe, podczas których pisarz otrzymał nagrodę specjalną Ministra Kultury i Sztuki, a Rada Państwa nadała mu Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski. W 1964 r. przy okazji nadania Wiktorowi jednej z czterech nagród państwowych I stopnia Miejska Biblioteka Publiczna w Krakowie urządziła wystawę jego dorobku literackiego^[1].

W twórczości Wiktora przeważała tematyka społeczna. Propagował idee sprawiedliwości społecznej. Występował "zdecydowanie i ostro przeciw uciskowi i wyzyskowi społecznemu, przeciw zacofaniu i ciemnocie"^[1]. W późniejszym okresie znaczące miejsce w jego twórczości zajęła przyroda, w tym świat zwierząt. Znany był jako piewca piękna Pienin, jego największe dzieła powstawały podczas jego pobytów w Szczawnicy, gdzie zamieszkiwał w pensjonacie Szalay. W krajobraz Pienin wpisał akcję wielu dzieł, m.in. swojego najwybitniejszej powieści, Orka na ugorze, której bohaterką jest szczawnicka nauczycielka.

Zmarł po ciężkiej i długotrwałej chorobie^[1] 17 lutego 1967 r. w Krakowie^[3]. Pochowany w Alei Zasłużonych cmentarza Rakowickiego (kwatera LXVII-zach 1-8)^[4].

Grób Jana Wiktora w Alei Zasłużonych cmentarza Rakowickiego

Twórczość

Opowiadania:

Zapomniany lotnik (1937)

Powieści:

Oporni (1919)
Papież i buntownik (1953)
Wierzby nad Sekwaną (1933)
Orka na ugorze (1935)
Skrzydlaty Mnich (1947)
Zbuntowany (1948)
Miłość wśród płonących wzgórz (1959)

Inne:

Od Dunaju po Jadran (1936)
Pieniny i ziemia sądecka (1956)
Strzecha w cieniu drapaczy chmur (1963)

Ordery i odznaczenia

Order Sztandaru Pracy I klasy
Order Sztandaru Pracy II klasy (21 listopada 1953)^[5]
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski^[6]
Złoty Krzyż Zasługi (22 lipca 1952)^[7]
Złoty Wawrzyn Akademicki (4 listopada 1937)^[8]
Medal 10-lecia Polski Ludowej (1955)

Nagrody

Nagroda ZZLP (1931)
Nagroda Ziemi Krakowskiej (1948)
Nagroda Miasta Krakowa (1936 i 1956)^[9]

Nagroda specjalna Ministra Kultury i Sztuki (1959)
Nagroda Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie (1961, za osiągnięcia w dziedzinie literatury i publicystyki)
Nagroda państwowa I stopnia w dziedzinie literatury (1964)^[10]

Upamiętnienie

Doceniono jego zasługi w popularyzacji Pienin, nazywając jego nazwiskiem jeden z pienińskich rezerwatów przyrody – Wąwóz Homole.

W okresie PRL od 1972 do 1989 był patronem macierzystego I LO w Dębicy.

Monografię o pisarzu Jan Wiktor, literat z Radomyśla wydała w 2012 Teresa Kowalik-Gąska.

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Stamirski Henryk: Jan Wiktor, [w:] "Wierchy" R. 36 (1967), Kraków 1968, s. 332–333.
↑ „Trybuna Robotnicza”, nr 4 (4350), 7 stycznia 1958, s. 2.
↑ Jan Wiktor. Nekrolog. „Nowiny”, s. 2, Nr 45 z 22 lutego 1967.
↑ Lokalizator Grobów - Zarząd Cmentarzy Komunalnych [online], zck-krakow.pl [dostęp 2020-06-08] .
↑ M.P. z 1953 r. nr 117, poz. 1514 „w związku z 40-leciem pracy literackiej”.
↑ Zbigniew Skolicki przewodniczącym Prez. Rady Narodowej m. Krakowa. „Dziennik Polski”. Nr 265, s. 2, 7 listopada 1959.
↑ M.P. z 1952 r. nr 70, poz. 1078 „za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki”.
↑ M.P. z 1937 r. nr 257, poz. 406 „za wybitną twórczość literacką”.
↑ Encyklopedia Krakowa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa - Kraków 2000, s. 1046.
↑ „Dziennik Polski”, rok XX, nr 171 (6363), s. 3.

Bibliografia

Jan Wiktor. Nekrolog, „Nowiny”, 45, 22 lutego 1967, s. 2 .
StanisławS. Frycie StanisławS. (red.), Jan Wiktor, pisarz i społecznik : zbiór szkiców i artykułów, Rzeszów: Rzeszowskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Rzeszowie, 1971 .
ZbigniewZ. Andres ZbigniewZ., Antyurbanizm Jana Wiktora (na przykładzie wybranych utworów), „Rocznik Komisji Historycznoliterackiej”, 20, 1983, 73−89 .
ZbigniewZ. Andres ZbigniewZ., Modernistyczny rodowód międzywojennej nowelistyki Jana Wiktora, [w:] Tradycje modernistyczne w literaturze polskiej okresu międzywojennego, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 1991, 55−80 .
ZbigniewZ. Andres ZbigniewZ., Kreator utopii i realista. O życiu i twórczości literackiej Jana Wiktora, Rzeszów: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Rzeszowie, 1991 .
LesławL. Bartelski LesławL., Polscy pisarze współcześni, 1939−1991. Leksykon, Warszawa: PWN, 1995, s. 453 .
TeresaT. Kowalik-Gąska TeresaT., Jan Wiktor, literat z Radomyśla, Stalowa Wola: Sztafeta, 2012, ISBN 978-83-63767-12-9 .

[SH-1] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Stamirski Henryk: Jan Wiktor, [w:] "Wierchy" R. 36 (1967), Kraków 1968, s. 332–333.

[2] „Trybuna Robotnicza”, nr 4 (4350), 7 stycznia 1958, s. 2.

[3] Jan Wiktor. Nekrolog. „Nowiny”, s. 2, Nr 45 z 22 lutego 1967.

[4] Lokalizator Grobów - Zarząd Cmentarzy Komunalnych [online], zck-krakow.pl [dostęp 2020-06-08] .

[5] M.P. z 1953 r. nr 117, poz. 1514 „w związku z 40-leciem pracy literackiej”.

[6] Zbigniew Skolicki przewodniczącym Prez. Rady Narodowej m. Krakowa. „Dziennik Polski”. Nr 265, s. 2, 7 listopada 1959.

[7] M.P. z 1952 r. nr 70, poz. 1078 „za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki”.

[8] M.P. z 1937 r. nr 257, poz. 406 „za wybitną twórczość literacką”.

[9] Encyklopedia Krakowa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa - Kraków 2000, s. 1046.

[10] „Dziennik Polski”, rok XX, nr 171 (6363), s. 3.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]