Katatonia
Katatonia, także zespół katatoniczny (od gr. katá- w złożeniach oznaczające „w dół” lub stosowane jako wzmocnienie; tonikós „napięty”) – zespół psychopatologiczny, charakteryzujący się występowaniem zwiększonej lub zmniejszonej aktywności ruchowej, którym towarzyszy utrudnienie lub zniesienie kontaktu osoby z otoczeniem[1]. Sam termin katatonia oznacza wzrost spoczynkowego napięcia mięśni, zanikający podczas wykonywania ruchów biernych lub czynnych[1].
 Pacjent w stuporze katatonicznym | |
| Klasyfikacje | |
| MeSH | |
|---|---|
Choć historycznie katatonia była wiązana ze schizofrenią (schizofrenia katatoniczna, 30% przypadków[2]), obecnie wiadomo, że objawy zespołu katatonicznego są niespecyficzne i mogą występować w wielu zaburzeniach psychicznych i stanach neurologicznych. Oprócz tego może pojawić się w przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej i depresji (łącznie 43% przypadków[2]), zespołu stresu pourazowego, narkolepsji, w wyniku nadużywania bądź przedawkowania narkotyków, jako następstwo chorób i organicznych uszkodzeń mózgu, a także w licznych chorobach somatycznych (np. w hipowitaminozach, niewydolności wątroby)[1].
Postaci katatoniczne schizofrenii występują rzadziej w krajach rozwiniętych.
Pojęcie katatonii wprowadził w 1874 roku Karl Ludwig Kahlbaum.
Objawy
edytujKatatonia może przebiegać ze stuporem (zahamowaniem ruchowym) bądź pobudzeniem ruchowym. Stupor katatoniczny charakteryzuje się znieruchomieniem, podczas którego pacjenci zastygają w niezwykłych pozach (giętkość woskowa), nie mówią (mutyzm) bądź wykonują wciąż ten sam ruch (stereotypia), odmawiają przyjmowania posiłków i płynów[2]. Pobudzenie katatoniczne objawia się z kolei dziwaczną, pozbawioną celowości aktywnością i impulsywnością.
Rozpoznanie
edytujWedług klasyfikacji DSM-5, rozpoznanie "Katatonia powiązana z innym zaburzeniem psychicznym" (kod 293.89 [F06.1]) może być postawione, jeśli w obrazie klinicznym dominują przynajmniej trzy z poniższych objawów[3]:
- stupor (i.e., brak aktywności psychoruchowej; pacjent nie nawiązuje aktywnego kontaktu z otoczeniem)
- katalepsja (i.e., zesztywnienie mięśni powodujące znieruchomienie i bierne utrzymywanie w pozycji wbrew sile grawitacji)
- giętkość woskowa (i.e., pacjent pozwala przeprowadzającemu badanie zmienić jego pozę, w której zastyga)
- mutyzm (i.e., brak, lub ograniczona odpowiedź słowna [wykluczyć ten punkt, jeśli pacjent cierpi na afazję])
- negatywizm (i.e., pacjent nie reaguje ani na instrukcje, ani na bodźce, bądź wykonuje odwrotne działanie)
- posturyzm (i.e., spontaniczne i aktywne utrzymywanie dziwacznych, często niewygodnych pozycji ciała przeciw sile grawitacji)
- manieryzmy (i.e., wielokrotne powtarzanie dziwnych, pozornie celowych ruchów, ale wykonywanych w złych sytuacjach)
- stereotypie (i.e., patologicznie częste powtarzanie pozbawionych celu ruchów)
- agitacja (pobudzenie katatoniczne), niewywołana bodźcem zewnętrznym
- grymasy (i.e., robienie dziecięcych grymasów)
- echolalia (i.e., naśladowanie czyjejś mowy)
- echopraksja (i.e., powtarzanie czyichś ruchów)
Leczenie
edytujPoczątkowe leczenie skupia się na złagodzeniu objawów. Pierwszą linią leczenia są benzodiazepiny, często stosowane w wysokich dawkach. Podana domięśniowo próbna dawka lorazepamu często pozwala osiągnąć widoczną poprawę już w ciągu pół godziny od rozpoczęcia terapii. We Francji do postawienia diagnozy używa się zolpidemu, uzyskując pierwszą odpowiedź terapeutyczną w tym samym czasie. Celem definitywnego wyleczenia należy rozpocząć terapię choroby będącej przyczyną katatonii[4].
Terapia elektrowstrząsami jest efektywnym sposobem leczenia katatonii, jednakże wskazuje się na potrzebę przeprowadzenia wysokiej jakości badań z randomizowanych kontrolowanych badań klinicznych, celem oceny skuteczności, tolerancji i wskazań do tej terapii w katatonii[5].
Leki przeciwpsychotyczne muszą być podawane z dużą dozą ostrożności, ponieważ mogą pogorszyć katatonię, a nawet wywołać złośliwy zespół neuroleptyczny, niebezpieczne powikłanie, podobne w swoim przebiegu do katatonii i wymagające natychmiastowego odstawienia leków przeciwpsychotycznych[4].
Klasyfikacja ICD10
edytuj| kod ICD10 | nazwa choroby |
|---|---|
| ICD-10: F06.1 | Organiczne zaburzenia katatoniczne |
| ICD-10: F20.2 | Schizofrenia katatoniczna |
Klasyfikacja DSM-IV
edytuj| kod DSM-IV | nazwa choroby |
|---|---|
| 293.89 | Zaburzenie katatoniczne spowodowane ogólnym stanem zdrowia |
| 295.20 | Schizofrenia katatoniczna |
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b c Marek Jarema, Bogdan Barbaro, Psychiatria : podręcznik dla studentów medycyny, wyd. 2 uaktualnione i rozsz., Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2016, ISBN 978-83-200-5022-6, OCLC 939908303 [dostęp 2020-04-20].
- ↑ a b c Agata Świerkosz, Zaburzenia dysocjacyjne czy psychotyczne? Stupor u 23-letniej pacjentki, „Psychiatria”, 12 (3), 2015, s. 201-207 [dostęp 2020-04-20].
- ↑ American Psychiatric Association, Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, wyd. piąta edycja, Arlington, VA: American Psychiatric Publishing, 2013, s. 119–121, ISBN 978-0-89042-555-8.
- ↑ a b Michael Alan Taylor, Catatonia : a clinician's guide to diagnosis and treatment, Cambridge: Cambridge University Press, 2003, ISBN 0-511-06198-6, OCLC 57254202 [dostęp 2020-04-21].
- ↑ Arnaud Leroy i inni, Is electroconvulsive therapy an evidence-based treatment for catatonia? A systematic review and meta-analysis, „European Archives of Psychiatry and Clinical Neuroscience”, 268 (7), 2017, s. 675–687, DOI: 10.1007/s00406-017-0819-5, ISSN 0940-1334, PMID: 28639007, OCLC 752641911.
Bibliografia
edytuj- Alasdair D. Cameron: Psychiatria. Wrocław: Elsevier Urban & Partner, 2009, s. 34–35, seria: Crash Course. ISBN 978-83-8958-176-1.
