Wikipedia

Kodeń

wieś w województwie lubelskim

Kodeń – wieś w Polsce, położona w województwie lubelskim, w powiecie bialskim, w gminie Kodeń[6][5]. Leży na Równinie Kodeńskiej, na terasie nadzalewowej kilka metrów nad doliną Bugu, niedaleko ujścia rzeczki o nazwie Kałamanka.

Kodeń
wieś
Ilustracja
Kodeń (ul. 1 Maja)
Państwo

 Polska

Województwo

 lubelskie

Powiat

bialski

Gmina

Kodeń

Liczba ludności (2021)

1583[2][3]

Strefa numeracyjna

83

Kod pocztowy

21-509[4]

Tablice rejestracyjne

LBI

SIMC

0013758[5]

Położenie na mapie gminy Kodeń
Mapa konturowa gminy Kodeń, w centrum znajduje się punkt z opisem „Kodeń”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko prawej krawiędzi znajduje się punkt z opisem „Kodeń”
Położenie na mapie województwa lubelskiego
Mapa konturowa województwa lubelskiego, u góry po prawej znajduje się punkt z opisem „Kodeń”
Położenie na mapie powiatu bialskiego
Mapa konturowa powiatu bialskiego, po prawej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Kodeń”
Ziemia51°54′40″N 23°36′09″E/51,911111 23,602500[1]
Multimedia w Wikimedia Commons
Obraz Matki Bożej Kodeńskiej
Widok Kodnia, 1872

Wieś jest siedzibą gminy Kodeń. Dawne miasto – Kodeń uzyskał lokację miejską w 1511 roku, zdegradowany w 1869 roku[7]. Miasto magnackie położone było w końcu XVIII wieku w hrabstwie kodeńskim w powiecie brzeskolitewskim województwa brzeskolitewskiego[8]. W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Kodeń. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa bialskopodlaskiego.

Administracyjnie jest podzielona na trzy sołectwa Kodeń I, Kodeń II i Kodeń III[9]. Według Narodowego Spisu Powszechnego z roku 2011 wieś liczyła 1776 mieszkańców[10].

Miejscowość jest siedzibą dwóch parafii: rzymskokatolickiej św. Anny oraz prawosławnej św. Michała Archanioła.

Integralne części wsi Kodeń[6][5]
Identyfikator Nazwa Rodzaj
0013764 Dolina część wsi
0013793 Kodeń Drugi część wsi
0013801 Kodeń Pierwszy część wsi
1021760 Kornac część wsi
0013824 Kot część wsi
0013830 Łęgi część wsi
0013847 Morgi część wsi
0013853 Polemcy część wsi
0013860 Przydatki część wsi
1021783 Sugry część wsi
0013882 Wygnanka część wsi
1021790 Zalewsze część wsi

Demografia

edytuj
Ludność Kodnia w okresie 1810–2010
Źródło: Instytut Geografii Polskiej Akademii Nauk: Ludność miast i osiedli typu miejskiego na ziemiach polski od 1810 do 1960 r.. [dostęp 2015-05-15]., Rok 1921 – Spis powszechny z 1921, Rok 1931 – Spis powszechny z 1931

Ludzie związani z Kodniem

edytuj
Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Kodniem.
Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie urodzeni w Kodniu.

Historia

edytuj
Zobacz też kategorię: Wsie hrabstwa kodeńskiego.

Pierwsze wzmianki o Kodniu pochodzą z wieku XVI, ale wiadomo, że już w XV w. istniały tu młyny wodne będące, podobnie jak cała najbliższa okolica, własnością czterech braci Ruszczyców. Od nich to pod koniec XV w. Jan Sapieha, syn Siemiona Sunigaiły, wojewoda trocki, nabył Kodeń z przyległościami. Tenże sam Sapieha, marszałek, od Zygmunta Starego nadzwyczaj lubiony, otrzymawszy darem od tego króla wiele dóbr, dostał razem przywilej w roku 1511 na założenie miasta Kodeń, obdarzył takowo prawem magdeburskiem, ustanowił targi tygodniowe i trzy jarmarki do roku. Zasadzając się na takim przywileju, wydał inny od Siebie Sapieha 1513 roku, stanowiąc burmistrza i 3 radców, w połowie wyznania rzymskiego i greckiego, z oznaczeniem sposobu ich wybierania[11]. Jan (Iwan) Sapieha (zm. 1517) lub jego syn Paweł Sapieha, wybudował otoczony murem i wałem zespół zamkowy wraz z kaplicą, którą po raz pierwszy wzmiankuje się w 1530 roku. Między miastem a wzgórzem zamkowym zbudowano port rzeczny. W 1518 roku powstała tu parafia rzymskokatolicka, równocześnie z nią rozpoczęto budowę pierwszej cerkwi prawosławnej[12], którą również fundował Paweł Sapieha[13].

W latach 30. XVII wieku Mikołaj Sapieha wybudował w mieście renesansowy kościół św. Anny. Od 1631 roku, po przywiezieniu przez Mikołaja Sapiehę z Rzymu skradzionego obrazu (później obraz Matki Bożej Kodeńskiej), przedstawiającego malarską kopię hiszpańskiej rzeźby Matki Bożej z Guadalupe, Kodeń stał się miejscowością pielgrzymkową – obraz wprowadzono do kaplicy zamkowej 15 września 1631.

Wiek XVII i XVIII to złote lata Kodnia, który był wtedy bogatym i dobrze prosperującym miastem, mimo złupienia kościoła św. Anny przez Szwedów w 1657 roku oraz pożaru miasta i bazyliki w roku 1680. W 1686 roku odbyła się ponowna konsekracja kościoła po jego przebudowie. 15 sierpnia 1723 z inicjatywy Jana Fryderyka Sapiehy biskup łucki Stefan Rupniewski dokonał koronacji słynącego z cudów obrazu. Był to trzeci obraz koronowany na ziemiach Rzeczypospolitej, po obrazie Matki Bożej Częstochowskiej i obrazie Matki Bożej Trockiej. W XVIII wieku Elżbieta z Branickich Sapieżyna wzniosła na peryferiach Kodnia pałacyk zwany Placencją, który przejął funkcje rezydencji. W czasie zaborów właścicielami miasta zostali Braniccy, następnie Flemingowie i Czartoryscy. Kres temu okresowi położyły wojny napoleońskie, kiedy to większość zabudowań uległa spaleniu. Kolejny pożar miasta miał miejsce w 1821 roku; wtedy też bazylika doznała znacznych zniszczeń. Po upadku powstania styczniowego, w którym mieszkańcy Kodnia brali aktywny udział, utracił prawa miejskie. 6 kwietnia 1875 r. z rozkazu cara kościół św. Anny zamieniono na cerkiew prawosławną, natomiast obraz Matki Bożej w sierpniu 1875 wywieziono na Jasną Górę, skąd powrócił 4 września 1927 r.

W 1941 Niemcy utworzyli w Kodniu getto dla ludności żydowskiej[14]. Przebywało w nim ok. 200 osób[14]. We wrześniu 1942 getto zostało zlikwidowane, a jego mieszkańcy wywiezieni do getta w Międzyrzecu Podlaskim[14].

Po roku 1945 Kodeń znalazł się przy granicy – początkowo ze Związkiem Radzieckim, później z Białorusią.

W 2023 roku w Kodniu odsłonięto pomnik upamiętniający bohaterów Powstania Styczniowego 1863 i zwycięskiej Bitwy o Kodeń[15]. 7 czerwca 2024 na historycznym rynku odsłonięto „Panteon Sapiehów” – grupę rzeźb przedstawiających dawnych właścicieli Kodnia[16].

Zabytki

edytuj
 
Herb Lubicz[17]

Transport

edytuj

Przez Kodeń prowadzi droga wojewódzka:

Kodeń posiada bezpośrednie połączenia autobusowe z Białą Podlaską, Lublinem oraz Warszawą.

Dawniej Kodeń miał również połączenie kolejowe przez stację Kodeń. Obecnie z miejscowości nie ma do niej bezpośredniego dostępu[20].

Galeria

edytuj
  •  
    Jedna z kaplic na Kalwarii Kodeńskiej, dawny arsenał zamkowy
  •  
    Pałacyk Placencja
  •  
    Brama unicka, dawna dzwonnica

Szlaki turystyczne

edytuj

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 55674
  2. ↑ Wieś Kodeń w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2023-11-28], liczba ludności na podstawie danych GUS.
  3. ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2023-11-28].
  4. ↑ {{Poczta Polska|2013|s=487|data dostępu=2020-12-22}}
  5. ↑ a b c GUS. Wyszukiwarka TERYT
  6. ↑ a b Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  7. ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 40–41.
  8. ↑ Вялікі гістарычны атлас Беларусі Т.2, Mińsk 2013, s. 116.
  9. ↑ Strona gminy, sołectwa i sołtysi
  10. ↑ GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.
  11. ↑ Samuel Orgelbrand. Encyklopedyja powszechna. Tom XIV, 1863. s. 981.
  12. ↑ Kalendarium historyczne. koden.com.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-07-29)]..
  13. ↑ Red. K. Kolendo-Korczakowa, A. Oleńska, M. Zgliński: Katalog zabytków sztuki w Polsce. Województwo lubelskie powiat Biała Podlaska. Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, 2006, s. 122.
  14. ↑ a b c Czesław Pilichowski: Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich 1939–1945. Informator encyklopedyczny. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 237. ISBN 83-01-00065-1.
  15. ↑ Anna Ostapiuk, W Kodniu odsłonili pomnik upamiętniający Powstanie Styczniowe (film) (galeria) [online], RadioBiper, 14 sierpnia 2023 [dostęp 2024-01-27] (pol.).
  16. ↑ Łukasz Kamiński: Uroczyste odsłonięcie Panteonu Sapiehów w Kodniu. bp24.pl, 2024-06-10. [dostęp 2024-06-10]. (pol.).
  17. ↑ Baryan, Genealogia Polska 1 Polish Genealogy: Świderski [online], Genealogia Polska 1 Polish Genealogy, 5 kwietnia 2017 [dostęp 2021-08-09].
  18. ↑ pałac "Placencja", Dom Opieki Społecznej - Kodeń [online], wikimapia.org [dostęp 2021-08-09] (pol.).
  19. ↑ Jako data zakończenia budowy podawany jest też rok 1640.
  20. ↑ Mapa WIG Sławatycze

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Kodeń&oldid=74839649”