Kopuła (architektura)

Kopuła – sklepienie o kształcie czaszy, półkoliste, półeliptyczne, ostrołukowe lub cebulaste, oparte na murze lub bębnie budowane nad pomieszczeniami o planie kolistym, eliptycznym albo wielobocznym za pośrednictwem pendentywów lub tromp.

Do budowy kopuł używano ciosów kamiennych lub cegieł w kształcie klina (klińców). Obecnie do konstrukcji kopuł używa się stali lub żelbetu. Sklepienna część kopuły nazywana jest czaszą, a widoczna z wnętrza podniebieniem.

W okresie renesansu wprowadzono kopuły dwuwarstwowe o warstwach połączonych żebrami. Powierzchnia, widoczna od strony wewnętrznej, często jest wzbogacona przez wprowadzenie dodatkowych poziomych pasów, kasetonów, zdobiona malarsko lub rzeźbiarsko (sztukateria).

Jej wnętrze bywa doświetlane oknami umieszczonymi bezpośrednio w czaszy, bębnie lub za pośrednictwem latarni – nadbudówki w postaci wieżyczki wieńczącej kopułę. Kopuły stosuje się w budownictwie i architekturze od starożytności do czasów współczesnych.

Przykłady kopuł:

• Panteon na Polu Marsowym w Rzymie, kopuła o średnicy 43,3 m (zbudowany w 125 roku n.e., na miejscu prostokątnej świątyni z 27 roku p.n.e., zniszczonej przez pożar na początku II wieku;
• Hagia Sophia – Stambuł, kopuła o średnicy 32,6 m, wysokości 52,0 m, (wzniesiona w latach 532–562);
• kopuła bazyliki św. Piotra w Rzymie, kopuła o średnicy wewnętrznej 42,0 m, wysokości 52,0 m zaprojektowana w 1547 r. przez Michała Anioła;
• kopuła Hali Stulecia we Wrocławiu autorstwa Maxa Berga, wpisana na listę światowego dziedzictwa UNESCO. W chwili powstania (1913 r.) była największą kopułą na świecie .

Galeria

• 
  Katedra Santa Maria del Fiore we Florencji (2013)
• 
  Kopuła, Panteon w Rzymie (2005)
• 
  Wnętrze kopuły w zakładzie przyrodoleczniczym „Wojciech” w Lądku-Zdroju
• 
  Kopuła, Kaplica pw. św. Antoniego w Stryszowie
• 
  Kopuła na dachu Szkoły Podstawowej nr 1 w Kłodzku

Zobacz też

• kopuła pozorna
• koncha – półkopuła

Bibliografia

• Witold Szolginia: Architektura. Warszawa: Sigma NOT, 1992, s. 78, 79. ISBN 83-85001-89-1.
• Sztuka świata. Słownik terminów tom 17. Warszawa: Wydawnictwo „Arkady”, 2013. ISBN 978-83-213-4726-4.
• Hala Stulecia. halastulecia.pl. [dostęp 2020-12-06]. (pol.).