Koszmar senny
Koszmar senny (potocznie koszmar, dawniej koszemar; z fr. cauchemar[1] „mara łóżkowa”) – długotrwałe, wywołujące przerażenie marzenie senne, występujące w fazie snu REM, którego treść przedstawia wydarzenia zagrażające życiu, bezpieczeństwu czy własnej integralności; ich wystąpienie przerywa sen[2]. Koszmarom sennym towarzyszą negatywne emocje, takie jak: przerażenie, gniew, lęk i złość[3]. W istotny sposób pogarszają jakość snu, mogą powodować bezsenność, wywoływać negatywne konsekwencje zdrowia fizycznego i psychicznego, problemy z koncentracją w ciągu dnia, poczucie zagrożenia lub chronicznego zmęczenia[4]. Występują u około 10–15% dzieci w wieku 3–5 lat oraz okazyjnie u około 50% dorosłych[2].
| Klasyfikacje | |
| ICD-10 | |
|---|---|
Koszmary senne u dzieci
edytujKoszmary senne pojawiają się u dzieci, które ukończyły 3. rok życia, 75% osób pamięta je w wieku dorosłym[5]. Mogą być reakcją na urazy psychiczne lub niepokój, które doświadcza dziecko w środowisku rodzinnym[6]. Początek zaburzeń pojawia się u dzieci między 3. a 6. rokiem życia, szczyt zapadalności notuje się między 7. a 9. rokiem życia[7].
Koszmary senne i inne zaburzenia snu u dzieci mogą wiązać się z następującymi sytuacjami rodzinnymi[8]:
- zmiana struktury rodziny (rozwód, separacja, śmierć, odejście jednego z opiekunów);
- zmiana miejsca zamieszkania;
- inne, nietypowe sytuacje, które spowodowały wystąpienie u dziecka lęku separacyjnego (w tym wypadku koszmary senne dotyczą rozłąki).
Koszmary senne u dorosłych
edytuj1% osób dorosłych doświadcza koszmarów sennych minimum raz w tygodniu, w niektórych przypadkach zaburzenie to w znaczący sposób utrudnia codzienne funkcjonowanie[5]. Jego występowanie jest ściśle związane z wystąpieniem zespołu stresu pourazowego i stanowi jedno z kryteriów rozpoznawania PTSD u pacjentów[4]. 68% pacjentów cierpiących na nawracające koszmary senne doświadczyło silnej traumy[9].
Koszmary senne diagnozowane są często:
- u ofiar przemocy w rodzinie[10], nawet jeśli od traumatycznych wydarzeń upłynęło wiele lat[11];
- u osób, które padły ofiarą gwałtu[12];
- u weteranów wojennych (do 87% weteranów miało koszmary senne, związane z wydarzeniami, w których uczestniczyli)[4];
- u ofiar wypadków komunikacyjnych[13];
- u osób molestowanych seksualnie w dzieciństwie (40% osób leczonych na kliniczne przypadki koszmarów sennych doświadczyło molestowania)[9].
Diagnoza i leczenie
edytujSporadycznie występujące koszmary senne nie wymagają leczenia. Incydentalnie pojawiają się u większości dzieci i ponad połowy osób dorosłych. Nawracające koszmary senne w Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 kwalifikuje się do zaburzeń snu z grupy parasomnii[14]. Diagnoza zaburzenia uwzględnia częstotliwość występowania koszmarów oraz ich wpływ na codzienne funkcjonowanie i zdrowie pacjenta.
Do negatywnych skutków nawracających koszmarów sennych należą[14][4]:
- bezsenność;
- strach przed zaśnięciem;
- chroniczne zmęczenie, wynikające z obniżenia jakości snu;
- kłopoty z koncentracją w ciągu dnia;
- gorsze funkcjonowanie w pracy u osób dorosłych i obniżenie ocen u dzieci w wieku szkolnym;
- zaburzenie prawidłowego funkcjonowania funkcji poznawczych;
- napady paniki.
Leczenie koszmarów sennych u dzieci w większości przypadków nie wymaga zastosowania farmakoterapii, stosuje się interwencje behawioralne oraz edukację dotyczącą fizjologii snu. U osób dorosłych stosuje się psychoterapię poznawczo-behawioralną[9]. W niektórych przypadkach (korelacja z depresją, znaczące utrudnienie funkcjonowania przez brak możliwości snu i wypoczynku) chorym podaje się leki hamujące wystąpienie fazy snu REM, połączone z zastosowaniem psychoterapii[5].
Zobacz też
edytuj
Przypisy
edytuj- ↑ Słownik języka polskiego Adama Kryńskiego, t. 2, s. 494.
- ↑ a b Alasdair D. Cameron: Psychiatria. Wyd. II. Wrocław: Urban & Partner, 2005, s. 180-181, seria: Crash Course. ISBN 978-83-8958-176-1.
- ↑ A. Bilikiewicz (red.), Psychiatria: podręcznik dla studentów medycyny, Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2007.
- ↑ a b c d Malwina Dankiewicz, Koszmary senne u weteranów wojennych, „Kultura Bezpieczeństwa” (7), 2015.
- ↑ a b c Parasomnie [online] [dostęp 2018-10-25] (pol.).
- ↑ Janusz Krzyżowski, Koszmary senne [online], znaczenia-snu.pl [dostęp 2022-08-23] (pol.).
- ↑ Pediatria po Dyplomie - Lęki nocne u dzieci [online], podyplomie.pl [dostęp 2018-10-25].
- ↑ Małgorzata Talarczyk, Lęk nocny i zaburzenia snu u dzieci, „Psychoterapia” (IV), 2009.
- ↑ a b c Podejście poznawczo-behawioralne w leczeniu koszmarów sennych [online], Psychologia.net.pl [dostęp 2018-10-26].
- ↑ Dorota Jaszczak-Kuźmińska, Katarzyna Michalska, Przemoc w rodzinie wobec osób starszych i niepełnosprawnych, Warszawa: Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, 2010.
- ↑ Psychologiczne aspekty przemocy domowej [online], www.psychologia.edu.pl [dostęp 2018-10-25] (pol.).
- ↑ Józefa Brągiel, Od histerii do pourazowego zespołu stresu, „Roczniki Socjologii Rodziny” (XIII), Poznań 2001.
- ↑ Zaburzenia psychiczne występujące po wypadkach, „Portal psychologiczny Destrudo.pl”, 17 września 2012 [dostęp 2018-10-25] (pol.).
- ↑ a b Michał Skalski (red.), Zaburzenia snu i czuwania, American Psychiatric Association, 2015.
Bibliografia
edytuj- ICD 10.Zaburzenia psychiczne u osób dorosłych. Opisy przypadków klinicznych.. Gdańsk: American Psychiatric Press – Medical Press, 1999, s. 231. ISBN 83-87909-55-6.