Wikipedia

Krempna

wieś w województwie podkarpackim

Krempna (dawniej też Krępna[6]; j. rusiński Крампна) – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie jasielskim, w gminie Krempna[5][7].

Krempna
wieś
Ilustracja
Widok na wieś ze zbocza góry Łokieć, na której znajduje się cmentarz wojenny nr 6.
Państwo

 Polska

Województwo

 podkarpackie

Powiat

jasielski

Gmina

Krempna

Liczba ludności (2011)

533[2][3]

Strefa numeracyjna

13

Kod pocztowy

38-232[4]

Tablice rejestracyjne

RJS

SIMC

0355358[5]

Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Krempna”
Położenie na mapie województwa podkarpackiego
Mapa konturowa województwa podkarpackiego, na dole po lewej znajduje się punkt z opisem „Krempna”
Położenie na mapie powiatu jasielskiego
Mapa konturowa powiatu jasielskiego, na dole nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Krempna”
Położenie na mapie gminy Krempna
Mapa konturowa gminy Krempna, w centrum znajduje się punkt z opisem „Krempna”
Ziemia49°30′40″N 21°30′02″E/49,511111 21,500556[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Krempna. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa krośnieńskiego.

Miejscowość jest siedzibą rozległej gminy Krempna, dyrekcji Magurskiego Parku Narodowego oraz parafii św. Maksymiliana Kolbe, należącej do dekanatu Nowy Żmigród w diecezji rzeszowskiej.

Położenie

edytuj

Leży na lewym brzegu Wisłoki, w niewielkiej kotlince u południowych podnóży masywu Kamienia (714 m n.p.m.)[8]. Prowadzi przez nią droga wojewódzka nr 992 z Jasła przez Nowy Żmigród ku granicy państwowej w Ożennej[9].

Części wsi

edytuj
Integralne części wsi Krempna[5][7]
SIMC Nazwa Rodzaj
0355364 Huta Krempska przysiółek
 
Zalew w Krempnej

Historia

edytuj

Wieś lokowana na prawie magdeburskim w pierwszej połowie XV wieku jako niemiecka kolonia Krummbach.

Wieś założył Mikołaj Stadnicki. Do połowy XVII wieku pozostawała ona częścią kompleksu dóbr hr. Stadnickich. Mikołaj zmarł w 1510 r. i dobra te odziedziczył kasztelan sanocki Andrzej Stadnicki. Po śmierci kasztelana, w 1554 roku jego synowie – Marek i Mikołaj Stadniccy podzielili między siebie posiadłości ojca. Właścicielami tych ziem Stadniccy pozostawali do 1663 roku, gdy dobra rodowe podzielono pomiędzy Aleksandra Tymienieckiego i Stadnickich. W końcu XVII wieku dobra żmigrodzkie wraz z Krempną przejęli Wiśniowieccy. Kolejnymi właścicielami zostali Radziwiłłowie (m.in. Karol Radziwiłł), Józef Bobowski, Stanisław Grzembski, Józef Zubrzycki, Józef i Anna Cichońscy, Dankiewiczowie, Jan Lewicki i Józef Kalasanty Dankiewicz, Potuliccy (m.in. Franciszka Potulicka).

W 1457 i 1657 roku stacjonowały tu wojska węgierskie, które wieś znacząco zniszczyły. Po I rozbiorze Polski w 1772 roku Krempna znalazła się pod zaborem austriackim będąc częścią Galicji. Popularna jeszcze w połowie XIX w. „Geografia (...) królestw Galicyi i Lodomeryi” autorstwa hr. Ewarysta Andrzeja Kuropatnickiego z 1786 r. podawała, iż jest to Wieś ruska (...); sławna hutą szklaną i wielkiemi a niedostępnemi lasami.[6]

W 1807 urodził się w Krempnej Jan Wendziłowicz, pochodzący z rusińskiej rodziny duchowny greckokatolicki, malarz i rzeźbiarz. W roku 1849 wieś opanowała epidemia cholery, a jej nawrót nastąpił w roku 1873. Do 1914 wieś liczyła 1200 mieszkańców, w tym głównie Polaków i Rusinów (Łemków).

W początkowym okresie I wojny światowej w 1914 r. wojska węgierskie wygnały krempnian, zmuszając ich do schronienia się w Żydowskim. W 1915 roku wieś została ponownie spustoszona na skutek operacji gorlickiej[10]. Po 1918 roku weszła w skład niepodległej już Polski. 7 września 1939 walki z nacierającymi od południa niemieckimi kolumnami pancernymi toczył w okolicach Krempnej batalion Obrony Narodowej „Rzeszów”. Powstała tam na początku wojny trasa przerzutowa na Węgry przez Hałbów i Hutę Krempską, zwana Korytarzem, która istniała do końca okupacji. W październiku 1939 roku, już po zajęciu przez Krempnej przez Niemców, zjawiła się we wsi ukraińska delegacja, która oświadczyła, że: była Polska, ale już jej nigdy nie będzie. Panowali Polacy, ale teraz już nie będą nigdy. Polaczki dwacet (20) lat kręcili nam językami a teraz kręcić nie będą[11]. Za przyzwoleniem Niemców w październiku 1939 powołano ukraińską administrację i do szkół jako obowiązkowy wprowadzono język ukraiński. Posterunek policji w Krempnej obsadzony był 12 ukraińskimi funkcjonariuszami dowodzonymi przez niemieckiego komendanta.

Ze strony polskiego podziemia teren Krempnej obejmowała placówka AK Żmigród Zimorodek z dowódcą sierżantem Józefem Przybyłowskim Zdzisławem. Patrole AK Antoniego Zawadzkiego Teresy urządzały różne akcje, np. zlikwidowały ukraińskiego komendanta posterunku w Krempnej. Ponadto we wsi działała konspiracja (wśród miejscowych Polaków) związana z Armią Krajową[12].

25 kwietnia 1943 r. gestapowiec Wilhelm Schuhmacher sprowadził 16 kalekich Łemków, Romów, Żydów na cmentarz do Nowego Żmigrodu i rozstrzelał ich.

13 września 1944 wieś została zajęta przez wojska radzieckie[13].

Po roku 1944 rozpoczęły się represje na AK-owcach, których osadzano w więzieniach i w obozach lub wywożono na Syberię. Miejscowych Rusinów przesiedlono z Krempnej do ZSRR w okolice miasta Kałusz w obwodzie lwowskim. Z 10 tys. Rusinów zamieszkujących do 1939 gminę Krempna wysiedlono do roku 1947 ponad 80%. W lipcu 1946 nastąpił ostatni napad ukraińskich nacjonalistów z UPA na wieś. Po wysiedleniu Rusinów w Krempnej i okolicach pozostali tylko miejscowi Polacy, do których wkrótce dołączyli nowi polscy osadnicy (do Krempnej i okolic przybyło ok. 400 rodzin)[14].

W roku 1973 Krempna została ponownie siedzibą władz gminy.

Zabytki

edytuj
Osobny artykuł: Cerkiew śś. Kosmy i Damiana w Krempnej.
  •  
    Zabytkowa cerkiew świętych Kosmy i Damiana
  •  
    Cmentarz wojenny nr 6
  •  
    Siedziba Magurskiego Parku Narodowego i Muzeum
  •  
    Nowy kościół parafialny

Turystyka

edytuj

W Krempnej znajduje się zalew na Wisłoce oraz ośrodek jazdy konnej.

Szlaki piesze

edytuj

Ludzie związani z Krempną

edytuj
Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Krempną.

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 61677
  2. ↑ Wieś Krempna w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2018-03-14], liczba ludności na podstawie danych GUS.
  3. ↑ GUS: Ludność – struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.. [dostęp 2018-03-14].
  4. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 619 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  5. ↑ a b c GUS. Wyszukiwarka TERYT.
  6. ↑ a b Ewaryst Andrzej Kuropatnicki: Geografia albo dokładne opisanie królestw Galicyi i Lodomeryi. Wyd. powtórne. Lwów: Nakładem Wojciecha Manieckiego, 1858, s. 28.
  7. ↑ a b Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
  8. ↑ Władysław Krygowski: Beskid Niski, Pogórze Ciężkowickie (część wschodnia) i Pogórze Strzyżowsko-Dynowskie (część zachodnia). Wyd. II, poprawione i uzupełnione. Warszawa: Sport i Turystyka, 1977, s. 188-189.
  9. ↑ Mapa turystyczna. [dostęp 2024-10-10].
  10. ↑ Grzesik W., Traczyk T., „Od Komańczy do Bartnego”, Warszawa 1992.
  11. ↑ Plan Rozwoju Lokalnego Powiatu Jasielskiego. zał. 30/185. F.R.L.P.J. Jasło. 2 czerwca 2005. s. 12.
  12. ↑ http://www.krempna.pl/art,112,o-gminie.html
  13. ↑ ВОВ-60 – Сводки. [dostęp 2012-05-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-05-18)].
  14. ↑ http://www.krempna.pl/art,112,o-gminie.html

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Krempna&oldid=75010777”