Księga przyjęć do prawa miejskiego

Księga przyjęć do prawa miejskiego (łac. Alba civilia lub Libri iuris civilis) – rękopiśmienna, w Polsce do roku 1791 stanowiła jedną z serii ksiąg rady miejskiej, zawierała protokoły sporządzane na okoliczność nadania nowym przybyszom praw obywatelskich właściwego miasta. Manuskrypt podaje pełną edycję rejestrów przyjęć osób do prawa miejskiego.

Z powodu wielkiej akcji osadniczej zapoczątkowanej na ziemiach polskich w połowie XIII wieku, z ksiąg ogólnych rad miejskich wyodrębnił się osobny zbiór dokumentów zwanych księgami przyjęć do prawa miejskiego. Księgi te prowadzone były równocześnie z księgami rady miejskiej i były czystopisami kolejnych wpisów, które na bieżąco umieszczano również w księgach rady. W zapisach przyjęć znajdują się szczegółowe proste informacje o nowych obywatelach wpisanych do księgi przyjęć prawa miejskiego danego miasta, takie jak: imię, nazwisko, zawód, imiona rodziców, miejscowość, kraj w którym mieszkał obywatel przed osiedleniem się w nowym miejscu, a także nazwiska osób które świadczyły, że nowo przyjmujący prawo miejskie jest tego rzeczywiście godny.

By spełnić warunki przyjęcia do tego prawa, a tym samym uzyskać wpis do księgi należało najpierw nabyć obywatelstwo miejskie pod określonymi prawem warunkami uregulowanymi w przepisach miejskich tzw. wilkierzach (kodeksach prawa miejskiego), ordynacjach rady miasta oraz edyktach niekiedy bardzo surowych.

Jako warunki przyjęcia stawiano m.in. urodzenie z legalnego związku, przedstawienie władzom miejskim dwóch zamożnych miejscowych protegowanych oraz złożenie uroczystego zobowiązania do przestrzegania obowiązujących praw i dostosowania się do rozporządzeń władz miejskich.

Przepisy miejskie w zależności od tradycji nakazywały również w określonym terminie nabycie w mieście nieruchomości oraz uregulowanie stosownych opłat do kasy miejskiej. Osoba, która uzyskała akceptację władz miejskich składała przysięgę i była następnie wpisana do księgi przyjęć prawa miejskiego. Z obywatelstwa miejskiego najczęściej byli wyłączani rządzący się odrębnymi prawami i niepodlegający władzy rad miejskich Żydzi, a także kler duchowny. Również nie był zaliczany do obywateli miasta mieszkający w miastach, ale nieposiadający praw plebs. W Polsce ludność pochodzenia ruskiego mogła się starać o przyjęcie do prawa miejskiego dopiero po roku 1724.

Księgi przyjęć do prawa miejskiego uwidaczniają przegląd osadników z innych miast i państw. Od XII wieku do Polski przybywało dużo obywateli pochodzenia głównie niemieckiego, ze Śląska, Moraw i Saksonii, co następnie miało w Polsce ścisły związek z lokacją miast na prawie magdeburskim.

Księgi przyjęć prowadzone były do czasu uchwalenia w 1791 roku przez Sejm Czteroletni ustawy o miastach.

Zobacz też

Bibliografia

Ius Civile Magdeburgensis
Speculum Saxonum
Summa utriusque iuris doctoris Raimundi
Jan Łaski. Libri duo Juris Civilis Magdeburgensis et provincialis Saxonici cum tertio libro iuris feudalis (w Statucie Łaskiego)
Album Civium Leopoliensium. Rejestry przyjęć do prawa miejskiego we Lwowie 1388-1788, tom 1 i 2. Janeczek Andrzej
Album Civium Civitatis Antiquae Varsoviae. Księga przyjęć do prawa miejskiego Starej Warszawy 1506-1586, opr. Agnieszka Bartoszewicz, Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych, Warszawa 2000, ss. 207. Nacz. Dyr. Arch. Państw. sygnatura 8.3 War /Ksi-3
Fontes Cracovienses t.1 Księgi przyjęć do prawa miejskiego w Krakowie 1507-1572 Libri Iuris Civilis Cracoviensis 1507-1572. Wydali: Aniela Kiełbicka i Zbigniew Wojas.
Fontes Cracovienses t.2 Księgi przyjęć do prawa miejskiego w Krakowie 1573-1611 Libri Iuris Civilis Cracoviensis 1573-1611 Wydali: Aniela Kiełbicka i Zbigniew Wojas.

Literatura

Maria Bogucka, Henryk Samsonowicz. Dzieje miast i mieszczaństwa w Polsce przedrozbiorowej, Wrocław 1986;
Gerhard Köbler. Civis und ius civile im deutschen Frühmittelalter. Göttingen 1964 (1965)

Linki zewnętrzne

Nazwiska artystów w tym Stanisława Stwosza syna Wita, w księgach przyjęć do prawa miejskiego Krakowa , 1505. archiwa.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-10-25)].