Kurhan

Kurhan, in. tumulus^[1] (łac. tumulus) – rodzaj mogiły w formie kopca, o kształcie stożkowatym lub zbliżonym do półkulistego, z elementami drewnianymi, drewniano-kamiennymi lub kamiennymi, w którym znajduje się komora grobowa z pochówkiem szkieletowym lub ciałopalnym. Pomieszczenia grobowe, nieraz bardzo rozbudowane, mają zwykle konstrukcję kamienną bądź drewnianą, czasem są kute w litej skale^[2].

Występowanie

Kurhany występują na obszarach Europy, Azji i Ameryki w epoce neolitu i żelaza (kultura unietycka, trzciniecka, przedłużycka, także w niektórych lokalnych grupach kultury łużyckiej). Rzadziej spotykane były także w kulturach okresu rzymskiego i wczesnośredniowiecznego.

Przykłady kurhanów

Polska

Cmentarzysko kurhanowe w rezerwacie przyrody „Cmentarzysko Jaćwingów” w Suwałkach

Kurhan I w Przywozie

Kurhan-kwadrat 387C, Puszcza Białowieska

Kopiec Krakusa w Krakowie
Kurhan w Kiwitach
Kopiec Wandy w Krakowie
Kopiec Janotów-Bzowskich w Będkowicach k/Krakowa
Kopiec kurhanowy w Leszczkowie, epoka Brązu
Stróża-Kolonia (gmina Kraśnik), IX wiek
Wielkopolskie piramidy w Łękach Małych koło Grodziska Wielkopolskiego – grupa 11 kurhanów z XVII wieku p.n.e.
Poleski Park Narodowy – kurhany z epoki trzcinieckiej
Łysa Góra w Sitańcu, okolice Zamościa
Czarnocin koło Buska-Zdroju
Miernów koło Buska-Zdroju
Kopiec Tatarski w Przemyślu
Czarne na Mazurach
Szwedzka mogiła – wczesnośredniowieczny kurhan w Rejowcu Fabrycznym
Grodzisko w Wysokiem Mazowieckiem
Białogórze, między Zgorzelcem a Lubaniem – 200 mogił oraz grodzisko słowiańskie
Rezerwat Przyrodniczo-Archeologiczny „Grodzisko Runowo”
Widawa (powiat łaski) – kurhan z okresu II–IV w.
Cmentarzysko Jaćwingów w okolicach Suwałk
Lubiatowo – kurhany w pobliżu leśniczówki Szklana Huta.
Wzgórze Wisielców w Wolinie
Kurhan karniowicki w Karniowicach
Kościeniewicze (powiat bialski), (województwo lubelskie)
Kurhany w Bierówce koło Jasła
Szczeglińskie kurhany (w okolicach Szczeglina w woj. zachodniopomorskim)
Puszcza Białowieska – Rezerwat krajobrazowy im. prof. Władysława Szafera (kwadrat 387 C)
Rostołty w woj. podlaskim, kurhan kultury wielbarskiej
Kuraszewo w woj. podlaskim, kurhan kultury wielbarskiej
Wola Grójecka w woj. świętokrzyskim, gmina Ćmielów – kurhan z okresu neolitu, ok. 2 m wysokości
Cmentarzysko w Węsiorach w woj. pomorskim
Kurhany na terenie Leśnictwa Przewóz i Uniradze (w pobliży Stężycy) – kurhany będące częścią dużego cmentarzyska (szacowane na ok. 3500 kurhanów). Znajdują się na obszarze ok. 6 km² położonym wzdłuż Jeziora Raduńskiego Górnego (na wschód). Kurhany są wstępnie datowane na okres od 1000 p.n.e. do 1100 n.e., czyli od epoki brązu do średniowiecza^[3].
Lewino w powiecie wejherowskim
Przywóz w powiecie wieluńskim – 2 kurhany kultury przeworskiej
Niedary w powiecie trzebnickim
Krężnica Jara w województwie lubelskim
Kurhan w Mieroszynie
4 kurhany w Cieszacinie Wielkim w województwie podkarpackim^[4].

Wielka Brytania

Model kurhanu Sutton Hoo

Sutton Hoo – kurhan króla Anglii Wschodniej Raedwalda z VII w.

Europejska część Rosji i Ukraina

Królewskie kurhany scytyjskie: Towsta Mohyła, Sołocha, Gajmanowa Mogiła, Czertomłyk, Melitopolski oraz Kelermeskie i Uljapskie na Kubaniu.
Kurhany bosporańskie: Kul-Oba, Bolszaja Bliznica.
Wielki Ipatowski koło Stawropola – ok. III tys. p.n.e.
Numer 4, Kutuluk koło Samary w Rosji, XXIV wiek p.n.e.
Ryżanówka, około 150 km na południe od Kijowa, III wiek p.n.e.

Syberia i Azja Środkowa

Pazyryk – zespół 5 wielkich kurhanów z pochówkami wodzów plemion scyto-sackich, VI–V wiek p.n.e.
Noin Uła – nekropola wielmożów Xiongnu, I wiek p.n.e./I wiek.
Issyk w Kazachstanie w kompleksie sackiej nekropoli królewskiej z VI–III wieku p.n.e.
Cmentarzysko kurhanowe Berel w dolinie rzeki Buktyrmy w Kazachstanie – III wiek p.n.e. z najsłynniejszym kurhanem nr 11

Państwa bałkańskie

Wielki Kurhan w Werginie, Grecja

Tereny obecnej Bułgarii, Rumunii, Grecji, Serbii i europejskiej części Turcji (na obszarze dawnej Tracji, Dacji i Mezji)

Kurhan Aleksandrowski, ok. IV wiek p.n.e. – w grobowcu zachowały się freski ze sceną polowania na dzika.
grobowiec z Kazanłyku w środkowej Bułgarii.
Wielki Kurhan z Werginy w Grecji
Goljama Kosmatka
Svetica
Zlatinica
Kırklareli = bułg. Łozengrad
Naip i Harekattepe w Tekirdağ

Szwecja

Håga koło Uppsali, X wiek p.n.e.

Bliski Wschód

Nemrut Dağı, w kommageńskim kompleksie świątynno-sepulkralnym w południowo-wschodniej Turcji, I wiek p.n.e.
Karakuş - kurhan w pobliżu Nemrut Dağı

Japonia

Wielki Kurhan cesarza Nintoku na wyspie Honsiu

Zobacz też

Przypisy

↑ Encyklopedia sztuki starożytnej: Europa, Azja, Afryka, Ameryka. Kazimierz Michałowski (wstęp). Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1975, s. 270–271.
↑ Witold Szolginia: Architektura. Warszawa: Sigma NOT, 1992, s. 83, 84. ISBN 83-85001-89-1.
↑ MariuszM. Ziółkowski MariuszM., HenrykH. Paner HenrykH., Cmentarzysko kurhanowe Uniradze-Przewóz [online], tablica informacyjna [dostęp 2020-08-07] .
↑ Książka [online], bc.tpn.przemysl.pl [dostęp 2024-06-15] .

Bibliografia

(ros.) Акишев К.А. Курган Иссык, „Искусство”, Москва, 1978 (K.A. Akiszew „Kurhan Issyk”, wyd. Isskustwo, Moskwa, 1978); [1]
(szw.) Almgren, O. „Kung Björns hög” och andra fornlämningar vid Håga, 1905 (za anglojęzyczną Wikipedią)
(fr.) Domaradzki M.M. „Pitiros i Thasos. Structures economiques dans la peninsule balkanique aux VII-II siecles avant J.C.”, Opole 2000
Faridis K., Vergina, Wydawnictwo Rekos Ltd., Thessaloniki-Oreokastro 2006, s. 36 (wydanie polskie w tłum. Barbary Marii Hantel-Galatou), ISBN 960-358-236-0.
Encyklopedia sztuki starożytnej, praca zbiorowa, WAiF i Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998, s. 126, 171, 248, 325, 326, 347-349, 348-349, 386, 425, 431, 462, 534, 575-576, 590-591, ISBN 83-01-12466-0 (PWN), ISBN 83-221-0684-X (WAiF)