Ministerstwo Spraw Wewnętrznych (PRL)

Ministerstwo Spraw Wewnętrznych – struktura administracji państwowej PRL, która w latach 1954–1990 nadzorowała organy administracyjno-porządkowe oraz kontrolowała działalność organów bezpieczeństwa państwa (od 1956).

W wyniku likwidacji Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego w 1954, zostały powołane dwie odrębne struktury, Komitet do spraw Bezpieczeństwa Publicznego oraz Ministerstwo Spraw Wewnętrznych. Już dwa lata później, czyli w 1956, dokonano następnych zmian (między innymi) Ustawą z dnia 13 listopada 1956 został rozwiązany Komitet do spraw Bezpieczeństwa Publicznego, a kompetencje dotychczas mu podległe – walka ze szpiegostwem, dywersją, terrorem, oraz inne wrogie działania skierowane przeciwko PRL, przeszły w zakres działań Ministerstwa Spraw Wewnętrznych.

Nowy resort i zmiany w strukturze MSW w 1956 r.

Po likwidacji Komitetu ds.BP ówczesny minister SW Władysław Wicha wydał pisemny rozkaz nr 31/56 z dnia 28 listopada 1956 r. (MSW AB- 2335/56) do pracowników MSW i byłych funkcjonariuszy zlikwidowanego Komitetu do Spraw Bezpieczeństwa Publicznego, którzy weszli w skład Resortu Spraw Wewnętrznych –

Na podstawie Ustawy z dnia 13 XI b.r. ulega rozwiązaniu z dniem dzisiejszym Komitet do Spraw Bezpieczeństwa Publicznego.
Kompetencje organów bezpieczeństwa ograniczone do zadań walki ze szpiegostwem, dywersją, terrorem i inną wrogą działalnością skierowaną przeciw Polsce Ludowej, przechodzą do zakresu działania Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. (...….)
Równocześnie musi być nadal twórczo rozwijany wieloletni dorobek organów bezpieczeństwa w doskonaleniu umiejętności i środków walki z wrogiem. (..…)

Dla stworzenia warunków, aby organa MSW mogły służyć wiernie polskim masom pracującym i skutecznie ochraniać nasze państwo ludowe przed wrogą działalnością międzynarodowej i rodzimej reakcji, koniecznym jest aby szeregi Służby Bezpieczeństwa składały się z pracowników ideowo zahartowanych i dojrzałych politycznie, o dużym doświadczeniu życiowym i głębokim szacunku dla ludzi pracy. (...)

Witam was serdecznie w szeregach funkcjonariuszy Ministerstwa Spraw Wewnętrznych.
Dawaliście nieraz dowody oddania sprawie socjalizmu i ofiarności w walce z wrogami władzy ludowej, naszego państwa i narodu. (...)

Walczcie skutecznie ze szpiegami, dywersantami, terrorystami i innymi wrogami Polski Ludowej.

Zespolenie organów powołanych do walki z przestępczością, a więc Służby Bezpieczeństwa, Milicji Obywatelskiej, Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Wojsk Ochrony Pogranicza w szeregach funkcjonariuszy Ministerstwa Spraw Wewnętrznych stwarza warunki zapewnienia lepszego bezpieczeństwa, spokoju i porządku w naszym kraju.

Minister Spraw Wewnętrznych (-) Wł[adysław] Wicha

W związku z wejściem w życie ustawy z dnia 13 listopada 1956, ustalono następujące jednostki organizacyjne MSW –

Jednostki o charakterze pionów organizacyjnych

• Komenda Główna Milicji Obywatelskiej
• Komenda Główna Straży Pożarnych
• Komenda Główna Terenowej Obrony Przeciwlotniczej
• Główny Zarząd Geodezji i Kartografii
• Centralny Zarząd Służby Zdrowia

Jednostki Organizacyjne Wojsk Wewnętrznych

• Dowództwo Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego
• Dowództwo Wojsk Ochrony Pogranicza
• Zarząd Informacji Wojsk Wewnętrznych

Pozostałe jednostki Ministerstwa

1. Jednostki związane ze Służbą Bezpieczeństwa

• Gabinet Ministra
• Główny Inspektorat
• Departament I (ds. wywiadu)
• Departament II (ds. kontrwywiadu)
• Departament III (do spraw walki z działalnością antypaństwową w kraju)
• Departament IV (organizacje religijne i mniejszości narodowe) (powołany 9 czerwca 1962).
• Departament V (przemysł, Solidarność w zakładach pracy) [powołany w 1979 jako III „A”]
• Departament VI (rolnictwo, gospodarka żywnościowa) [powołany 30 listopada 1984 r]
• Departament Społeczno-Administracyjny
• Departament Wojskowy
• Biuro Nadzoru nad Orzecznictwem Karno-Administracyjnym
• Biuro Paszportów Zagranicznych
• Biuro Ochrony Rządu
• Biuro T (Techniki Operacyjnej)
• Biuro Ewidencji Operacyjnej
• Biuro A (szyfrów)
• Biuro B (obserwacji zewnętrznej)
• Biuro W (perlustracji i korespondencji)
• Biuro Śledcze MSW
• Biuro Rejestracji Cudzoziemców
• Departament Kadr i Szkolenia
• Główny Inspektorat Ochrony Przemysłu
• Samodzielny Wydział Organizacji

1. Jednostki usługowe

• Departament Finansowy
• Departament Inwestycji
• Zarząd Zaopatrzenia
• Zarząd Transportowy
• Zarząd Łączności
• Zarząd Uzbrojenia
• Zarząd Organizacyjno-Wojskowy
• Zarząd Spraw Socjalnych i Kultury
• Centralne Archiwum Ministerstwa Spraw Wewnętrznych
• Główny Inspektorat Ochrony Przemysłu
• Zarząd Administracyjno-Gospodarczy
• Biuro Głównego Komitetu Przeciwpowodziowego

Do Wojewódzkich Komend Milicji Obywatelskiej włączono następujące jednostki organizacyjne

• Wydział II (ds. kontrwywiadu)
• Wydział III (ds. działalności antypaństwowej w kraju)
• Wydział (Samodzielna sekcja) Ewidencji Operacyjnej
• Wydział (Samodzielna sekcja) (T) Techniki Operacyjnej
• Wydział (Samodzielna sekcja) (B) Obserwacji
• Wydział (Samodzielna sekcja) Śledczy
• Samodzielna Sekcja W (perlustracji i korespondencji)
• Samodzielna Sekcja A (szyfrów)

Do Powiatowych Komend Milicji Obywatelskiej włączono Referaty ds. kontrwywiadu i walki z działalnością antypaństwową w kraju

Stanowiska służbowe i stopnie

W ministerstwie SW do 1990 roku obowiązywały następujące stanowiska służbowe i przyporządkowane stopnie im stopnie.

Stanowiska służbowe	Przyporządkowane stopnie
minister	generał dywizji – generał broni
wiceminister	generał dywizji
szef służby	generał dywizji
zastępca szefa służby	generał brygady
dyrektor departamentu	pułkownik / generał brygady
zastępca dyrektora departamentu	pułkownik
naczelnik wydziału	pułkownik
zastępca naczelnika wydziału	podpułkownik
starszy inspektor	major / podpułkownik
inspektor	kapitan / major
młodszy inspektor	podporucznik / kapitan

Szefowie służb MSW na 25 maja 1982

• Minister – gen. dyw. Czesław Kiszczak
• I Zastępca Ministra Podsekretarz Stanu – gen. dyw. Bogusław Stachura
• Szef Służby Bezpieczeństwa, Podsekretarz Stanu – gen. bryg. Władysław Ciastoń
• Szef Służby Wywiadu i Kontrwywiadu podsekretarz stanu – gen. bryg. Władysław Pożoga
• Szef Służby Zabezpieczenia Materiałów podsekretarz stanu – gen. bryg. Stanisław Zaczkowski
• Komendant Główny Milicji Obywatelskiej – gen. bryg. Józef Beim
• Szef Wojsk MSW Dyrektor Generalny – gen. bryg. Lucjan Czubiński
• Szef Służby Kadr i Doskonalenia Zawodowego Dyrektor Generalny – gen. bryg. B. Jedynak
• Szef Służby Zabezpieczenia Operacyjnego Dyrektor Generalny – gen. bryg. K. Straszewski
• Szef Służby Polityczno-Wychowawczej Dyrektor generalny – gen. bryg. E. Tarała

Schemat organizacyjny MSW w dniu 15 lutego 1990

• Minister Spraw Wewnętrznych
• Polityczny Komitet Doradczy Ministra Spraw Wewnętrznych
• Sekretariat Polityczny Komitetu Doradczego Ministra SW
• Komitet Koordynacyjny Rady Ministrów ds. przestrzegania prawa
• I Zastępca Ministra SW
• Zespół Doradców
• Podsekretarz Stanu
• Gabinet Ministra
• GIM
• Departament Finansów
• Nieetatowy Zespół Doradców ds. Reformy Systemu Bezpieczeństwa Państwa

DEPARTAMENTY I SŁUŻBY

• Szef Służby Wywiadu i Kontrwywiadu
  • Departament Wywiadu
  • Departament Kontrwywiadu
  • Biuro Szyfrów
  • Wojska Ochrony Pogranicza
• Szef Służby Bezpieczeństwa
  • Departament Ochrony Konstytucyjnego Porządku Państwa
  • Departament Ochrony Gospodarki
  • Departament Studiów i Analiz
  • Biuro Śledcze
  • Biuro Ochrony Rządu
  • Nadwiślańskie Jednostki Wojskowe Ministerstwa Spraw Wewnętrznych
  • Zarząd WSW Jednostek Wojskowych Ministerstwa Spraw Wewnętrznych
• Departament Społeczno-Administracyjny
  • Biuro Prawne
  • Zarząd I MOB
  • Rzecznik Prasowy
  • Wydział Prasowy
• Szef Służby Milicji Obywatelskiej
  • Departament Prewencji i Porządku Publicznego
  • Departament Kryminalny
  • Biuro Informacji i Planowania Działalności MO
  • Biuro Ruchu Drogowego
  • Biuro Dochodzeniowe-Śledcze
  • Instytut Kryminalistyki
  • Przejściowe Biuro Paszportów
• Szef Służby Kadr i Szkolenia Wychowawczego
  • Departament Kadr
  • Departament Szkolenia I Wychowania
  • Rada ds. Wychowania Fizycznego i Sportu
  • Redakcja W Służbie Narodu
  • Akademia Spraw Wewnętrznych
  • Ośrodek Doskonalenia Kadr Kierowniczych MSW w Łodzi, Ośrodku Nauczania Języków Obcych MSW w Sosnowcu-Klimontowie (wcześniej w Kiekrzu) i inne ośrodki szkolenia.
• Szef Służby Zabezpieczenia Operacyjnego
  • Departament Techniki
  • Biuro B – Obserwacji
  • Zarząd Łączności Ministerstwa Spraw Wewnętrznych
  • Biuro C – Centralne Archiwum
  • Departament PESEL
  • Rada Naukowo Techniczna
• Szef Służby Zabezpieczenia Materiałowego
  • Departament Gospodarki Materiałowo Technicznej
  • Departament Inwestycji
  • Departament Zdrowia i Spraw Socjalnych
  • Zarząd Administracyjno-Gospodarczy
  • Komenda Główna Straży Pożarnych

Stan osobowy Ministerstwa Spraw Wewnętrznych PRL

Dane pochodzą z lat 1980–1990.

• Służba Bezpieczeństwa (SB) – 24 390
• Milicja Obywatelska (MO) – 62 276
• Zmotoryzowane Odwody Milicji Obywatelskiej (ZOMO) – 12 566
• Jednostki administracyjno-gospodarcze – 20 673
• Szkoły resortu (MSW), kadra + słuchacze – 4594

Ministrowie bezpieczeństwa publicznego

• Stanisław Radkiewicz (ur. 1903, zm. 1987), (PPR) od 21 lipca 1944 do 7 grudnia 1954 kierownik resortu PKWN, od 31 grudnia 1944 minister

Ministrowie spraw wewnętrznych PRL

• Władysław Wicha (ur. 1904, zm. 1984), (PZPR) od 7 grudnia 1954 do 12 grudnia 1964
• Mieczysław Moczar (ur. 1913, zm. 1986), (PZPR) od 12 grudnia 1964 do 15 lipca 1968
• Kazimierz Świtała (ur. 1923, zm. 2011), (PZPR) od 15 lipca 1968 do 13 lutego 1971
• Franciszek Szlachcic (ur. 1920, zm. 1990), (PZPR) od 13 lutego 1971 do 22 grudnia 1971
• Wiesław Ociepka (ur. 1922, zm. 1973), (PZPR) od 22 grudnia 1971 do 28 lutego 1973
• Stanisław Kowalczyk (ur. 1924, zm. 1998), (PZPR) od 22 marca 1973 do 8 października 1980
• Mirosław Milewski (ur. 1928, zm. 2008), (PZPR) od 8 października 1980 do 31 lipca 1981
• Czesław Kiszczak (ur. 1925, zm. 2015), (PZPR) od 31 lipca 1981 do 31 grudnia 1989

Galeria pieczęci

• 
  Pieczęć: Minister Spraw Wewnętrznych
• 
  Pieczęć: Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, Centrum Wyszkolenia
• 
  Pieczęć: MSW, Departament Szkolenia i Doskonalenia Zawodowego
• 
  Pieczęć: Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, Biuro paszportów
• 
  Pieczęć: Ministerstwo Spraw Wewnętrznych

Bibliografia

• Henryk Piecuch – Akcje Specjalne: Od Bieruta do Ochaba, Agencja Wydawnicza CB Warszawa 1996
• Henryk Dominiczak – Organy bezpieczeństwa PRL 1944-1990. Rozwój i działalność w świetle dokumentów MSW, Warszawa 1997
• Filip Musiał – Podręcznik bezpieki, IPN Kraków 2007
• Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza, tom I, 1944-1956. Krzysztof Szwagrzyk (red.). Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2005. ISBN 83-89078-94-5. [dostęp 2015-10-17]. Brak numerów stron w książce
• Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza, t. 2, 1956–1975, red. P. Piotrowski, IPN Warszawa 2006
• Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza, t. 3, 1975–1990, red. P. Piotrowski, IPN Warszawa 2008
• Instrukcje pracy operacyjnej aparatu bezpieczeństwa (1945–1989), red. T. Ruzikowski, IPN Warszawa 2004
• Aparat bezpieczeństwa w latach 1944–1956. Taktyka, strategia, metody, cz. I: Lata 1945–1947, oprac. A. Paczkowski, Warszawa 1994
• Aparat bezpieczeństwa w latach 1944–1956. Taktyka, strategia, metody, cz. II: Lata 1948–1949, oprac. A. Paczkowski, Warszawa 1996
• Aparat bezpieczeństwa w Polsce w latach 1950–1952. Taktyka, strategia, metody, oprac. A. Dudek, A. Paczkowski, Warszawa 2000
• Aparat bezpieczeństwa w Polsce w latach 1953–1954. Taktyka, strategia, metody, oprac. G. Majchrzak, A. Paczkowski, Warszawa 2004