Oranżeria
Oranżeria (również pomarańczarnia) – budowla ogrodowa, parterowa, wolno stojąca lub połączona z tarasem, ogrzewana[1].
Oranżerie służyły do uprawy roślin egzotycznych (pomarańcze, cytryny, granaty itp.)[1], a także do przechowywania roślin, które nie mogą w strefie umiarkowanej zimować w gruncie[2]. Pełniły też funkcję ogrodów zimowych[3][4].
Pomarańczarnie budowano przeważnie na planie wydłużonego prostokąta, a formę architektoniczną miały zgodną z obowiązującym stylem w danej epoce[5]. Były to budynki o wysokich i szerokich oknach (czasem okna typu porte-fenêtre)[5] od strony południowej[1], często dach też był szklany[2].
Mur od strony północnej pozbawiony był okien i służył jako oparcie dla podestów i półek, na których umieszczano donice z roślinami. Ściany te czasem zdobione były malarstwem pejzażowym[5]. Wewnątrz mieściło się jedno duże albo kilka mniejszych pomieszczeń[4].
Historia
edytujPierwsze oranżerie pojawiły się w XVI wieku. Miały one drewniane konstrukcje, dachy z możliwością usunięcia, często były rozbierane w okresie letnim[5]. Popularność zyskały w XVII wieku[1]. Budowano je w parkach, ogrodach pałacowych, przy rezydencjach itp. do XIX wieku[1]. W XVIII wieku zaczęły pojawiać się cieplarnie, w których panowała temperatura 18-30 stopni C, służące do uprawy roślin egzotycznych. Budowano je także w ogrodach botanicznych, gdzie w XIX wieku zaczęto wykorzystywać stalowe konstrukcje i duże płaszczyzny szkła[5].
Oranżerie, opróżniane okresowo z roślin, były też miejscem spotkań towarzyskich, zabaw, przedstawień teatralnych[5] (np. Stara Pomarańczarnia w Łazienkach Królewskich, zbudowana w latach 1786–1788)[6][4].
-
-
Oranżeria w Darmstadt – fasada południowa -
Radzyń Podlaski – oranżeria rokokowa
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e Krystyna Kubalska-Sulkiewicz, Monika Bielska-Łach, Anna Manteuffel-Szarota: Słownik terminologiczny sztuk pięknych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007, s. 322, ISBN 978-83-01-12365-9.
- ↑ a b Słownik języka polskiego (red. Mieczysław Szymczak). T. 2, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1979, s. 537, ISBN 83-01-00283-2.
- ↑ oranżeria, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2023-02-26].
- ↑ a b c Witold Szolginia: Architektura i budownictwo. Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, 1882, s. 307, ISBN 83-204-0291-3.
- ↑ a b c d e f Sztuka świata. Słownik terminów L-Ż. T. 18. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 2013, s. 109-110, ISBN 978-83-213-4726-4.
- ↑ Teatr królewski i stara oranżeria biała. lazienki-krolewskie.pl. [dostęp 2023-06-04].
