Pałac w Białowieży
Pałac w Białowieży – pałac zbudowany w Puszczy Białowieskiej, w miejscowości Białowieża w 1894 na polecenie cara Aleksandra III. W 1944 spalony, w 1961 rozebrany – zachowała się jedynie brama pałacowa.
 Pałac carski na przełomie XIX i XX w. | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Typ budynku | |
| Architekt | |
| Rozpoczęcie budowy |
1889 |
| Ukończenie budowy |
1894 |
| Zniszczono |
1961 |
| Pierwszy właściciel | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa podlaskiego  | |
Położenie na mapie powiatu hajnowskiego  | |
Położenie na mapie gminy Białowieża  | |
 52°42′17,51″N 23°50′48,52″E/52,704864 23,846811
| |
Dwory królewskie
edytujPodczas wykopalisk archeologicznych odkryto pozostałości dworu z drugiej połowy XVI wieku, które można wiązać z polowaniami w puszczy królów Zygmunta Augusta i Stefana Batorego. Kolejny dwór królewski wzmiankowany był w Białowieży w 1639 w czasach panowania królów z dynastii Wazów. Najprawdopodobniej w tym dworze zatrzymywali się podczas polowań Władysław IV Waza (w 1643) i Jan Kazimierz Waza (w 1650). Dwór Wazów istniał do około 1658, gdy został spalony podczas walk prowadzonych przez Pawła Sapiehę z wojskami moskiewskimi. We współczesnej Białowieży próżno szukać pozostałości dworu Wazów, pozostał natomiast jeden materialny ślad z tej epoki, w postaci dzwonu z napisem Anno Domini 1661 MW wiszącego w prawosławnej cerkwi cmentarnej[1]. W XVIII wieku w pobliżu miejsca po dworze Wazów zbudowano nowy dwór myśliwski i w nim zatrzymał się we wrześniu 1752 król August III Sas w towarzystwie królowej Marii Józefy i dwóch synów (pamiątką po odbytym wtedy polowaniu jest obelisk z piaskowca z pamiątkowym napisem). Dwór z czasów saskich był wzmiankowany też w inwentarzu z 1773. W 1784 w dworze przybywał król Stanisław August Poniatowski. Przed jego przyjazdem bratanek króla, podskarbi wielki litewski Stanisław Poniatowski, wyremontował budynek i dobudował widoczne na zachowanych widokach z epoki dwie oficyny – kuchenną i gościnną. Dawny dwór królów Polski został prawdopodobnie zniszczony około 1831 w czasie walk prowadzonych w puszczy podczas powstania listopadowego[2].
Pałac z XIX wieku
edytujW 1889 kilkadziesiąt metrów na południe od miejsca gdzie stał dwór polskich królów, car Aleksander III polecił rozpoczęcie budowy pałacu według projektu znanego polskiego architekta z Wilna Tadeusza Marii Rostworowskiego[3] we współpracy z Mikołajem de Rochefortaem[4]. Budowę ukończono w 1894 kosztem 542 tys. rubli. Pałac był dwukondygnacyjny, podpiwniczony, posiadał pomieszczenia mieszkalne na strychu oraz wieże od wschodu i zachodu. Drewno użyte przy dekorowaniu poszczególnych sal i pokojów było specjalnie przygotowywane: gotowano je przez dłuższy czas w wodzie, a potem suszono. W ten sposób uzyskało ciemną barwę. Na ścianach znajdowały leśne obrazki wykonane przez Zdzisława Jasieńskiego oraz plastyków z Akademii Petersburskiej. Elementy wykończeniowe drzwi, okien, luster, stojących świeczników zdobiono polerowanym i zaczernianym żelazem połączonym z brązem. W komnatach parkiety zostały ułożone na cienkiej warstwie suchego piasku eliminując w ten sposób skrzypienie podłogi. Zastosowano wypalane ornamenty. W podziemiach znajdowały się składnice win przeróżnych gatunków, w zachodnim skrzydle mieściły się kuchnie. Jedna z sal była wyklejona znaczkami pocztowymi.
Kiedy w 1897 doprowadzona została linia kolejowa, powstał dworzec Białowieża Pałac, (kilka lat później również Białowieża Towarowa). W 1915 wycofujące się wojska rosyjskie ewakuowały wyposażenie pałacu (do dziś w Moskwie). Opustoszały pałac zajęły oddziały niemieckie w sierpniu 1915. Pisarz Wilhelm Feldmann wkraczający wówczas wraz z wojskiem do Białowieży określił pałac jako „budowlę bez gustu w pseudogotyckim stylu”[5]. W 1922 polskie władze powiatowe po remoncie zaadaptowały pomieszczenia pałacu na funkcje administracyjne. Niedługo jednak powiat zlikwidowano i gmach stał nieużytkowany. W części pomieszczeń lewego skrzydła urządzono muzeum puszczańskie i bibliotekę. Część pomieszczeń zajęła angielska firma Century. Dla katolickich mieszkańców wsi w latach 1921–1934 w dawnej pałacowej jadalni czynna była kaplica (wejście prowadziło przez taras). Od 1929 do 1936 w zachodniej części pałacu umieszczono Państwową Szkołę dla Leśniczych. W części budynku urządzono apartamenty dla prezydenta Ignacego Mościckiego, który odwiedził Białowieżę po raz pierwszy w 1930.
W pałacu byli goszczeni między innymi kompozytor Feliks Nowowiejski, węgierski regent Miklós Horthy, włoski minister spraw zagranicznych Galeazzo Ciano, Stefan Starzyński, Hermann Göring i Heinrich Himmler, przebywający w Białowieży na polowaniach. Tydzień przed wybuchem II wojny światowej w zachodniej części pałacu ulokowano szpital wojenny nr 502, ewakuowany na wschód 11 września. Oficerowie stanowiący personel tego szpitala zostali wywiezieni przez Rosjan do Ostaszkowa. Po 17 września w pałacu przebywali ranni polscy żołnierze, którymi opiekowali się mieszkańcy wsi i operujący około 20 września w okolicy żołnierze Podlaskiej Brygady Kawalerii. W okresie okupacji sowieckiej w latach 1939–1941 została podjęta próba utworzenia w pałacu radzieckiego ośrodka naukowego. Po zajęciu Białowieży przez Niemców, w pałacu mieścił się sztab do walki z partyzantką. W nocy z 16 na 17 lipca 1944 w pałacu wybuchł pożar wzniecony przez wspierające Niemców oddziały węgierskie.
W 1958 zapadła decyzja o rozbiórce pałacu. W 1961 pałac został rozebrany. Na jego miejscu wzniesiono nowy budynek, w którym znajduje się dyrekcja Białowieskiego Parku Narodowego, muzeum przyrodnicze, restauracja i hotel.
Otoczenie
edytujWokół pałacu założono w 1895 Park Pałacowy w stylu angielskim, który zaprojektował Walerian Kronenberg. U podnóża pałacowego wzgórza, w dolinie rzeki Narewki, wykopano dwa stawy z wysepkami pomiędzy którymi znajduje się grobla z obeliskiem z 1752 ustawionym na pamiątkę pobytu w Białowieży króla Polski Augusta III Sasa. Ziemia ze stawów została użyta do użyźnienia obejścia pałacowego z myślą o założeniu kwietników. Stawy wraz z rzeką Narewką stanowią południową granicę parku, gdzie dawniej stała jedna z bram wejściowych do parku. Na wschód od pałacu powstał Park Dyrekcyjny, przy którym umieszczono siedzibę Zarządu Apanażowego Puszczy.
Komunikacja
edytujKiedy w 1897 doprowadzona została linia kolejowa, powstał dworzec Białowieża Pałac, (kilka lat później również Białowieża Towarowa). W 1903 doprowadzono szosę z Hajnówki. W 1915 wycofujące się wojska rosyjskie ewakuowały wyposażenie pałacu (do dziś do obejrzenia w Moskwie).
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Dwór łowiecki Wazów w Białowieży w świetle źródeł pisanych i badań archeologicznych | Dariusz Krasnodębski - Academia.edu [online], www.academia.edu [dostęp 2018-10-19] (ang.).
- ↑ Tomasz Samojlik, "Ochrona i Łowy. Puszcza Białowieska w czasach królewskich" Zakład Badania Ssaków PAN, Białowieża 2005, ISBN 83-907521-5-8
- ↑ Anna Mieszczanek, Przedwojenni, Warszawa: Muza, 2020, s. 197.
- ↑ Tadeusz Maria Rostworowski, Polski Słownik Biograficzny, 1989–1991 [zarchiwizowane z adresu 2017-09-23].
- ↑ Białowieża pod rządami Georga Eschericha – Piotr Bajko (9/2014) – Czasopis [online], czasopis.pl [dostęp 2017-11-25] [zarchiwizowane z adresu 2018-03-05] (pol.).
Linki zewnętrzne
edytuj- Galeria zdjęć Pałacu
- Brama pałacowa (Białowieża)
- Białowieża – carska rezydencja. hartigrama.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-07-15)].
- Archiwalne zdjęcia pałacu w bibliotece Polona