Rzeki na Węgrzech

Obecnie wszystkie rzeki na Węgrzech należą do zlewiska Morza Czarnego. Niegdyś na terenie Węgier istniał również duży obszar bezodpływowy (o powierzchni ponad 5 tys. km²), którego wody trafiały do wówczas endoreicznego jeziora Balaton, jednak w wyniku uregulowania górnego biegu rzeki Sió w październiku 1863 roku, stał się on częścią dorzecza Dunaju .

Całe terytorium Węgier znajduje się w dorzeczu Dunaju. Mimo że jest on jedyną rzeką główną przepływającą przez ten kraj, sieć rzeczna Węgier, składająca się z drugiej pod względem długości rzeki Europy oraz jej dopływów, jest stosunkowo gęsta i dobrze rozwinięta.

Sieć rzeczna w Kotlinie Panońskiej

Najdłuższe rzeki Węgier

Poniższa tabela przedstawia 10 najdłuższych rzek płynących przez teren Węgier.

Lp.	Rzeka	Długość w granicach Węgier (km)	Długość (km)	Komitaty	Recypient
1.	Cisa (Tisza)	597	966	Szabolcs-Szatmár-Bereg, Borsod-Abaúj-Zemplén, Hajdú-Bihar, Jász-Nagykun-Szolnok, Heves, Bács-Kiskun, Csongrád-Csanád	Dunaj
2.	Dunaj (Duna)	417	2857	Győr-Moson-Sopron, Komárom-Esztergom, Pest, Budapeszt, Fejér, Bács-Kiskun, Tolna, Baranya	Morze Czarne
3.	Raba (Rába)	188	311	Vas, Győr-Moson-Sopron, Veszprém	Dunaj
4.	Zagyva	179	179	Nógrád, Heves, Jász-Nagykun-Szolnok, Pest	Cisa
5.	Hortobágy-Berettyó	167	167	Szabolcs-Szatmár-Bereg, Hajdú-Bihar, Jász-Nagykun-Szolnok, Békés	Keresz
6.	Ipola (Ipoly)	143	212	Nógrád, Pest	Dunaj
7.	Drawa (Dráva)	133	749	Somogy, Baranya	Dunaj
8.	Keresz (Körös)	129	129	Békés, Jász-Nagykun-Szolnok, Csongrád-Csanád	Cisa
9.	Zala	126	126	Vas, Zala, Somogy	jezioro Balaton
10.	Sajó	125	229	Borsod-Abaúj-Zemplén	Cisa

Zakole Dunaju pod Wyszehradem

Rzeki Węgier o największej powierzchni zlewni

Powierzchnia Węgier liczy około 90 030 km² i w całości znajduje się w dorzeczu Dunaju. W jego obrębie można wyróżnić wiele zlewni dopływów tej rzeki, wśród których mocno wyróżnia się zlewnia Cisy, zajmująca ponad połowę terytorium Węgier (powyżej 46 tys. km²). Ponadto niektóre węgierskie rzeki odprowadzające wodę z rozległych obszarów, jak np. Drawa czy Marusza, nie mają rozbudowanej sieci dopływów na terenie Węgier, a większa część ich zlewni znajduje się często poza granicami tego kraju.

Lp.	Rzeka	Powierzchnia zlewni (km²)		Udział węgierskiej powierzchni zlewni (%)
		Na Węgrzech	Całkowita
1.	Dunaj	90 030	801 463	11,6
2.	Cisa	46 213	157 186	29,4
3.	Sió	14 728	14 728	100
4.	Keresz	12 942	27 537	47,0
5.	Raba	6847	11 327	60,4
6.	Drawa	6154	40 154	15,3
7.	Hortobágy-Berettyó	5771	5771	100
8.	Zagyva	5578	5578	100
9.	Sajó	5545	12 708	43,6
10.	Szybki Keresz	3248	9211	35,3

Rzeki Węgier o największym przepływie

Wiele rzek o dużych wielkościach przepływu na terenie Węgier, przez znaczną część swojego biegu płynie poza granicami tego kraju . Dobrym tego przykładem jest m.in. Marusza, która, choć zajmuje 4. miejsce wśród węgierskich rzek o największym przepływie, liczy na terenie Węgier niecałe 50 km, a wielokrotnie dłuższy jej odcinek znajduje się na obszarze Rumunii.

Lp.	Rzeka	Średnia wielkość przepływu (m³/s)	Miejsce pomiaru
1.	Dunaj	2350	Budapeszt
2.	Cisa	820	Segedyn
3.	Drawa	653	Aljmaš
4.	Marusza (Maros)	155	Makó
5.	Mura	154,8	Gornja Radgona
6.	Bodrog	115	Streda nad Bodrogom
7.	Samosz (Szamos)	114	Satu Mare
8.	Keresz	100	Gyomaendrőd
9.	Sajó	65,6	Ónod
10.	Sió	39	Siófok

Charakterystyka

Wiele węgierskich rzek meandruje zarówno w środkowym, jak i dolnym biegu, jednak część z nich została uregulowana działalnością człowieka. Po regulacji długość rzek takich jak Cisa została skrócona nawet o kilkaset kilometrów, czego skutkiem jest duża liczba starorzeczy w dolinach Dunaju, Cisy i Drawy. Ponadto pomiędzy największymi rzekami i wzdłuż niektórych płynących przez tereny bagienne, utworzono kanały żeglugowe (węg. csatorna), takie jak Keleti-főcsatorna, łączący Cisę z Berettyó, czy Dunavölgyi-főcsatorna, prowadzący wody wzdłuż Dunaju w regionie Międzyrzecza Dunaju i Cisy. Największe zagęszczenie sieci rzecznej występuje na terenach nizinnych Kotliny Panońskiej (Mała i Wielka Nizina Węgierska). W obrębie Karpat i Kraju Zadunajskiego sieć rzeczna jest bardziej skąpa, a ponadto przez obszary te nie płynie wiele rzek o znaczących wielkościach przepływu.

Geneza

W neogenie niemal na całym obszarze dzisiejszych Węgier rozciągało się zamknięte Morze Panońskie. Największą rzeką uchodzącą do niego był Dunaj, którego ujście znajdowało się wówczas na południu obecnego Kraju Zadunajskiego, a w dolnym biegu jego wody płynęły wzdłuż obecnej doliny Drawy. W późnym pliocenie, w wyniku fałdowań orogenezy alpejskiej Morze Panońskie zaczęło stopniowo zanikać, formując dzisiejszy teren Kotliny Panońskiej, a Dunaj zmienił bieg w północno-zachodnich Węgrzech na zbliżony do obecnego . Powstał wówczas m.in. przełom Dunaju w okolicy Wyszehradu, poza tym na terenie Wielkiej i Małej Niziny Węgierskiej ukształtowały się doliny dużych rzek odprowadzających wodę z Alpidów, jak na przykład najobszerniejsza dolina Cisy czy doliny mniejszych rzek, takich jak Keresz lub Raba . Niektóre fragmenty rzek były modyfikowane tektonicznie jeszcze w czwartorzędzie, czego dobrym przykładem jest odcinek Dunaju przecinający Węgry południkowo, z północy na południe .

Ochrona przeciwpowodziowa i energia wodna

Elektrownia wodna w Tiszalök

W celu zapobiegania powodziom, które wielokrotnie w historii występowały na obszarze Kotliny Panońskiej (w przypadku Węgier głównie w dolinach Cisy i Dunaju) , w procesie regulacji koryt rzecznych utworzone zostały sztuczne zbiorniki wodne, jak na przykład Tisza-tó. Kolejnym ważnym elementem systemu ochrony powodziowej na Węgrzech są stworzone w wyniku działalności człowieka obszary zalewowe (szczególnie w środkowym biegu Cisy). Łączny obszar wszystkich teras zalewowych na terenie Węgier, powstałych zarówno naturalnie, jak i poprzez działalność ludzką, wynosi około 21 200 km² (niemal 23% powierzchni kraju). Zmiana podejścia do ochrony przeciwpowodziowej nastąpiła wskutek katastrofalnych wezbrań w latach 1997, 1999, 2000 i 2001, po których odstąpiono od hydrotechnicznej regulacji rzek na rzecz zwiększania pojemności retencyjnej dolin i ochrony ich walorów przyrodniczych.

Hydroelektrownie nie mają dużego udziału w produkcji energii na Węgrzech. W 2015 roku całkowita moc wytwarzana przez elektrownie wodne wynosiła około 57 MW, z czego prawie połowa (28 MW) została uzyskana przez elektrownię w Kisköre z zaporą na Cisie. Elektrownią wodną, która generowała wówczas drugą największą moc (12,9 MW) jest tama w Tiszalök, korzystająca z przepływu wód tej samej rzeki. Pozostałe elektrownie, umiejscowione m.in. na Kereszu, Rabie czy Hornadzie, nie przekroczyły 3 MW produkowanej mocy.

Żegluga śródlądowa

Na obszarze Węgier spławnych jest 1864 km dróg wodnych. Najważniejsze z nich to Dunaj, Cisa, a także Drawa, spośród których największą rolę odgrywa Dunaj, będący częścią VII Paneuropejskiego Korytarza Transportowego. Mimo to, na węgierskich szlakach wodnych niewielki jest udział transportu ładunków (ok. 8–10% na Dunaju i niecałe 2% na Cisie). Najistotniejsze z punktu widzenia transportu towarowego są porty śródlądowe w Dunaújváros i Csepel, gdzie wymiana handlowa w 2019 roku przekroczyła 1 mln ton, a także porty w Baja, Mohaczu, Komárom i port Győr-Gönyű. Dużo większe znaczenie ma transport pasażerski, średnio w ciągu roku w komunikacji śródlądowej na Węgrzech uczestniczy około 7,5 mln pasażerów, spośród których większość korzysta z promów.

Jakość wód

Według danych z międzynarodowego planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Dunaju z roku 2015 większość jednolitych części wód rzecznych była w umiarkowanym stanie ekologicznym .

Obszary źródłowe

Większość rzek płynących przez teren Węgier ma swoje źródła w Alpach, Karpatach lub niewysokich wzniesieniach Kotliny Panońskiej . Jedynym wyjątkiem od tej reguły jest Dunaj, którego źródła znajdują się w niemieckim Schwarzwaldzie . Nie licząc tej rzeki oraz Drawy (ze źródłami we Włoszech), a także licznych cieków biorących swój początek na terenie Węgier, wszystkie rzeki przepływające przez ten kraj mają źródła na obszarze 5 państw: Słowacji, Ukrainy i Rumunii na północy i wschodzie, a także Słowenii oraz Austrii na zachodzie Węgier.

Wschodnia część kraju

W północno-wschodnich Węgrzech dominują rzeki wypływające ze stoków Wewnętrznych i Centralnych Karpat Zachodnich, takie jak Ipola (źródła w Rudawach Weporskich)  czy Hornad (źródła w Niżnych Tatrach) . Ponadto wiele rzek w zlewni górnego i środkowego biegu Cisy, jak również sama Cisa, ma źródła w Karpatach Wschodnich, czego dobrym przykładem jest Bodrog, który powstaje z połączenia rzek Ondawy (ze źródłami w Beskidzie Niskim) i Latoricy (źródła w Beskidach Połonińskich) . W miejscu tym należy również wspomnieć o szczególnym przypadku Maruszy, której źródła zlokalizowane są w Wewnętrznych Karpatach Wschodnich, sama rzeka przepływa przez Siedmiogród, a także tworzy przełom między Górami Zachodniorumuńskimi i Karpatami Południowymi, następnie oddając wody Cisie w jej dolnym biegu, w południowo-wschodnich Węgrzech. Pozostałe rzeki płynące przez obszar Węgier na wschód od Cisy, mają swoje źródła w Górach Zachodniorumuńskich, jak na przykład Berettyó (źródła w górach Seș), lub, w przypadku wielu mniejszych rzek i strumieni, na terenie Wielkiej Niziny Węgierskiej.

Środkowa część kraju

W przypadku środkowych Węgier, najdłuższe rzeki (skupione na północy regionu), jak przykładowo Zagyva, wypływają z węgierskich Karpat, w szczególności z Czerhatu, Mátry, a także Gór Bukowych. Przez środkową i południową część obszaru, położoną w stosunkowo wąskim Międzyrzeczu Dunaju i Cisy, płynie niewiele rzek, a większość z nich ma bardzo małe wartości przepływu. Jest to spowodowane znaczną płaskością terenu między Cisą i Dunajem oraz niedużą powierzchnią zlewisk cieków, które przepływają przez tamten region .

Zachodnia część kraju

Najdłuższe rzeki w zachodnich Węgrzech mają źródła w Alpach Wschodnich. Przykładowo, Drawa wypływa z włoskich Dolomitów, a źródła jej najdłuższego dopływu, Mury, znajdują się w masywie Wysokich Taurów . Mimo to, większość rzek w regionie zachodnich Węgier (głównie dopływy Dunaju, Drawy oraz Raby) ma swoje źródła na terenie Średniogórza Zadunajskiego, Wysoczyzn Zadunajskich i Kotliny Zadunajskiej. Rzeki takie jak Marcal (źródła w Lesie Bakońskim) czy Kapos (źródła w Kotlinie Zadunajskiej) cechują się zdecydowanie większą długością i przepływem w porównaniu do cieków wodnych wypływających z obszaru Wielkiej Niziny Węgierskiej.

Lista większych węgierskich rzek

Dorzecze Dunaju

Ujście Bodrogu do Cisy w mieście Tokaj

Most na Rabie w miejscowości Vág

Drawa niedaleko Drávaszabolcs

• Dunaj
  • Dunaj Moszoński
    • Litawa
    • (Rábca)
      • Répce
    • Raba
      • Lafnitz
      • Pinka
      • Gyöngyös
      • Marcal
  • (Concó
  • Által-ér
  • Ipola
  • Szentendrei-Duna
  • Ráckevei-Duna
  • Sió
    • Sárvíz (dopływ Cisy)
      • Séd
    • Kapos
      • Koppány
  • Drawa
    • Mura
      • Kerka
        • Cserta
        • Lendva
    • Rinya
    • Fekete-víz
  • Cisa
    • Túr
    • Samosz
    • Kraszna
    • Bodrog
      • Roňava
    • Sajó
      • Szinva
      • Bodva
      • Hornad
    • Hejő
    • Eger (dopływ Cisy)
    • Zagyva
      • Tarna
      • Galga
    • Keresz
      • Biały Keresz
      • Czarny Keresz
      • Szybki Keresz
        • Berettyó
      • Hortobágy-Berettyó
    • Marusza

Zlewisko jeziora Balaton

• Zala
  • Górna Válicka
  • Sárvíz (dopływ Zali)
  • Nádas
• Eger (Veszprém)

Zobacz też

• geografia Węgier

Bibliografia

• HunfalvyH. János HunfalvyH., Egyetemes földrajz különös tekíntettel a néprajzi viszonyokra, Budapeszt: Az "Athenaeum" r. társulat kiadása, 1886 .
• BárányB. Lászlóné BárányB., Magyar nagylexikon XV, Budapeszt: majd Magyar Nagylexikon Kiadó Rt., 2002, ISBN 963-9257-14-1 .
• JohnJ. Chilton JohnJ., Second Assessment of transboundary rivers, lakes and groundwaters, Genewa: United Nations Publications, 2011, ISBN 978-92-1-117052-8 .
• AttilaA. Szilágyi AttilaA., JELENTŐS VÍZGAZDÁLKODÁSI PROBLÉMÁK. 1-8 Ipoly tervezési alegység, Budapeszt: Közép-Duna-völgyi Vízügyi Igazgatóság, 2015 .
• MiklósM. Szalay MiklósM., Preparation of the Drava River Framework. Analysis of the International Drava River Corridor, Maribor: National Institute for Environment; Department of Water Resources Management, 2014 .
• BalázsB. Duray BalázsB., A Körösök Völgye Natúrpark. Szakmai dokumentáció, Békéscsaba 2014 .
• PeterP. Kobor PeterP., Adatok a Zala folyó középső szakaszának makrogerinctelen faunájához, Keszthely 2016 .
• ICPDR, Danube River Basin District. Part A - Roof report, Wiedeń: International Commission for the Protection of the Danube River, 2004 .
• MTDEWD, RBMP in the Hungarian part of the Tisza Basin, Kijów: Middle-Tisza District Environmental and Water Directorate, 2010 .
• ICPDR, Analysis of the Tisza River Basin 2007, Wiedeń: International Commission for the Protection of the Danube River, 2008 .
• MitruţM. Tentiş MitruţM., Transboundary Floods: Reducing Risks Through Flood Management, Springer, 2006 .
• MezősiM. Gábor MezősiM., Magyarország természetföldrajza, Akadémiai Kiadó, 2015, ISBN 978-963-05-8976-5 .
• WeiW. Chu WeiW., The Danube Corridor Hypothesis and the Carpathian Basin: Geological, Environmental and Archaeological Approaches to Characterizing Aurignacian Dynamics, Journal of World Prehistory, 2018 .
• JarmilaJ. Makovinska JarmilaJ., Tisza River Basin Characterization Report on Surface Water, 2018 .
• DejanD. Radivojević DejanD., On the formation and evolution of the Pannonian Basin: Constraints derived from the structure of the junction area between the Carpathians and Dinarides, Tectonics, 2012 .
• AttilaA. Takács AttilaA., Review of Historic Floods in Hungary and the Extent of Flooded Areas in Case of Levee Failures, Kingston 2014 .
• ICPDR, The Danube River Basin District Management Plan – Update 2015 [online], 2015 .
• AleksandrA. Prochorow AleksandrA., Wielka Encyklopedia Radziecka, wydanie trzecie, tom 4, 1978 .
• KerstinK. Sundseth KerstinK., Natura 2000 w regionie alpejskim, Luksemburg: Urząd Publikacji Unii Europejskiej, 2010 .
• KárolyK. Stelczer KárolyK., Az Ipoly. Magyarország Hidrológiai Atlasza. I.: Folyóink vízgyűjtője: 8., Budapeszt: Vízgazdálkodási Tudományos Kutató Intézet, 1961 .
• FrisnyákF. Sándor FrisnyákF., Földrajzi Értesítő, Budapeszt: A Csillagászati és Földtudományi Kutatóközpont Földrajztudományi Intézetének folyóirata, 2009 .
• MŽPSR, Plán manažmentu povodňového rizikavčiastkovom povodí Bodrogu, Ministerstvo životného prostredia Slovenskej republiky, 2014 .
• RudolfR. Hornich RudolfR., 10 Jahre Ständige österreichisch-slowenische Kommission für die Mur, Lublana: Ständige österreichisch-slowenische Kommission für die Mur, 2001 .