Stanisław Pigoń
Stanisław Pigoń (ur. 27 września 1885 w Komborni[1], zm. 18 grudnia 1968 w Krakowie) – historyk literatury polskiej, edytor, wychowawca i pedagog, w latach 1926–1928 rektor Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie.
| |
| Data i miejsce urodzenia |
27 września 1885 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
18 grudnia 1968 |
| profesor nauk polonistycznych | |
| Specjalność: historyk literatury polskiej | |
| Habilitacja |
1921 |
| Uczelnia | |
| rektor Uniwersytetu Wileńskiego | |
| Odznaczenia | |
    
| |
Profesor historii literatury polskiej na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie (1921–1930), a następnie na Uniwersytecie Jagiellońskim (1931–1960; z przerwą 1939–1945) .
Życiorys
edytujStanisław Pigoń pochodził z ubogiej rodziny chłopskiej[1]. Był synem Jana (ur. 1851)[2] i Katarzyny (ur. 1860)[3]. Jego droga do profesury była długa i pełna przeszkód; rodzina nie ułatwiała mu drogi do poszerzania wiedzy. Urodził się na wsi, więc jego głównym zajęciem miała być praca na roli i pomoc rodzicom w prowadzeniu gospodarstwa domowego. Stanisław wolał jednak czytać książki, niż chodzić za pługiem. Rodzina niechętnie odnosiła się do jego decyzji o wyjeździe na studia (głównym problemem były zbyt skromne finanse). Doszło już nawet do tego, że Stanisław zaniechał myśli o studiach. Ostatecznie, po skończeniu jasielskiego gimnazjum w roku 1906[4], udało mu się wyjechać do Krakowa i rozpocząć studia[5]. W latach 1906–1912 studiował filologię polską na Uniwersytecie Jagiellońskim. Nie powrócił już na stałe w rodzinne strony.
W czasie I wojny światowej służył jako oficer w armii austro-węgierskiej[6] – w 2 pułku artylerii fortecznej; brał udział m.in. w zdobywaniu belgijskiej twierdzy Namur. Od listopada 1918 służył w Wojsku Polskim, walczył w wojnie polsko-ukraińskiej i wojnie polsko-radzieckiej. Od marca do czerwca 1919 był dowódcą pociągu pancernego nr 4 „Hallerczyk”[6]. Między sierpniem 1919 a sierpniem 1920 zwolniony ze służby wojskowej jako wykładowca. W związku z zagrożeniem ofensywą radziecką od sierpnia do października 1920 dowodził pociągiem pancernym nr 20 „Bartosz Głowacki”[6]. 18 stycznia 1921 został przeniesiony z batalionu zapasowego 1 pułku wojsk kolejowych do pociągu pancernego „Bartosz Głowacki” na stanowisko dowódcy[7].
Po zakończeniu działań wojennych został zweryfikowany w stopniu kapitana ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919 roku w korpusie oficerów rezerwy artylerii. W 1923 posiadał przydział mobilizacyjny do 23 pułku artylerii polowej w Będzinie[8]. W 1934 pozostawał na ewidencji Powiatowej Komendy Uzupełnień Kraków Miasto z przydziałem mobilizacyjnym do Oficerskiej Kadry Okręgowej nr V[9]. Za swój udział w walkach otrzymał kilka odznaczeń wojskowych, między innymi honorową odznakę „Orląt” i Gwiazdę Przemyśla za wyzwolenie miasta[4].
Na początku II wojny światowej wraz z grupą profesorów krakowskich został aresztowany w ramach Sonderaktion Krakau i uwięziony w niemieckim obozie koncentracyjnym Sachsenhausen. Swoje doświadczenia z pobytu w obozie ujął w szkicu Wspomnienia z obozu Sachsenhausen 1939–40. Przebywał tam do lutego 1940, skąd powrócił do Krakowa w pierwszym transporcie zwolnionych profesorów. W obozie nabawił się ciężkiej choroby serca, która prześladowała go do końca życia. Już wiosną następnego roku podjął tajne nauczanie oraz działalność konspiracyjną w kręgach Stronnictwa Narodowego. Był członkiem Polskiej Akademii Nauk i Polskiej Akademii Umiejętności. Koleje swojego życia opisał w pamiętnikach Z Komborni w świat i Z przędziwa pamięci. Urywki wspomnień.
Pigoń zajmował się literaturą jako przekazem doniosłych treści poznawczych, ideowo-wychowawczych i filozoficznych oraz jej rolą w kształtowaniu polskiej świadomości narodowej. Był skrupulatnym badaczem i wydawcą tekstów ważnych dla poznania życia i twórczości wielkich pisarzy. Interesował się szczególnie okresami romantyzmu i modernizmu, a przede wszystkim postacią i dziełem Adama Mickiewicza. Badał również i wydawał utwory Aleksandra Fredry, Stefana Żeromskiego i Władysława Orkana. Pigoń był także odkrywcą twórczości samorodnych pisarzy chłopskich; zajmował się kulturą polskiej wsi.
Ponadto po odejściu Wincentego Lutosławskiego przewodził wileńskiej sekcji ruchu Eleusis.
Księgozbiór Stanisława Pigonia, liczący 9351 woluminów, został po jego śmierci zgodnie z jego wolą przekazany Wyższej Szkole Pedagogicznej w Rzeszowie. W 1982 utworzono Pracownię Polonistyczną Pigonianum, którą w 2004 przeniesiono do nowego gmachu Biblioteki Uniwersytetu Rzeszowskiego[4].
W 1913 ożenił się z Heleną z Dulowskich (1891–1972)[10], z którą pracował w redakcji czasopisma „Iskra”[11]. Ich synami byli Krzysztof (chemik) i Andrzej (biolog).
Zmarł w Krakowie, pochowany na cmentarzu Salwatorskim (kwatera SC2-8-17)[10][12].
Wybrane publikacje
edytuj- 1911 O „Księgach narodu i pielgrzymstwa polskiego” A. Mickiewicza, Kraków
- 1922 Z epoki Mickiewicza. Studia i szkice, Lwów
- 1924 Głosy sprzed wieku. Szkice z dziejów procesu filareckiego, Wilno
- 1928 Ze studiów nad tekstem „Pana Tadeusza”. Trzy notatki, Kraków
- 1929 Z dawnego Wilna. Szkice obyczajowe i literackie, Wilno
- 1930 Do źródeł „Dziadów” kowieńsko-wileńskich, Wilno
- 1930 O brązach, brązownikach i brązoburcy, Warszawa
- 1932 Adam Mickiewicz w kole Sprawy Bożej Warszawa
- 1934 „Pan Tadeusz”. Wzrost-Wielkość-Sława, Warszawa
- 1936 Na wyżynach romantyzmu. Studia historyczno-literackie, Kraków
- 1938 Z dziejów teatru szkolnego w Polsce w XVII, Lwów
- 1938 Zręby nowej Polski w publicystyce Wielkiej Emigracji, Warszawa
- 1939 Na drogach i manowcach kultury ludowej, Lwów
- 1946 Zarys nowszej literatury ludowej, Kraków
- 1947 Z Komborni w świat, Kraków
Ordery i odznaczenia
edytuj- Order Sztandaru Pracy I klasy (25 kwietnia 1956)[13]
- Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (16 lipca 1954)[14]
- Odznaka pamiątkowa „Orlęta”
- Gwiazda Przemyśla
- Złota Odznaka Honorowa Bratniej Pomocy[15]
Nagrody i wyróżnienia
edytuj- Nagroda Państwowa I stopnia za całość działalności naukowej ze szczególnym uwzględnieniem wydania korespondencji A. Mickiewicza (1955)[16]
- Honorowe obywatelstwo Jasła (1965)[17]
Upamiętnienie
edytujJego imieniem nazwano jedną z auli Uniwersytetu Rzeszowskiego[11], jak również (do 2020) Państwową Wyższą Szkołę Zawodową w Krośnie[18].
Na wniosek władz dwóch miejscowych uczelni – Uniwersytetu Rzeszowskiego oraz Wyższej Szkoły Prawa i Administracji – w 40. rocznicę śmierci Stanisława Pigonia w lutym 2009 Rada Miasta Rzeszowa podjęła uchwałę o nazwaniu jego imieniem części istniejącej ulicy na Osiedlu Nowe Miasto[11].
Odniesienia w kulturze
edytujW 2013 nakładem Wydawnictwa Uniwersytetu Rzeszowskiego ukazała się książka Pigoń autorstwa Czesława Kłaka.
Przypisy
edytuj- ↑ a b Kłak 1983 ↓.
- ↑ Pigoń 1946 ↓, s. 87.
- ↑ Pigoń 1946 ↓, s. 78.
- ↑ a b c Prof. Stanisław Pigoń – miłośnik literatury polskiej i książek, wybitny uczony i patriota, patron dawnej ul. Cegielnianej. BUR. [dostęp 2010-08-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-05-25)]. (pol.).
- ↑ Almanach Literacki 1926, Wilno: nakładem Wil. Oddz. Polsk. Białego Krzyża, s. 42.
- ↑ a b c Józef Jurczyk, Krzysztof Margasiński, Dziennik pociągu pancernego Hallerczyk, Czechowice-Dziedzice – Częstochowa 2010, s. 55.
- ↑ Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 4 z 29 stycznia 1921 roku, poz. 127.
- ↑ Rocznik Oficerski 1923 s. 759, 839.
- ↑ Rocznik Oficerski Rezerw 1934 s. 133, 920.
- ↑ a b Cmentarz parafialny Kraków Salwator - wyszukiwarka osób pochowanych [online], krakowsalwator.artlookgallery.com [dostęp 2024-06-06].
- ↑ a b c Zdzisław Bernat. Prof. Stanisław Pigoń ma swoją ulicę w Rzeszowie. „Gazeta Uniwersytecka Pracowników i Studentów Uniwersytetu Rzeszowskiego”. 2, s. 20–22, marzec – kwiecień 2009. ISSN 1642-6797. [dostęp 2023-02-12]. (pol.).
- ↑ Jan Wiktor Tkaczyński (red.), Pro Memoria III. Profesorowie Uniwersytetu Jagiellońskiego spoczywający na cmentarzach Krakowa 1803–2017, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2018, s. 218, ISBN 978-83-233-4527-5.
- ↑ M.P. z 1956 r. nr 67, poz. 835 „za zasługi położone przy sporządzeniu Wydania Narodowego dzieł Adama Mickiewicza”.
- ↑ M.P. z 1954 r. nr 112, poz. 1566 „w 10 rocznicę Polski Ludowej za wybitne zasługi w dziedzinie nauki”.
- ↑ Franciszek Ziejka, Stanisław Pigoń mniej znany, [w:] Profesor z Komborni : Stanisław Pigoń w czterdziestą rocznicę śmierci, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2010, s. 35 [dostęp 2024-06-06].
- ↑ Nagrody Państwowe za osiągnięcia w dziedzinie nauki, postępu technicznego, literatury i sztuki. „Życie Warszawy”. Rok XII, Nr 173 (3656), s. 5, 22 lipca 1955. Warszawa: Instytut Prasy „Czytelnik”. [dostęp 2024-06-06].
- ↑ Honorowi Obywatele Miasta. jaslo.pl, 2014-07-04. [dostęp 2016-07-10].
- ↑ Uchwała nr 12/21 Senatu Karpackiej Państwowej Uczelni w Krośnie z dnia 18 maja 2021 r. w sprawie zmiany statutu Karpackiej Państwowej Uczelni w Krośnie. kpu.krosno.pl, 18 maja 2021. [dostęp 2021-07-14].
Bibliografia
edytuj- Czesław Kłak, Słowo wstępne, [w:] Jolanta Barylanka (red.), Wokół Stanisława Pigonia. Nad warsztatem naukowym i literackim Uczonego, Rzeszów: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1983, ISBN 83-03-00098-5.
- Stanisław Pigoń, Z Komborni w świat. Wspomnienia młodości, wyd. 2, Spółdzielnia Wydawnicza „Wieś”, 1946 [dostęp 2023-09-11].