Tadeusz Romer
Tadeusz Ludwik Romer herbu Laski (ur. 6 grudnia 1894 w Antonoszu, zm. 23 marca 1978 w Montrealu) – polski dyplomata i polityk, ambasador RP w Japonii (1937–1941), w ZSRR (1942–1943), minister spraw zagranicznych w rządzie Stanisława Mikołajczyka (1943–1944), organizator pomocy dla polskich uchodźców żydowskiego pochodzenia w Japonii i w Szanghaju.
| |
| Data i miejsce urodzenia |
6 grudnia 1894 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Minister spraw zagranicznych RP | |
| Okres |
od 14 lipca 1943 |
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Ambasador RP w ZSRR | |
| Okres |
od 15 września 1942 |
| Poprzednik | |
| Następca |
zerwanie stosunków dyplomatycznych przez ZSRR |
| Poseł/Ambasador RP w Japonii | |
| Okres |
od 1 października 1937 (uprzednio od 1 lutego 1937 w randze posła) |
| Poprzednik | |
| Następca |
likwidacja placówki (XII 1941) |
| Poseł RP w Portugalii | |
| Okres |
od 1 kwietnia 1935 |
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Odznaczenia | |
                      
| |
Życiorys
edytujPochodził z zamożnej rodziny ziemiańskiej i był synem Bronisława Antoniego (1856–1899) i Marii z hr. Jundziłłów (prawnuczki generała Michała Cichockiego, nieślubnego syna Stanisława Augusta)[1]. Wychowywany (po przedwczesnej śmierci rodziców) w rodzinie Konstantego Przewłockiego, ukończył Gimnazjum św. Anny w Krakowie, gdzie w 1913 zdał maturę. W 1917 ukończył studia prawnicze i politologiczne w na Uniwersytecie w Lozannie i we Fryburgu. W Szwajcarii był sekretarzem Szwajcarskiego Komitetu Generalnego Pomocy Ofiarom Wojny w Polsce z siedzibą w Vevey. W tym dziele był bliskim współpracownikiem jego prezesa Henryka Sienkiewicza.
Kariera dyplomatyczna
edytujJesienią 1919 został osobistym sekretarzem Romana Dmowskiego, wziął udział w konferencji wersalskiej, następnie został sekretarzem I klasy polskiego poselstwa w Paryżu[2]. Od 1921 radca MSZ w Warszawie, później awansowany na kierownika i naczelnika Wydziału Zachodniego w departamencie polityczno-ekonomicznym. W 1928 wysłany na placówkę do Rzymu jako radca poselstwa (później ambasady) we Włoszech. Z tego stanowiska w lutym 1935 został mianowany posłem w Portugalii[3]. Od 1937[4] ambasador rządu II Rzeczypospolitej w Japonii, a od 1939 roku ambasador rządu RP na uchodźstwie. We wrześniu 1941 roku, po zerwaniu przez Japonię stosunków z polskim rządem, Romer zlikwidował placówkę w Tokio i 1 listopada 1941 roku przeniósł się na polecenie japońskiego rządu z rodziną i personelem do okupowanego przez Japończyków Szanghaju, gdzie kierował dyplomatyczną misją specjalną.
Pomoc dla polskich uchodźców żydowskiego pochodzenia w Japonii i w Chinach
edytujW Japonii pomagał polskim uciekinierom docierającym tam przez Władywostok, głównie Żydom, którzy przyjechali z Litwy na podstawie wiz wystawionych przez Chiune Sugiharę i polski wywiad. Po przeniesieniu do Szanghaju, kontynuował te działania roztaczając opiekę nad 946 polskimi obywatelami wydalonymi z Japonii do Szanghaju. W większości byli to polscy Żydzi, których umieszczono na terenie miejscowego getta w północnej części miasta[5] (tzw. mały Wiedeń). Z powodu zawieszenia połączeń okrętowych pomiędzy Szanghajem a innymi portami na świecie, wielu z tych ludzi nie mogło opuścić miasta, pomimo posiadania wiz do Palestyny i krajów Ameryki. Aby wesprzeć polskich obywateli, Romer założył w Szanghaju polską organizację, tzw. Radę Opiniodawczą, a także kasę samopomocową i sąd. Pomógł również zorganizować kształcenie oraz zajęcie zarobkowe dla polsko-żydowskiej ludności w szanghajskim getcie, liczącej łącznie ok. 2100 osób[6]. Przed opuszczeniem miasta, Romer zorganizował za zgodą japońskich władz okupacyjnych organizację Zarząd Główny Związku Polaków w Chinach, która miała kontynuować te działania[7][8].
Na placówce w ZSRR
edytujRomer odpłynął z Szanghaju w sierpniu 1942 roku w ramach wymiany dyplomatów państw zachodnich na dyplomatów japońskich[7]. Także w czasie drogi do Anglii, a następnie w drodze na placówkę do ZSRR, kontynuował starania o przyznanie wiz polskim Żydom w Szanghaju[7]. Polską placówkę w Kujbyszewie (gdzie znajdowała się siedziba władz ZSRR w czasie wojny) obejmował po dymisji Stanisława Kota) od jesieni 1942 do wiosny 1943. W ZSRR był rzecznikiem praw deportowanych przez NKWD na Syberię, do Arktyki i Azji Środkowej obywateli polskich, sprzeciwiając się decyzji sowieckiej o pozbawieniu ich polskiego obywatelstwa. W Kujbyszewie odpowiedział w imieniu Rządu Rzeczypospolitej na notę Mołotowa zrywającą jednostronnie stosunki dyplomatyczne pomiędzy ZSRR a Polską w związku z wykryciem grobów katyńskich.
Dalsze losy
edytujPo zakończeniu misji w ZSRR (kwiecień 1943) był pełnomocnikiem rządu RP na Bliskim Wschodzie. Od 14 lipca 1943 do 24 listopada 1944 był ministrem spraw zagranicznych w rządzie Stanisława Mikołajczyka.
Od 1945 na emigracji, najpierw w Londynie, później w Kanadzie, gdzie pracował na McGill University. Prezes Polskiego Instytutu Naukowego w latach 1963–1978.
Poślubił Zofię Wańkowicz (rozwiedzioną z ks. Konstantym Druckim-Lubeckim) i miał z nią trzy córki[9].
Pochowany na Cimetière Saint-Sauveur w Quebec (grób nr 21 [działka C1 019 ])[10].
Ordery i odznaczenia
edytuj- Wielka Wstęga Orderu Odrodzenia Polski (11 listopada 1974)[11][12]
- Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (1939)[13][12]
- Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami (1943)[12]
- Złoty Krzyż Zasługi – dwukrotnie (1938[14] i 1944[15])
- Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości (1928)[12]
- Brązowy Medal za Długoletnią Służbę (1938)[12]
- Odznaka pamiątkowa „Miecze Hallerowskie” (1921)[12]
- „Złota Odznaka” Honorowa Kongresu Polonii Kanadyjskiej[12]
- Krzyż Oficerski Orderu Legii Honorowej – Francja (1921)[12]
- Krzyż Oficerski Orderu Korony – Belgia (1922)[12]
- Krzyż Komandorski Orderu Korony – Rumunia (1923)[12]
- Krzyż Komandorski Orderu św. Sawy – Jugosławia (1923)[12]
- Krzyż Komandorski Orderu Korony – Belgia (1924)[12]
- Krzyż Komandorski Orderu Sokoła – Islandia (1925)[12][16]
- Krzyż Komandorski Orderu św. Maurycego i Łazarza – Włochy (1928)
- Wielka Wstęga Orderu św. Sawy – Jugosławia (1931)[17]
- Krzyż Komandorski Orderu Korony – Włochy (1935)[18]
- Wielki Oficer Orderu Korony – Włochy (1935)[12]
- Medal pamiątkowy z okazji 2600. rocznicy panowania dynastii cesarskiej – Japonia (1940)[12]
- Gwiazda za Wojnę 1939–1945 – Wielka Brytania (1949)[12]
- Gwiazda za Francję i Niemcy – Wielka Brytania (1949)[12]
- Medal za Wojnę 1939–1945 – Wielka Brytania (1949)[12]
- Krzyż Komandorski Orderu Zasługi – Zakon Maltański[12]
- Medal Stulecia Kanady – Kanada (1967)[12]
Przypisy
edytuj- ↑ Tadeusz Ludwik Römer h. Laski. sejm-wielki.pl. [dostęp 2017-05-28].
- ↑ Placówka ministerstwa spraw zagranicznych. „Gazeta Lwowska”, s. 2, Nr 192 z 21 sierpnia 1919.
- ↑ Nowy poseł R. P. w Madrycie. „Gazeta Lwowska”, s. 3, Nr 45 z 24 lutego 1935.
- ↑ Ambasady w Tokio i w Warszawie. Mianowanie. „Gazeta Lwowska”, s. 2, Nr 221 z 29 września 1937.
- ↑ Barbara Demick, China's Little Vienna, „Los Angeles Times”, 18 września 2012, ISSN 0458-3035 [dostęp 2018-02-01] [zarchiwizowane z adresu 2013-06-29] (ang.).
- ↑ Polish Jewish Refugees in the Shanghai Ghetto, 1941–1945 [online], www.ushmm.org [dostęp 2018-02-01] (ang.).
- ↑ a b c Krzysztof Kacperek, Kanadyjska Fundacja Dziedzictwa Polsko-Żydowskiego - Tadeusza Romera Pomoc Żydom Polskim na Dalekim Wschodzie [online], www.polish-jewish-heritage.org [dostęp 2018-02-01].
- ↑ Historia pomocy - Romer Tadeusz | Polscy Sprawiedliwi [online], sprawiedliwi.org.pl [dostęp 2018-02-01] (pol.).
- ↑ Zofia Wańkowicz h. Lis (odm.). sejm-wielki.pl. [dostęp 2017-05-28].
- ↑ Plan cmentarza [online], www.grobypolskie-stsauveur.ca [dostęp 2022-05-23].
- ↑ Komunikat o nadaniu Orderu Odrodzenia Polski. „Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej”, s. 20, Nr 4 z 31 grudnia 1974.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t Uroczystość przekazania odznaczeń ministra Tadeusza Romera do Ministerstwa Spraw Zagranicznych. Nowe eksponaty w zbiorach Archiwum MSZ. msz.gov.pl, 2016-05-13. [dostęp 2016-09-29].
- ↑ Odznaczenia. „Dziennik Urzędowy Ministerstwa Spraw Zagranicznych Rzeczypospolitej Polskiej”. Nr 1, s. 12, 1939.
- ↑ 7 stycznia 1938 „za zasługi w służbie państwowej” M.P. z 1938 r. nr 8, poz. 7
- ↑ Dz.U.R.P. z 1945 r. nr 1 poz. 7.
- ↑ Fálkaorðuhafar (1925). forseti.is. [dostęp 2016-03-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-07)]. (isl.).
- ↑ Z pobytu ministra Marinkovića w Polsce. „Gazeta Lwowska”, s. 2, Nr 281 z 4 grudnia 1931.
- ↑ Odznaczenia. „Dziennik Urzędowy Ministerstwa Spraw Zagranicznych Rzeczypospolitej Polskiej”. Nr 9, s. 231, 1936.
Linki zewnętrzne
edytuj- Tadeusz Ludwik Römer h. Laski. sejm-wielki.pl. [dostęp 2017-05-28].
- Andrzej Guryn: Tadeusza Romera Pomoc Żydom Polskim na Dalekim Wschodzie. polish-jewish-heritage.org, 1993. [dostęp 2017-05-28].
- Zesłańcy polscy w ZSRR Lista stworzona w 1941 roku przez Tadeusza Romera
- Olga Barbasiewicz: „Ambasador RP w Japonii Tadeusz Romer i żydowscy uchodźcy wojenni na Dalekim Wschodzie”. [dostęp 2020-11-06]. 978-609-95108-1-1.