Teofil Dziama
Teofil Bogumił Dziama (ur. 5 stycznia 1895 w Zalesiu, zm. 11 października 1943 w Auschwitz-Birkenau[1]) – podpułkownik pilot Wojska Polskiego, kawaler Orderu Virtuti Militari.
| |
 podpułkownik pilot
| |
| Data i miejsce urodzenia |
5 stycznia 1895 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
11 października 1943 |
| Przebieg służby | |
| Siły zbrojne |
|
| Formacja | |
| Jednostki |
2 pułk piechoty Legionów |
| Główne wojny i bitwy |
I wojna światowa |
| Odznaczenia | |
       
| |
Życiorys
edytujSyn Emila i Aliny z domu Michałek. Po zdaniu matury rozpoczął studia na politechnice lwowskiej, był członkiem Drużyn Sokolich. Po wybuchu I wojny światowej wstąpił do Legionów Polskich, został wcielony do 16 kompanii 2 pułku piechoty Legionów. Do wiosny 1915 roku służył na froncie w Karpatach, następnie został przeniesiony do 4 pułku piechoty Legionów. W latach 1915–1916 brał udział w walkach na Lubelszczyźnie, Polesiu i Wołyniu. Po kryzysie przysięgowym został wcielony do 40 pułku piechoty armii Austro-Węgier i skierowany na front włoski. W 1918 roku dostał się do niewoli alianckiej i został skierowany do armii Hallera. Wstąpił do formujących się oddziałów lotnictwa, przeszedł szkolenie w zakresie pilotażu w Longvie i Pau oraz szkolenie pilotów myśliwskich w Biscarrosse. Został przydzielony do służby w 39 eskadrze breguetów[2]. Po powrocie do Polski służył od 10 czerwca 1920 roku w 17 eskadrze wywiadowczej w Warszawie, a od 27 sierpnia w 16 eskadrze wywiadowczej, operującej z lotniska mokotowskiego[3]. Na początku września eskadra przebazowana została na lotnisko Markowszczyzna koło Białegostoku i podporządkowana dowódcy 2 Armii. Stąd wykonywała loty na dalekie rozpoznanie, a później walczyła w bitwie nad Niemnem. 19 września, w załodze z Michałem Blaicherem rozpoznał rejon dworca kolejowego w Lidzie[4]. 22 września, również w załodze z Michałem Blaicherem, wyróżnił się podczas ataków szturmowych na oddziały Armii Czerwonej[5].
26 września wyróżnił się wykonując zadanie spędzenia sowieckich saperów z mostów na Niemnie w rejonie Skidla. 1 października 1920 lecąc samolotem Bristol F.2 Fighter z obserwatorem, ppor. Antonim Romanowskim, zaatakował oddział sowiecki we wsi Horeliszki, a następnie sam został zaatakowany przez trzy sowieckie myśliwce. W stoczonej walce powietrznej trafił i zmusił do lądowania jeden samolot nieprzyjaciela, a sam na uszkodzonym płatowcu powrócił na lotnisko. W październiku jego jednostka przebazowana została na lotnisko Porubanek, przemianowana na eskadrę lotniczą Litwy Środkowej i podporządkowana dowódcy Wojska Litwy Środkowej. 4 i 5 października, w załodze z Michałem Blaicherem, wyróżnił się podczas lotu wywiadowczego na rozpoznanie mostów i przepraw na linii kolejowej Lida – Mołodeczno[6]. 5 listopada 1920 lecąc z obserwatorem, ppor. Lucjanem Moszczeńskim, zbombardował litewskie lotnisko na Poniemoniu[7].
Z dniem 1 września 1922 przeniesiony został z 2 do 1 pułku lotniczego w Warszawie[8], w którym objął dowództwo 7 eskadry myśliwskiej im. Tadeusza Kościuszki[9]. W lipcu 1924 został przydzielony z Departamentu IV Ministerstwa Spraw Wojskowych do Wyższej Szkoły Pilotażu na stanowisko szefa pilotażu[10]. W 1925 przeniesiony został do Departamentu IV Żeglugi Powietrznej MSWojsk.[11]. W 1928 dowodził III dywizjonem myśliwskim 1 pułku lotniczego w Warszawie. W 1932 został komendantem bazy 1 pułku lotniczego[12]. Z dniem 30 kwietnia 1935 przeniesiony został w stan spoczynku. W kampanii wrześniowej 1939 pozostawał w dyspozycji dowódcy Lotnictwa MSWojsk.
W czasie okupacji niemieckiej zaangażował się w działalność konspiracyjną. 24 października 1940 razem z żoną Aliną[13], córką Danutą i synem Mirosławem[14] został zatrzymany przez Gestapo i osadzony na Pawiaku. 4 kwietnia 1941 wywieziony został do niemieckiego obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau (nr obozowy: 13578). W obozie został członkiem Związku Organizacji Wojskowej, którego założycielem był rtm. Witold Pilecki. W związku działał razem z ppłk. pil. Juliuszem Gilewiczem i ppłk. dypl. kaw. Kazimierzem Stamirowskim. We wrześniu 1943 został zatrzymany w grupie 78 osób wraz z 28 innymi członkami związku i osadzony w bloku nr 11. 11 października tego roku rozstrzelany razem z 54 innymi osobami. Symboliczny grób znajduje się na cmentarzu ewangelicko-augsburskim w Warszawie (aleja 54, grób 13)[15].
Awanse
edytuj- chorąży – 1 lipca 1916
- podporucznik
- porucznik
- kapitan
- major – 1 grudnia 1924 ze starszeństwem z dniem 15 sierpnia 1924 i 6 lokatą w korpusie oficerów aeronautyki
- podpułkownik – 5 marca 1934 ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1934 i 1 lokatą w korpusie oficerów aeronautyki
Ordery i odznaczenia
edytuj- Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari nr 8119
- Krzyż Niepodległości (6 czerwca 1931)[16]
- Krzyż Walecznych (dwukrotnie)
- Krzyż Zasługi Wojsk Litwy Środkowej[17]
- Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921
- Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości
- Polowa Odznaka Pilota nr 16 (11 listopada 1928)[18]
- Srebrny Medal Waleczności 2 klasy (Austro-Węgry, 1915)[19]
- czechosłowacka Odznaka Pilota (1929)[20]
Przypisy
edytuj- ↑ Zieliński, Wójcik 2005 ↓, s. 44.
- ↑ Skrzydlata Polska i 22'1970 ↓, s. 7.
- ↑ Niestrawski t. II 2017 ↓, s. 247.
- ↑ Niestrawski t. II 2017 ↓, s. 258.
- ↑ Niestrawski t. II 2017 ↓, s. 260.
- ↑ Niestrawski t. II 2017 ↓, s. 268.
- ↑ Niestrawski t. II 2017 ↓, s. 279.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. Nr 28 z 19 sierpnia 1922 r.
- ↑ Pawlak 1989 ↓, s. 59.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 71 z 26 lipca 1924 roku, s. 408.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. Nr 92 z 13 września 1925 r.
- ↑ Pawlak 1989 ↓, s. 51.
- ↑ We wrześniu 1941 r. trafiła do KL Ravensbrück (obóz przeżyła).
- ↑ Dzieci zdołała wykupić z rąk gestapo ich babka – Helena Salinger.
- ↑ śp. Teofil Dziama
- ↑ M.P. z 1931 r. nr 132, poz. 199 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Spraw Wojskowych G.M.I.L. 1254 z 1926 r. (Dziennik Personalny z 1926 r. Nr 12, s. 70)
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 15 z 11 listopada 1928 roku, s. 436„za loty bojowe nad nieprzyjacielem czasie wojny 1918–1920”.
- ↑ Odznaczeni w Legionach. „Goniec Polowy Legionów”. Nr 10, s. 2, 31 października 1915. Lwów. [dostęp 2021-10-06].
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. Nr 19 z 12 grudnia 1929 r., s. 367.
Bibliografia
edytuj- Lista starszeństwa oficerów Legionów Polskich w dniu oddania Legionów Polskich Wojsku Polskiemu (12 kwietnia 1917), Warszawa 1917, s. 30
- Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2016-02-15].
- Rocznik Oficerski 1924, Ministerstwo Spraw Wojskowych, Oddział V Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, Warszawa 1924, s. 848, 862, 1388
- Rocznik Oficerski 1928, Ministerstwo Spraw Wojskowych, Warszawa 1928, s. 529, 547
- Rocznik Oficerski 1932, Biuro Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych, Warszawa 1932, s. 228, 737
- Marian Romeyko: Ku czci poległych lotników: księga pamiątkowa. Marian Romeyko (red.). Warszawa: Wydawnictwo Komitetu Budowy Pomnika ku czci Poległych Lotników, 1933. OCLC 830230270.
- J. Kędz.. Teofil Bogumił Dziama (1895–1943). „Skrzydlata Polska”. 22/1970, 31 maja 1970. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności. ISSN 0137-866X. OCLC 839207783.
- Olgierd Cumft, Hubert Kazimierz Kujawa: Księga lotników polskich poległych, zmarłych i zaginionych 1939–1946. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1989. ISBN 83-11-07329-5. OCLC 21519956.
- Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w latach 1918–1939. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1989. ISBN 83-206-0760-4. OCLC 69601095.
- Krzysztof A. Tarkowski: Lotnictwo polskie w wojnie z Rosją Sowiecką: 1919–1920. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1991. ISBN 83-206-0985-2. OCLC 69498511.
- Józef Zieliński, Waldemar Wójcik: Lotnicy Kawalerowie Orderu Wojennego Virtuti Militari: 1919–1920. T. 1: Wojna polsko-bolszewicka 1919–1920. Warszawa: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2005. ISBN 83-7441-243-7. OCLC 749442378.
- Mariusz Niestrawski: Polskie wojska lotnicze w okresie walk o granice państwa polskiego (1918–1921). T. II: Walka i demobilizacja. Oświęcim: Napoleon V, 2017. ISBN 978-83-65746-74-0. OCLC 995372299.