Trotyl

związek chemiczny

Trotyl, 2,4,6-trinitrotoluen, TNT – organiczny związek chemiczny z grupy nitrozwiązków, stosowany jako kruszący materiał wybuchowy.

Trotyl
Ogólne informacje
Wzór sumaryczny

C7H5N3O6

Inne wzory

(NO2)3C6H2CH3

Masa molowa

227,13 g/mol

Wygląd

żółtawe ciało krystaliczne

Identyfikacja
Numer CAS

118-96-7

PubChem

8376

DrugBank

DB01676

Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą
stanu standardowego (25 °C, 1000 hPa)
Wygląd trotylu
Topienie się trotylu

Trotyl topi się w temp. 80,2 °C, spala się wydzielając kopcący, czarny, toksyczny dym. Ulega wybuchowemu rozkładowi powyżej 240 °C. Praktycznie nierozpuszczalny w wodzie (stężenie maks. wynosi ok. 0,01%). Rozpuszcza się w rozpuszczalnikach organicznych.

W tonach trotylu (kilotonach, megatonach) wyraża się siłę wybuchów jądrowych, ekwiwalentną do wybuchu odpowiedniej ilości trotylu (tzw. równoważnik trotylowy wybuchu jądrowego, dla którego przyjmuje się 1 t TNT = 109 cal = 4,184×109 J).

Historia

edytuj

Trotyl wynalazł Niemiec Julius Bernhard Friedrich Adolph Wilbrand w roku 1863, choć w charakterze środka wybuchowego substancję zastosowano około trzydzieści lat później. Po raz pierwszy trotyl wyprodukowano na skalę komercyjną w Niemczech w roku 1901[6].

Otrzymywanie

edytuj

Otrzymuje się go poprzez trójstopniowe nitrowanie toluenu, mieszaniną kwasu siarkowego i azotowego.

Właściwości

edytuj

Jako materiał wybuchowy jest trwały, mało wrażliwy na uderzenie, tarcie i ma wysoką temperaturę wymaganą do zainicjowania detonacji. Dzięki temu jest stosunkowo bezpieczny w użytkowaniu i przechowywaniu. Do odpalenia konieczne jest użycie silnych zapalników. Trotyl lany, w przeciwieństwie do prasowanego, pali się – pod wpływem płomienia – nie detonuje. Trotyl można także zdetonować bezpośrednio lontem detonującym owijając co najmniej 2 razy ładunek albo jedną z jego kostek.

Właściwości wybuchowe TNT[7]
Rok wynalezienia 1863
Energia detonacji 3,9 MJ/kg
Próba Trauzla 300 cm³/10 g
Maksimum ciśnienia detonacji 22,3 GPa
Prędkość detonacji (Vdet) 6,9 km/s
Gęstość odpowiadająca Vdet 1,57 g/cm³
Temperatura detonacji[i] 470 °C
Wrażliwość na uderzenie mała
Objętość produktów gazowych 700 dm³/kg
Temperatura podczas detonacji ~3000 °C
  1. Temperatura, w której po 5 s następuje detonacja[7].

Zastosowanie

edytuj

Do napełniania pocisków i min używany jest w postaci lanej lub prasowanej. Luzem przeważnie występuje w prasowanej kostce 200 g oraz jako walcowy 75 g nabój wiertniczy. Bywa również w postaci kostek o masie 1 kg oraz ładunków cylindrycznych o wadze 5 i 8 kg.

Jest składnikiem m.in. oktolu, torpeksu, H-6, HTA.

Wpływ na organizmy żywe

edytuj

Ludzie wystawieni na duże dawki TNT mają tendencję do zapadania na anemię i zaburzeń czynności wątroby. U zwierząt, którym podawano doustnie lub wdychały trinitrotoluen, stwierdzono podobny wpływ na wątrobę i krew, jak również powiększenie śledziony i uszkodzenie układu odpornościowego. Inne negatywne efekty TNT to podrażnienie skóry i obniżenie płodności u mężczyzn. Najprawdopodobniej nie ma właściwości rakotwórczych.

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. a b c d 2,4,6-Trinitrotoluene, [w:] PubChem [online], United States National Library of Medicine, CID: 8376 (ang.).
  2. David R. Lide (red.), CRC Handbook of Chemistry and Physics, wyd. 90, Boca Raton: CRC Press, 2009, ISBN 978-1-4200-9084-0 (ang.).
  3. Trotyl, [w:] Classification and Labelling Inventory, Europejska Agencja Chemikaliów [dostęp 2018-03-28] (ang.).
  4. 2,4,6-Trinitrotoluene, [w:] GESTIS-Stoffdatenbank [online], Institut für Arbeitsschutz der Deutschen Gesetzlichen Unfallversicherung, ZVG: 34200 [dostęp 2018-03-28] (niem. • ang.).
  5. 2,4,6-Trinitrotoluen, międzynarodowa karta bezpieczeństwa chemicznego, Międzynarodowa Organizacja Pracy [dostęp 2018-03-28] (pol. • ang.).
  6. Neil Schlager, Jayne Weisblatt, David E. Newton (red.): Chemical Compounds. Thomson Gale, 2006, s. 15–18. ISBN 978-1-4144-0150-8.
  7. a b Małgorzata Galus, Tablice chemiczne, wyd. 5, Warszawa: Wydawnictwo Adamantan, 2008, s. 310, ISBN 978-83-7350-105-8.

Bibliografia

edytuj
  • Tadeusz Urbański, Chemia i Technologia Materiałów Wybuchowych, t. 1, Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1954, s. 135.
  • Stanisław Cudziło, Wojskowe Materiały Wybuchowe, Częstochowa: Wydawnictwo Wydziału Metalurgii i Inżynierii Materiałowej Politechniki Częstochowskiej, 2000, s. 386, ISBN 83-87745-50-2.

Linki zewnętrzne

edytuj