Wikipedia

Tymczasowe aresztowanie

Tymczasowe aresztowanie (potocznie areszt) – najbardziej dotkliwy ze środków zapobiegawczych stosowanych wobec podejrzanego lub oskarżonego w toku postępowania karnego, polegający na osadzeniu go w stałym miejscu (areszcie śledczym), w izolacji od świata zewnętrznego.

Zakres ograniczenia wolności

edytuj

Tymczasowe aresztowanie, ze względu na swój izolacyjny charakter jest dużo bardziej dotkliwe dla osadzonego, niż pobyt w więzieniu dla skazanych. Aresztowani nie mają, w przeciwieństwie do skazanych, prawa do przepustek, a rozmowy telefoniczne są kontrolowane przez administracje aresztu śledczego i na numery dozwolone przez organ dysponujący. Ich korespondencja jest cenzurowana przez organ śledczy, co powoduje niejednokrotnie wielotygodniowe opóźnienia poczty. Widzenia z najbliższymi uzależnione są od zgody organu dysponującego (prokuratora lub sądu). W niektórych krajach (Norwegia, Szwecja, Ukraina) z tych powodów, po zapadnięciu wyroku sądowego, zalicza się okres tymczasowego aresztowania do ogólnego wymiaru kary pozbawienia wolności w proporcji 1:1,5 lub 1:2[1][2][3][potrzebny przypis][4].

Decyzja o tymczasowym aresztowaniu

edytuj

O tymczasowym aresztowaniu rozstrzyga sąd na wniosek prokuratora[5], kierując się potrzebą zapewnienia prawidłowego biegu postępowania. Na etapie postępowania przygotowawczego tymczasowe aresztowanie może zostać uchylone lub zmienione na łagodniejszy środek zapobiegawczy także przez prokuratora[6].

Sąd oznacza okres tymczasowego aresztowania, który w zasadzie nie może przekraczać trzech miesięcy (art. 263 § 1). Na postanowienie sądu w przedmiocie zastosowania tymczasowego aresztowania przysługuje zażalenie. W razie potrzeby prokurator może wystąpić o przedłużenie na kolejny okres, który w sumie nie powinien przekroczyć roku (art. 263 § 2). Dotyczy to postępowania przygotowawczego, po skierowaniu do sądu aktu oskarżenia, sąd może nadal utrzymać tymczasowe aresztowanie, tak jednak, aby łączny czas tymczasowego aresztowania nie przekroczył 24 miesięcy (art. 263 § 3). Jednak w szczególnych wypadkach sąd apelacyjny może, na wniosek prokuratora, ten okres przedłużać powyżej 2 lat, teoretycznie bez limitu czasowego (art. 263 § 4)[7]. Rekordem jest „areszt tymczasowy” trwający dwanaście lat i trzy miesiące[8][9].

Sytuacja w Polsce

edytuj

W Polsce tymczasowe aresztowanie powinno nastąpić tylko wtedy, gdy zebrane dowody wskazują na „duże prawdopodobieństwo”, że oskarżony popełnił przestępstwo[10]. W praktyce jest on nagminnie nadużywany[11].

Osobny artykuł: Areszt wydobywczy.

Tymczasowe aresztowanie, zgodnie z kodeksem postępowania karnego, nie powinno być stosowane, gdy wystarczy inny środek zapobiegawczy. Pomimo to środek ten jest w Polsce nadużywany[12], o czym świadczą m.in. liczne przegrane przez Polskę sprawy przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka oraz wystąpienie tegoż z 2007 do władz polskich[13][14]. Stosowanie przepisów o aresztowaniu tymczasowym, które powinno być wyjątkiem od reguły, ma charakter „blankietowy” i jest stosowane w sposób mechaniczny[15].

Senator RP Dorota Arciszewska-Mielewczyk w oświadczeniu skierowanym do ministra sprawiedliwości Zbigniewa Ziobry stwierdziła m.in.:

W 2004 r. do sądów wpłynęło 38200 wniosków o zastosowanie tymczasowego aresztowania, z czego uwzględniono około 90%! Ponadto, jak wskazują szacunkowe dane, niemal 20% osób tymczasowo aresztowanych przebywa w więziennej celi ponad dwa lata. Nierzadko tak długi areszt jest efektem niekompetencji prokuratorów oraz automatycznego przedłużania aresztu przez sądy, bez wnikania w meritum sprawy.

Dorota Arciszewska-Mielewczyk[16].

Adwokat Michał Tomczak wskazuje jednak, że w wielu przypadkach w okresie tymczasowego aresztowania prokuratura nie podejmuje faktycznie żadnych czynności lub są one niezwykle przewlekłe[17].

W jednej z rekordowych pod tym względem sprawie Adama Kauczora sądy w Katowicach podtrzymywały areszt tymczasowy przez siedem lat i dziesięć miesięcy (od lutego 2000 do listopada 2007). Z zebranych w trakcie postępowania przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka danych wynikało, że w 12% tymczasowych aresztowań ich czas wynosił od 1 do 2 lat, a w 2,5% przypadków przekraczał dwa lata. Równocześnie ETPC wskazał, że naruszenie Konwencji w sprawie Kauczora „wywodzi się z szerszego problemu, który wiąże się ze złym funkcjonowaniem polskiego wymiaru sprawiedliwości”[18].

W sprawie Czesława Kowalczyka[19] areszt tymczasowy był przedłużany łącznie 12 i pół roku[9]. W tej sprawie był również wydany wyrok ETPC, korzystny dla poszkodowanego. Ostatecznie w 2011 roku Kowalczyk został uniewinniony od zarzutu postawionego w 1999 roku[20].

W 2012 roku media nagłośniły sprawę Mariana Wegera, który w areszcie „tymczasowym” w Lublinie jest przetrzymywany bez postawienia zarzutów od 2003 roku, czyli łącznie 9 lat[21].

W 2011 Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy w rezolucji skrytykowało Polskę za ignorowanie obowiązku wykonywania orzeczeń Trybunału Praw Człowieka m.in. w zakresie przewlekłości postępowań sądowych oraz nadużywania aresztów tymczasowych[22], zaliczając Polskę do grupy dziewięciu krajów, które ignorują obowiązek wdrażania wyroków ETPC do swojego porządku prawnego[23].

Tendencja stosowania aresztu tymczasowego w sprawach gospodarczych od 2006 roku stopniowo się poprawia – sądy w tych sprawach częściej orzekają inne środki niż areszt tymczasowy. W 2006 roku w sprawach gospodarczych areszt tymczasowy zastosowano wobec 177 osób, w 2008 wobec 75, w 2011 wobec 30[24]. Równocześnie wzrastają kwoty odszkodowań z tytułu niesłusznego aresztowania – w 2009 niesłuszne skazania, aresztowania, zatrzymania i stosowanie innych środków zabezpieczających kosztowały Skarb Państwa 5,3 mln zł, w 2010 – 11,3 mln, a w 2011 – 14,5 mln zł[25].

W 2015 roku po raz kolejny kontrowersje wzbudziła sprawa Macieja Dobrowolskiego, który w trakcie śledztwa i procesu spędził w areszcie tymczasowym ponad 40 miesięcy oskarżony o przemyt narkotyków jedynie na podstawie zeznań jednego świadka[26].

Raport HRW z 2017 zwrócił uwagę na to, że w Polsce tymczasowe aresztowanie ma ekscesowy charakter[27].

Helsińska Fundacja Praw Człowieka zwróciła uwagę na przypadek osoby, której areszt tymczasowy był wznawiany 29 razy. W rezultacie osoba ta była pozbawiona wolności przez niemal 8 lat bez postawienia jakichkolwiek zarzutów. Praktyka aresztów tymczasowych jest kontynuowana, pomimo wyroku ETPCz i licznych upomnień nawiązujących do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka[28][29].

Sytuacja w Niemczech

edytuj

Untersuchungshaft (dosł. areszt śledczy) stosuje się, jeżeli zaistnieją dwie przesłanki:

  1. bezpośrednie podejrzenie popełnienia przestępstwa (dringender Tatverdacht);
  2. jedna z określonych w ustawie materialnych przyczyn zastosowania aresztu (Haftgrund) – § 112 ust. 2 StPO:
    • oskarżony uciekł lub się ukrywa,
    • istnieje niebezpieczeństwo ucieczki obwinionego przed postępowaniem karnym (Fluchtgefahr),
    • zachowanie obwinionego stwarza podejrzenie, że będzie on:
      • niszczył, zmieniał, usuwał, ukrywał lub fałszował dowody,
      • wpływał w niedozwolony sposób na współobwinionych, świadków, biegłych,
      • nakłaniał do takiego postępowania inne osoby (Verdunkelungsgefahr).

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Olga Sitarz, Anna Jaworska-Wieloch, Prawa osób tymczasowo aresztowanych na tle uprawnień przysługujących osobom odbywającym karę pozbawienia wolności [online].
  2. ↑ Projekt ustawy nr 3413 na stronie Rady Najwyższej Ukrainy. Rada Najwyższa Ukrainy, 2015.
  3. ↑ J. Brylak, Tymczasowe aresztowanie – uwagi de lege lata i de lege ferenda, „Wojskowy Przegląd Prawniczy”, nr 4, 2008, s. 94 [dostęp 2020-02-06].
  4. ↑ W Polsce o zaliczać czas aresztowania na poczet nakazuje art. 63 Kodeksu Karnego (Zaliczanie okresu rzeczywistego pozbawienia wolności na poczet kary)
  5. ↑ Art. 250 § 1 (Dz.U. z 2022 r. poz. 1375)
  6. ↑ Art. 253 § 2 (Dz.U. z 2022 r. poz. 1375)
  7. ↑ Art. 263 § 4b: Przedłużenia stosowania tymczasowego aresztowania, o którym mowa w § 4, nie stosuje się w odniesieniu do terminu określonego w § 2, gdy kara realnie grożąca oskarżonemu za zarzucane mu przestępstwo nie przekroczy 3 lat pozbawienia wolności, a w stosunku do terminu wskazanego w § 3, gdy nie przekroczy ona 5 lat pozbawienia wolności, chyba że konieczność takiego przedłużenia jest spowodowana celowym przewlekaniem postępowania przez oskarżonego.
  8. ↑ „Oskarżono mnie, że strzelam ludziom w głowy za pieniądze” - Magazyn TVN24
  9. ↑ a b Pismo RPO w sprawie tymczasowego aresztowania Cz. K. (RPO-633462-II/09/PS). Rzecznik Prawo Obywatelskich, 2011. [dostęp 2012-10-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-04-25)].
  10. ↑ Art. 249 § 1 (Dz.U. z 2022 r. poz. 1375). Zgodnie z art. 258 Tymczasowe aresztowanie i pozostałe środki zapobiegawcze można stosować, jeżeli zachodzi: 1) uzasadniona obawa ucieczki lub ukrycia się oskarżonego, zwłaszcza wtedy, gdy nie można ustalić jego tożsamości albo nie ma on w kraju stałego miejsca pobytu 2) uzasadniona obawa, że oskarżony będzie nakłaniał do składania fałszywych zeznań lub wyjaśnień albo w inny bezprawny sposób utrudniał postępowanie karne. § 2. Wobec oskarżonego, któremu zarzucono popełnienie zbrodni lub występku zagrożonego karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 8 lat, albo którego sąd pierwszej instancji skazał na karę pozbawienia wolności wyższą niż 3 lata, obawy utrudniania prawidłowego toku postępowania, o których mowa w § 1, uzasadniające stosowanie środka zapobiegawczego, mogą wynikać także z surowości grożącej oskarżonemu kary. § 3. Środek zapobiegawczy można wyjątkowo zastosować także wtedy, gdy zachodzi uzasadniona obawa, że oskarżony, któremu zarzucono popełnienie zbrodni lub umyślnego występku, popełni przestępstwo przeciwko życiu, zdrowiu lub bezpieczeństwu powszechnemu, zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa groził.
  11. ↑ „Sądy orzekające - na wniosek prokuratora - o stosowaniu tymczasowego aresztowania , nie są zobowiązane do przeprowadzenia jakiegokolwiek sformalizowanego rozumowania dla wykazania, jak rozumiane jest przez sędziów „duże prawdopodobieństwo”. W większości przypadków jak się wydaje, owo duże prawdopodobieństwo jest rozumiane najzupełniej literacko, by nie powiedzieć, frywolnie. W przeciwieństwie na przykład do procedur finansowych, w ramach których wprowadzane są ścisłe reguły rozumowania (tak zwane testy) ani prokurator składający wniosek ani sąd wydający postanowienie o pozbawieniu wolności nie jest zobligowany do żadnych konkretnych intelektualnych procedur, udzielenia odpowiedzi na pytania, skonkretyzowania dowodów, na które się powołuje.”, za:=Michał Tomczak: Domniemanie niewinności. Rzeczpospolita, 2013. [dostęp 2013-03-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-03-29)].
  12. ↑ Ewa Siedlecka, Nie sztuka aresztować [online], Wyborcza.pl, 5 grudnia 2005 [zarchiwizowane z adresu 2010-09-11].
  13. ↑ Strasburg: Polska szafuje aresztami.
  14. ↑ Areszt w letnie, piątkowe popołudnie. Rzeczpospolita, 2010. [dostęp 2013-08-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-06-05)].
  15. ↑ Kosztowne tymczasowe aresztowanie. Money.pl, 2008.
  16. ↑ Diariusz Senatu RP nr 15, VI kadencja [online], Senat RP [zarchiwizowane z adresu 2007-01-20].
  17. ↑ „Praktyka stosowania tymczasowego aresztowania jest taka, że prokuratura po zastosowaniu tymczasowego aresztowania przez sąd zazwyczaj dochodzi do przekonania, że wypełniła swój obowiązek i nierzadko nie podejmuje żadnych innych czynności, podnosząc jedynie ogólnie, o konieczności kontynuowania śledztwa. Bardzo często w okresie, gdy podejrzany jest pozbawiony wolności – prokuratura nie robi literalnie nic.”, za: Michał Tomczak: Domniemanie niewinności. Rzeczpospolita, 2013. [dostęp 2013-03-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-03-29)].
  18. ↑ Sprawa Kauczor przeciwko Polsce (Skarga nr 45219/06) [online], Ministerstwo Sprawiedliwości RP, 3 lutego 2009 [zarchiwizowane z adresu 2011-04-24].
  19. ↑ Anna Śmigulec: Głupia sprawa. Gazeta Wyborcza, 2014.
  20. ↑ Łukasz Kłos, Gdańsk: Uniewinniony od zarzutu zabójstwa. W areszcie spędził ponad 12 lat [online], Dziennik Bałtycki, 21 sierpnia 2012 [zarchiwizowane z adresu 2013-05-03].
  21. ↑ Czy przedsiębiorca może w Polsce przesiedzieć DZIEWIĘĆ lat w areszcie, kiedy łączny maksymalny wyrok może wynieść OSIEM lat?. W Polityce, 2012.
  22. ↑ Rada Europy gani Polskę. Rzeczpospolita, 2011.
  23. ↑ Janusz Zagórski: Wymiar sprawiedliwości na cenzurowanym. Rzeczpospolita, 2011.
  24. ↑ „PB”: Biznesmen rzadziej siedzi [online], Gazeta.pl, 23 stycznia 2012 [zarchiwizowane z adresu 2012-01-26].
  25. ↑ Miliony za niesłuszne więzienie. Rzeczpospolita, 2012.
  26. ↑ Kara bez wyroku. Wirtualna Polska, 9 września 2015.
  27. ↑ Autor zbiorczy: World Report 2017. Stany Zjednoczone: Human Rights Watch, 12 stycznia 2017, s. 32. ISBN 978-1-60980-734-4.
  28. ↑ Pre-Trial Detention Can Last 8 Years in Poland. liberties.eu. [dostęp 2017-03-23]. (ang.).
  29. ↑ Helsińska Fundacja Praw Człowieka: Czy tymczasowe aresztowanie może trwać prawie 8 lat? Opinia HFPC. hfhr.pl. [dostęp 2019-02-14]. (pol.).

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Tymczasowe_aresztowanie&oldid=70902057”