Unia florencka

Unia florencka – unia Kościołów katolickiego i prawosławnego ogłoszona bullą Laetentur coeli (Niech się radują niebiosa) papieża Eugeniusza IV na Soborze florenckim 6 lipca 1439. Po negocjacjach przedstawicieli papieża i Kościoła katolickiego z delegacją Kościoła wschodniego, kierowaną przez cesarza bizantyjskiego Jana VIII Paleologa i patriarchę konstantynopolitańskiego Józefa II, zawarli unię obu kościołów. Miała ona kończyć rozłam Kościołów, który nastąpił w 1054 roku, jednakże nie była trwała. Nie przyniosła korzyści ani papiestwu, ani Cesarstwu.

Przygotowania do unii

Na przełomie XIV i XV wieku Cesarstwo Bizantyńskie coraz mocniej odczuwało zagrożenie ze strony Turków. Cesarz bizantyński wraz z popierającym go klerem wschodnim upatrywał w unii możliwość ratunku ze strony Zachodu przeciwko Turkom. Papiestwo dążyło do rozciągnięcia swojej kontroli nad prawosławiem. W latach 1378–1415 trwała na Zachodzie Wielka Schizma, która uwidoczniła nurt koncyliaryzmu – wyższości soboru nad papieżem. Było to zgodne z doktryną kościoła wschodniego. Bizantyńczycy utrzymywali kontakt z nowo wybranym papieżem, który zakończył schizmę – Marcinem V. Zwołał on sobór do Bazylei, na który zaproszono Greków.

Sobór w Bazylei rozpoczął się w 1431 roku. Pogłębiający się konflikt między koncyliarystami i kurialistami, który doprowadził do wyboru antypapieża Feliksa V i zwołania w 1438 roku nowego soboru w Ferrarze, wstrzymał na krótko negocjacje w sprawie unii. W 1439 roku przeniesiono obrady do Florencji, otwierając sobór florencki. Trwał on do 1443 roku. W tym czasie w Konstantynopolu rządzili ostatni przedstawiciele dynastii Paleologów.

Na sobór florencki przybyli delegaci bizantyjscy z samym cesarzem Janem VIII Paleologiem. U jego boku byli obecni patriarcha Józef II, kardynał Bessarion, teolog Jerzy Scholar oraz arcybiskup Efezu Marek Eugenik. Ważną rolę odgrywał Izydor z Kijowa.

Zawarcie i upadek unii

Unia została zawarta 6 lipca 1439 roku. Grecy uznali prymat papieża, doktrynę o czyśćcu (a ściślej ognia czyśćcowego). Zachowali prawo do używania do komunii zakwaszonego chleba. Dyskutowano nad kwestią eucharystii i filioque.

Unia szybko upadła, gdyż większość wschodnich duchownych wycofało swoją akceptację na czele z Markiem Eugenikiem i Jerzym Scholarem. Krytykę unii podnosiło przede wszystkim środowisko mnichów, wśród których upowszechniał się hezychazm. Przeciwnikami unii byli duchowni stojący na czele kościołów wschodnich z terenów zajętych przez muzułmanów, dla których unia była zdradą wiary i nie miała korzyści politycznych. Kler ruski uznał unionistów za heretyków. Po stronie unii stanęły warstwy intelektualne ginącego Cesarstwa, a zwłaszcza ci, którzy po upadku Konstantynopola emigrowali do Italii. Nie spełniły się też rachuby Paleologów na otrzymanie w zamian za unię pomocy wojskowej. W 1453 roku upadł Konstantynopol, a w 1484 roku unię odwołano.

Bibliografia

• Małgorzata Dąbrowska, Unia florencka [w:] Encyklopedia kultury bizantyńskiej, red. Oktawiusz Jurewicz, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego 2002, s. 487.
• Oskar Halecki, Od unii florenckiej do unii brzeskiej, przeł. A. Niklewicz, t. 1-2, Lublin: Instytut Europy Środkowo-Wschodniej - Rzym: Fundacja Jana Pawła II 1997.
• Anatol Lewicki, Unia Florencka w Polsce, Kraków 1899.
• Anatol Lewicki, Sprawa unii kościelnej za Jagiełły, „Kwartalnik Historyczny” 11 (1897), s. 310-377.
• Antoni Prochaska, Nieznane dokumenta do unii Florenckiej w Polsce, „Ateneum Wileńskie” 1 (1923), z. 1.
• Michał Kozłowski, Unia florencka i unia brzeska w świetle prac Oskara Haleckiego [w:] Oskar Halecki i jego wizja Europy, red. Małgorzata Dąbrowska, t. 2, Warszawa–Łódź: IPN 2014, s. 161-175 [1].