Włodzimierz Zonn
Włodzimierz Zonn (ur. 14 listopada 1905 w Wilnie, zm. 28 lutego 1975 w Warszawie) – polski astronom, współtwórca warszawskiej szkoły astronomicznej.
 Włodzimierz Zonn | |
| Data i miejsce urodzenia |
14 listopada 1905 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
28 lutego 1975 |
| prof. dr hab. nauk fizycznych | |
| Specjalność: astronomia | |
| Alma Mater | |
| Doktorat |
1935 – astronomia |
| Habilitacja |
1948 – astrofizyka obserwacyjna |
| Profesura |
1962 |
| Praca naukowa | |
| Uczelnia |
Uniwersytet Warszawski |
| Instytut | |
| Okres zatrudn. |
1938–1939, 1945–1975 |
| Dyrektor | |
| Instytut | |
| Okres spraw. |
1950–1975[1] |
| Prezes Zarządu | |
| Stowarzyszenie | |
| Okres spraw. |
1952–1955 i 1963–1973 |
| Poprzednik |
Eugeniusz Rybka (w 1952) i Antoni Opolski (w 1963) |
| Następca |
Stefan Piotrowski (w 1956) i Jerzy Stodółkiewicz (w 1973) |
| Odznaczenia | |
 
| |
Życiorys
edytujPochodzenie i kariera
edytujWłodzimierz Zonn urodził się w rodzinie kurlandzkich Niemców jako syn Karola (dyrektora węzła kolejowego[2]) i Elżbiety, z domu Ruppel[3]. Miał dwóch braci: Grzegorza (ur. 1900) i Aleksandra (ur. 1902)[4], który został księdzem katolickim[5] oraz siostrę Marię (1903–1937), romanistkę, żonę malarza Eugeniusza Briańskiego[4]. Uczęszczał do szkół w różnych miastach Rosji. Uczył się m.in. w rosyjskiej szkole kadetów w Pskowie[3]. Język polski przyswoił sobie w wieku 16 lat[6]. W 1924 zdał egzamin dojrzałości jako ekstern przed komisją Kuratorium Okręgu Szkolnego w Wilnie[5]. W latach 1925–1931 studiował na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym Uniwersytetu Stefana Batorego (USB) w Wilnie. Astronomii uczył go prof. Władysław Dziewulski[7]. W 1927 został zastępcą asystenta na USB (jeden etat dzielił z Wilhelminą Iwanowską i Jerzym Jacyną; od następnego roku każde z nich miało swoje zatrudnienie)[8]. Magisterium uzyskał w 1931, a doktorat obronił w 1935 na podstawie pracy relacjonującej wyniki fotograficznych obserwacji 4 gwiazd zmiennych w gwiazdozbiorze Jaszczurki (opublikowanej w 1933 w Bulletin de l’Observatoire Astronomique de Vilno)[3]. W 1936 uczestniczył w wyprawie do Grecji na obserwacje całkowitego zaćmienia Słońca[9]. Od 1 września 1938 pracował w Obserwatorium Astronomicznym Uniwersytetu Warszawskiego i prowadził obserwacje w obserwatorium na szczycie Pop Iwan[6][5].
W 1939 jako podporucznik rezerwy został zmobilizowany i walczył w kampanii wrześniowej[3]. Został wzięty przez Niemców do niewoli i był osadzony w Oflagu VII A Murnau. Był uwięziony przez cały okres trwania II wojny światowej. W oflagu prowadził wykłady dokształcające z astronomii, matematyki i języka rosyjskiego[5]. Razem z malarzem Bohdanem Urbanowiczem był współzałożycielem obozowych liceów ogólnokształcącego i matematyczno-przyrodniczego[10]. Po oswobodzeniu z obozu przebywał krótko w Paryżu. We wrześniu 1945 powrócił do Warszawy i prowadził wykłady z astronomii ogólnej na Uniwersytecie Warszawskim (UW) oraz fizyki i matematyki na Politechnice[5]. W 1946 opublikował skrypt Astronomia ogólna, przygotowany podczas uwięzienia w oflagu. Wydanie ponowiono w 1949[5][3]. W 1947 otrzymał stypendium Instytutu Szwedzkiego, które umożliwiło mu staż w Obserwatorium Sztokholmskim w Saltsjöbaden pod kierunkiem Bertila Lindblada[3]. W Obserwatorium Sztokholmskim zebrał bogaty materiał spektroskopowy, którego analiza posłużyła mu za podstawę pracy habilitacyjnej. Habilitował się w 1948 na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu na podstawie pracy pt. „O przesunięciach linij w widmie δ Cephei”[7][11]. W 1950 otrzymał docenturę na Uniwersytecie Warszawskim, a następnie stanowisko profesora nadzwyczajnego[3][5]. Od 1950 jako dyrektor kierował Obserwatorium Astronomicznym UW (funkcję tę pełnił do śmierci w 1975[1]). W latach 1953 i 1960 był dziekanem Wydziału Matematyki-Fizyki-Chemii UW[12]. Od 1954 dodatkowo wykładał matematykę na Wydziale Architektury Wnętrz Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie[11]. W 1962 został powołany na stanowisko profesora zwyczajnego[3][5]. Był również prezesem Polskiego Towarzystwa Astronomicznego (16 grudnia 1952 – 16 grudnia 1955 i 19 września 1963 – 12 lutego 1973). Popierał zakup teleskopu systemu Schmidta-Cassegraina średnicy 90 cm do Obserwatorium Astronomicznego UMK w Piwnicach[13]. Od 1962 przewodniczył Komitetowi Astronomii PAN. W czerwcu 1968 wszedł w skład Komitetu Honorowego oraz Komitetu Przygotowawczego obchodów 500 rocznicy urodzin Mikołaja Kopernika[14].
Włodzimierz Zonn był obserwatorem gwiazd zmiennych i specjalistą w dziedzinie astronomii gwiazdowej (analizy rozmieszczenia, kinematyki gwiazd i materii międzygwiazdowej), a także w zakresie astronomii pozagalaktycznej i statystyki astronomicznej. Przez całe życie zawodowe angażował się w popularyzację astronomii. W 1966 otrzymał Nagrodę „Problemów” za osiągnięcia w dziedzinie popularyzowania astronomii[15].
Zmarł z powodu nowotworu płuc[16]. On i jego żona Elwira Milewska-Zonn (1932–2001) są pochowani na cmentarzu ewangelicko-augsburskim w Warszawie (aleja 60, miejsce 79)[17][18].
Życie prywatne
edytujPo raz pierwszy ożenił się z pochodzącą z wileńskiej żydowskiej rodziny kupieckiej Rachelą, z domu Zarecką (1903–1948)[2][19][20]. Z tego małżeństwa miał córkę Lidię, montażystkę filmów dokumentalnych[21]. W 1949 ożenił się z Krystyną z domu Zgorzelską (1927–2006), więźniarką niemieckiego obozu koncentracyjnego Ravensbrück, studentką socjologii i romanistyki oraz autorką artykułów do „Więzi”[11][22][23]. Jego żoną była później Elwira Milewska-Zonn[18], współautorka kilku jego książek, tłumaczka języka rosyjskiego.
Formalnie był ewangelikiem, ale faktycznie agnostykiem, co nie przeszkadzało mu interesować się religią[5]. Miał lewicowe poglądy polityczne[2].
Działalność społeczno-polityczna
edytujW 1932 wstąpił do loży masońskiej „Wolność Przywrócona”. Po 1961 był w loży „Kopernik”, która działała w głębokim utajnieniu. Używał imienia zakonnego Konstanty Wagner[16][24].
W 1974 podpisał List 15, w sprawie sytuacji Polaków w ZSRR, czym naraził się władzom Uniwersytetu Warszawskiego posłusznym Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Z tego powodu, rok później, gdy zmarł, na Bramie Głównej Uniwersytetu Warszawskiego nie umieszczono jego nekrologu ani czarnej flagi – wbrew obowiązującemu zwyczajowi[6].
Ordery i odznaczenia
edytuj- Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (19 lipca 1954)[25]
- Medal 10-lecia Polski Ludowej (19 stycznia 1955)[26]
Upamiętnienie
edytujOd września 1983 Polskie Towarzystwo Astronomiczne wyróżnia wybitnych popularyzatorów astronomii, wręczając im numerowane medale im. Włodzimierza Zonna. Medal numer 0 wręczono wdowie po nim Elwirze Milewskiej-Zonn. Medalem numer 1 odznaczono Stanisława Brzostkiewicza[18].
Książki
edytuj- 1946: Astrofizyka ogólna,
- 1950: O Słońcu na Ziemi, seria „Biblioteka Fizyczno-Astronomiczna”[27].
- 1957: Astronomia gwiazdowa, wspólnie z Konradem Rudnickim, PWN.
- 1965: Astronomia dziś i wczoraj – tom 24 serii wydawniczej „Omega”, Warszawa.
- 1966: Astronomia, wspólnie z Elwirą Milewską, Nasza Księgarnia, Warszawa.
- 1968: Kosmologia współczesna, tom 101 serii wydawniczej „Omega”, PWN, Warszawa.
- 1974: Astronomia z perspektywy czasu, „Wiedza Powszechna”.
- 1975: Galaktyki i kwazary, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
Przypisy
edytuj- ↑ a b Jarosław Włodarczyk, Astronomia, [w:] Andrzej Kajetan Wróblewski (red.), Nauki ścisłe i przyrodnicze na Uniwersytecie Warszawskim, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2016, s. 41,43, ISBN 978-83-235-1791-7.
- ↑ a b c Wywiad z Lidią Zonn, Wywiad z kolekcji historii mówionej Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN (przeprowadzony przez Józefa Markiewicza 18 stycznia 2019, sygnatura: 586), Muzeum Historii Żydów Polskich Polin.
- ↑ a b c d e f g h Jarosław Włodarczyk, Giganci Nauki: Zonn Włodzimierz [online], gigancinauki.pl [dostęp 2023-06-09].
- ↑ a b Helena Głogowska, Eugeniusz Briański – ocalony i odnaleziony po latach, „Znad Wilii”, 3 (43), Wilno 2010, s. 33,37.
- ↑ a b c d e f g h i Józef Hurwic, Włodzimierz Zonn (1905–1975). Astronom i utalentowany publicysta naukowy, „Analecta”, 13/1-2 (25-26), 2004, s. 304, 306.
- ↑ a b c Andrzej Kajetan Wróblewski. Za pan brat z gwiazdami. „Wiedza i Życie”. 2019 (1), s. 71. Prószyński Media. ISSN 0137-8929.
- ↑ a b Cecylia Iwaniszewska, Wspomnienia o moim uniwersytecie, Toruń: Towarzystwo Miłośników Torunia, 2014, s. 25, 79, ISBN 978-83-927097-1-8, OCLC 946323603.
- ↑ Wilhelmina Iwanowska, Wileńskie korzenie. Astronomia i radioastronomia w Toruniu, [w:] Andrzej Tomczak (red.), Uniwersytet Mikołaja Kopernika. Wspomnienia pracowników, 1995, s. 128, ISBN 83-231-0609-6.
- ↑ Eugeniusz Rybka, Całkowite zaćmienie Słońca 19 czerwca 1936, „Urania”, 1936 (4), s. 73.
- ↑ Stefan Majchrowski: Za drutami Murnau. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1970, s. 117, 120.
- ↑ a b c Akta osobowe. Włodziemierz Zonn, Archiwum Akt Nowych, s. 17, 101, 112, Zespół: Ministerstwo Edukacji Narodowej w Warszawie.
- ↑ Stefan Piotrowski, Włodzimierz Zonn 1905–1975 okres warszawski, [w:] Wspomnienia o Włodzimierzu Zonnie, „Postępy Astronomii”, tom XXIII, zeszyt 2, Warszawa: Polskie Towarzystwo Astronomiczne, 1975, s. 94.
- ↑ Anna Plaskacz, Życie wśród gwiazd profesor Wilhelminy Iwanowskiej, 1997, s. 24, ISBN 83-86850-39-6.
- ↑ Uchwała Ogólnopolskiego Komitetu Frontu Jedności Narodu o obchodach 500 rocznicy urodzin Mikołaja Kopernika, „Urania”, Rok XL, nr 3, Polskie Towarzystwo Miłośników Astronomii, marzec 1969, s. 84–85.
- ↑ Józef Hurwic, Czasopismo „Problemy” w polskim życiu intelektualnym po drugiej wojnie światowej, „Analecta”, 8/2 (16), 1999, s. 20.
- ↑ a b Konrad Rudnicki. Włodzimierz Zonn 14 XI 1905 — 28 II 1975. „Urania — Postępy Astronomii”. tom LXXVI nr 6/2005 (720), s. 256,257, 2005. Polskie Towarzystwo Miłośników Astronomii.
- ↑ śp. Włodzimierz Zonn [online], wawamlynarska.grobonet.com [dostęp 2023-06-19].
- ↑ a b c XXI Jubileuszowy Zjazd Polskiego Towarzystwa Astronomicznego. „Urania”. 12, s. 328, grudzień 1983. Polskie Towarzystwo Miłośników Astronomii.
- ↑ Lidia Zonn [online], sztetl.org.pl, 18 stycznia 2019 [dostęp 2023-06-09].
- ↑ Rachela Zonn, [w:] Centrum Badań nad Zagładą Żydów [online], new.getto.pl [dostęp 2023-06-12].
- ↑ Lidia Zonn w bazie filmpolski.pl
- ↑ Kolekcja Krystyny Zgorzelskiej-Zonn 1850 – 1966 [online], s. 2.
- ↑ Krzysztof Choiński, Krystyna, „Więź”, 569, marzec 2006, s. 158–160.
- ↑ Ludwik Hass, Masoneria polska XX wieku: losy, loże, ludzie: [słownik biograficzny wolnomularzy], Wyd. 2 (rozsz. i uzup.), Warszawa: Wydawnictwo „Kopia” Sp. z o.o., 1996, s. 279, ISBN 978-83-86290-16-1.
- ↑ M.P. z 1954 r. nr 108, poz. 1463 „w 10 rocznicę Polski Ludowej za zasługi w dziedzinie nauki”.
- ↑ M.P. z 1955 r. nr 101, poz. 1400 strona 1635 - Uchwała Rady Państwa z dnia 19 stycznia 1955 r. nr 0/201 - na wniosek Ministra Szkolnictwa Wyższego.
- ↑ Książka: O słońcu na ziemi. biblioNETka.pl. [dostęp 2015-11-12]. (pol.).
Linki zewnętrzne
edytuj- Włodzimierz Zonn w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”.
- Zdjęcie Włodzimierza Zonna i Stanisława Latałły w Filmotece Narodowej Fototeka.
- Włodzimierz Zonn w bazie filmpolski.pl.