Witold Kruczek
Witold Kruczek, właśc. Witold Kruczek-Abuładze (ur. 1 stycznia 1922 w Kwarchanie na terenie ówczesnej Turcji[1], zm. 15 października 2024[2][3]) – polski fizyk, wykładowca akademicki, autor podręczników, tłumacz literatury naukowej z zakresu fizyki, powstaniec warszawski.
 Witold Kruczek - Warszawa, 9 listopada 2023 | |
| Pełne imię i nazwisko |
Witold Kruczek-Abuładze |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia |
1 stycznia 1922 |
| Data śmierci |
15 października 2024 |
| Zawód, zajęcie | |
| Miejsce zamieszkania | |
| Tytuł naukowy |
doktor |
| Uczelnia | |
| Wydział | |
| Odznaczenia | |
| |
Życiorys
edytujUrodził się w rodzinie Władysława Kruczka (1884–1940), inżyniera górniczego, i Tamary z domu Abuładze (1894–1983) – rodowitej Gruzinki, o częściowych korzeniach greckich. Jego ojciec, uczestnik Rewolucji 1905 roku i członek Socjaldemokracji Królestwa Polskiego i Litwy, uciekając przed możliwymi represjami carskimi schronił się na terytoriach gruzińskich, zajętych wówczas przez Turcję, nieopodal rzeki Çoruh, na pograniczu turecko-gruzińskim, gdzie pracował w kopalni rudy miedzi[4].
Uczęszczał do szkoły podstawowej przy liceum francuskim w Konstantynopolu. W 1931 wraz z matką i siostrą przyjechał do Polski (ojciec podjął w tym czasie pracę w zawodzie inżyniera przy eksploatacji złóż miedzi w Kongo Belgijskim) i po początkowym zamieszkaniu w Warszawie i krótkich pobytach u rodziny w Płocku i Sosnowcu (gdzie jego stryj, Józef Kruczek, był dyrektorem „Stalowni Woźniak S.A.”), osiadł następnie w Częstochowie[5], gdzie uczęszczał do miejscowego Gimnazjum im. Henryka Sienkiewicza[6].
Po wybuchu II wojny światowej pracował jako górnik, a następnie kierowca transportowy ładunków towarowych częstochowskiej spółdzielni „Społem”[5]. Ratując z częstochowskiego getta kolegę, Ryszarda Moora, przedostał się wraz z nim w 1943 do Warszawy, gdzie w następnym roku zastało go powstanie warszawskie[7][8]. Podczas powstania, od 1 sierpnia do 4 października 1944 był strzelcem 2 plutonu Oddziału Osłonowego Wojskowych Zakładów Wydawniczych (WZW) – Biura Informacji i Propagandy – Komendy Głównej Armii Krajowej, pod dowództwem Stefana Berenta, w stopniu kaprala, pod ps. „Kruk”[9][10] (m.in. z Wandą Traczyk-Stawską)[11]. Był to oddział dyspozycyjny Antoniego Chruściela ps. „Monter” kierowany do wspierania oddziałów powstańczych w Śródmieściu Północnym[12]. Po upadku powstania został wywieziony przez Pruszków do Frankfurtu nad Odrą, a następnie Bremervörde (Stalag X B Sandbostel) i Pongau (Stalag XVIII C (317) k. Salzburga). Zatrudniony przy budowie kolei w Tschupbach[10]. W atmosferze zbliżającego się końca wojny przedostał się w 1945 przez granicę ze Szwajcarią do internowanej tam od 1940 2 Dywizji Strzelców Pieszych gen. Bronisława Prugar-Ketlinga, która po zakończeniu działań wojennych została repatriowana do Polski. Był członkiem Zjednoczenia Demokratycznego Polaków w Szwajcarii.
Studiował na Politechnice Łódzkiej (tzw. kurs wstępny), a następnie na Politechnice Warszawskiej (magisterium na Wydziale Elektrycznym w 1952), w której był następnie wieloletnim wykładowcą Wydziału Fizyki Technicznej i Matematyki Stosowanej (w tym w latach 1978–1981 zastępcą dyrektora Instytutu Fizyki ds. dydaktycznych). Doktorat obronił w 1958[13].
19 stycznia 1955 został odznaczony Medalem 10-lecia Polski Ludowej[14].
Jest m.in. autorem zadań z fizyki, publikowanych w wielokrotnie wznawianych zbiorach zadań dla licealistów i kandydatów na studia, tłumaczem literatury naukowej z dziedziny fizyki (m.in. prac źródłowych Alberta Einsteina, Hermanna Minkowskiego i Henriego Poincarégo), publikowanych w uczelnianej serii: „Biblioteka Dydaktyczna Zespołu Metodologii Dydaktyki Fizyki Instytutu Fizyki Politechniki Warszawskiej” (wydania pierwotne i wznowienia z uzupełnieniami w latach 1977–1983).
W 1985 wyjechał do Algieru, gdzie wykładał do 1990 mechanikę ośrodków ciągłych na tamtejszej politechnice (L’Ecole Nationale Polytechnique). W latach 1992–1995 był nauczycielem fizyki w XXVII Liceum Ogólnokształcącym im. Tadeusza Czackiego w Warszawie.
W 2019, nakładem Wojskowego Instytutu Wydawniczego, ukazała się książka pt. Jedno z moich imion brzmi życie. Rozmowy z tymi, którzy przetrwali piekło wojny (ISBN 978-83-952536-6-9) – seria wywiadów z polskimi weteranami II wojny światowej, wśród których znalazła się rozmowa z Witoldem Kruczkiem autorstwa Piotra Korczyńskiego. W 2021 nakładem Wydawnictwa „Znak - Horyzont” ukazała się kolejna publikacja Korczyńskiego Przeżyłem wojnę... Ostatni żołnierze walczącej Polski (ISBN 978-83-240-7969-8), w której jeden z rozdziałów (Przyjaciele) został poświęcony fizykowi[15].
8 stycznia 2022 obchodził stulecie urodzin na Wydziale Fizyki Politechniki Warszawskiej[13].
Członek Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej; w latach 80. prowadził w gmachu głównym Politechniki Warszawskiej „Klub 152”, gdzie odbywały się dyskusje o charakterze politycznym z udziałem członków PZPR, Polskiego Związku Katolicko-Społecznego i innych organizacji społecznych[16].
Był dwukrotnie żonaty (pięcioro dzieci). Mieszkał na osiedlu Przyjaźń, w dzielnicy Bemowo w Warszawie[17].
Uroczystość pogrzebowa odbyła się 22 października 2024 w Cerkwi św. Jana Klimaka w Warszawie a pochówek - w grobie rodzinnym w Częstochowie[18][19].
Publikacje
edytuj- Zbiór zadań z fizyki (rysunki według szkiców autora: Edmund Jakubowski; Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, Warszawa 1960, 1961, 1962, 1963);
- Zbiór zadań z fizyki. Dla kandydatów na wyższe uczelnie (współautorzy: Jędrzej Jędrzejewski, Adam Kujawski; Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, Warszawa 1973, 1974, 1976, 1984, 1992, 1997; jako: Zbiór zadań z fizyki dla uczniów szkół średnich i kandydatów na studia, t. I/II: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, Warszawa 1997, 2002, 2004, 2009, 2012, 2016, ISBN 978-83-01-18790-3 [dodruk: 2020]);
- Moment pędu w 20 doświadczeniach: w mechanice, elektromagnetyzmie, atomie (Akademicki Instytut Naukowy, Grodzisk Mazowiecki 2002, ISBN 83-905592-7-7);
- Książka o teorii względności (recenzent: dr hab. inż. Teodor Buchner; konsultacja merytoryczna: Jędrzej Stanisławek; Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2023, ISBN 978-83-8156-456-4).
Opracowania
edytuj- Witold Majewski (1896–1981), Zarys teorii drgań i fal. Według wykładów na semestrze 3-cim Wydziału Elektrycznego w roku 1947–1948 (opracowanie; maszynopis powielany, w zbiorach Biblioteki Narodowej w Warszawie; Koło Elektryków Studentów Politechniki Warszawskiej, Warszawa 1948).
- Literatura źródłowa do kursów „Podstawy fizyki” i „Podstawy filozofii” dla Wydziału Elektroniki Politechniki Warszawskiej. Część historyczna i filozoficzna. A-II-HF-1 (redakcja naukowa; Politechnika Warszawska, Warszawa 1977).
- Literatura źródłowa do kursu „Podstawy fizyki” na Politechnice Warszawskiej. T. 1, Szczególna teoria względności (redakcja naukowa i dydaktyczna; wydanie 2 poprawione i uzupełnione; Wydawnictwo Politechniki Warszawskiej, Warszawa 1981; seria: „Biblioteka Dydaktyczna Zespołu Metodologii Dydaktyki Fizyki Instytutu Fizyki Politechniki Warszawskiej”).
- Literatura źródłowa do kursu „Podstawy fizyki” na Politechnice Warszawskiej. T. 3, Grawitacja (redakcja naukowa i dydaktyczna; Wydawnictwo Politechniki Warszawskiej, Warszawa 1981; seria: „Biblioteka Dydaktyczna Zespołu Metodologii Dydaktyki Fizyki Instytutu Fizyki Politechniki Warszawskiej”).
- Literatura źródłowa do kursu „Podstawy fizyki” na Politechnice Warszawskiej. T. 2, Historia i filozofia teorii względności (redakcja naukowa i dydaktyczna; Wydawnictwo Politechniki Warszawskiej, Warszawa 1983; seria: „Biblioteka Dydaktyczna Zespołu Metodologii Dydaktyki Fizyki Instytutu Fizyki Politechniki Warszawskiej”).
Przekłady
edytuj- Siergiej Frisz, Aleksandra Timoriewa, Zjawiska elektryczne i elektromagnetyczne (wspólnie z Karoliną Leibler i Tadeuszem Prokopiukiem; Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1955, 1959, 1965).
- Borys N. Buszmanow, Jurij A. Chromow, Fizyka ciała stałego (Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, Warszawa 1973).
- Gieorgij I. Jepifanow, Fizyczne podstawy mikroelektroniki (Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, Warszawa 1976).
- Borys M. Jaworski, Arkadij A. Piński Elementy fizyki. T. 2, Elektrodynamika; Drgania i fale; Podstawy kwantowej fizyki atomów, cząsteczek i ciał stałych; Fizyka jądra i cząstek elementarnych (wspólnie z Mikołajem Jawdosiukiem; Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1976).
Przypisy
edytuj- ↑ Piotr Korczyński, ''Przeżyłem wojnę. Ostatni żołnierze walczącej Polski'' [online], Wydawnictwo „Znak-Horyzont”, Warszawa 2021, ISBN 978-83-240-7969-8 [dostęp 2024-10-18].
- ↑ Powstańcze Biogramy - Witold Kruczek-Abuładze [online], www.1944.pl [dostęp 2024-10-18] (pol.).
- ↑ Tomasz Urzykowski, Nie żyje Witold Kruczek-Abuładze, powstaniec warszawski. Z pisanych przez niego podręczników uczyły się pokolenia [online], "Gazeta Wyborcza" - "Stołeczna", 17 października 2024 [dostęp 2024-10-25] (pol.).
- ↑ Piotr Korczyński, Strzelać nauczyłem się sam (rozmowa z Witoldem Kruczkiem-Abuładze) [online], „Polska Zbrojna”, 22 sierpnia 2018 [dostęp 2024-10-18].
- ↑ a b Mariusz Kudła, Witold Kruczek-Abuładze „Kruk” [online], „www.1944.pl - Archiwum Historii Mówionej”, 22 sierpnia 2018 [dostęp 2024-10-18].
- ↑ Aleksander Cieślak, Nasz absolwent skończył 100 lat [online], Almanach Absolwentów IV L.O. im. H. Sienkiewicza w Częstochowie, 3 czerwca 2022 [dostęp 2024-10-18].
- ↑ Witold Kruczek-Abuładze [online], „1943.pl - Muzeum Getta Warszawskiego”, 3 czerwca 2020 [dostęp 2023-11-02].
- ↑ Izabela Kraj, Warszawa. Mój dziadek jest fajny [Witold Kruczek-Abuładze] [online], „Super Express”, 7 sierpnia 2015 [dostęp 2024-10-18].
- ↑ Wojenna historia Wandy Traczyk-Stawskiej. wysokieobcasy.pl. [dostęp 2023-11-02]. (pol.).
- ↑ a b Witold Kruczek-Abuładze [online], „www.1944.pl - Powstańcze biogramy” [dostęp 2024-10-18].
- ↑ Michał Wójcik, Błyskawica. Historia Wandy Traczyk-Stawskiej, żołnierza powstania warszawskiego [online], Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2022, s. 150 [dostęp 2024-10-18].
- ↑ Maciej Janaszek-Seydlitz: Historia zapomnianego cmentarza. Warszawa: Komitet ds. Cmentarza Powstańców Warszawy przy Światowym Związku Żołnierzy AK, 2014, s. 57.
- ↑ a b ''Droga Witolda Kruczka do teorii względności'' [online], Witold Kruczek, Książka o teorii względności, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej 2023, s. 9–17 [dostęp 2024-10-18].
- ↑ M.P. z 1955 r. nr 101, poz. 1400 – Uchwała Rady Państwa z dnia 19 stycznia 1955 r. nr 0/201 – na wniosek Ministra Szkolnictwa Wyższego.
- ↑ Piotr Korczyński, ''Przyjaciele'' [online], Przeżyłem wojnę... Ostatni żołnierze walczącej Polski, Wydawnictwo Znak 2021 [dostęp 2024-10-18].
- ↑ Jędrzej Stanisławek, ''Droga Witolda Kruczka do teorii względności'' [online], Witold Kruczek, Książka o teorii względności, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej 2023, s. 14 [dostęp 2024-10-18].
- ↑ Tomasz Urzykowski, Na Jelonkach społecznie odnawiają dom 96-letniego powstańca. Można się dorzucić na materiały i sprzęt [online], „Gazeta Wyborcza” („Stołeczna”), 24 września 2018 [dostęp 2024-10-18].
- ↑ Witold Kruczek - nekrolog [online], nekrologi.wyborcza.pl, 21 października 2024 [dostęp 2024-10-22].
- ↑ Towarzystwo Przyjaciół Warszawy Oddział Bemowo: Wczoraj pożegnaliśmy Witolda Kruczka - Abuładze ps. Kruk [fotografie] [online], 23 października 2024 [dostęp 2024-10-25].
Bibliografia
edytuj- Fizyka na Politechnice Warszawskiej (od zakładów i katedr przez instytut do wydziału) (praca zbiorowa pod redakcją Jerzego E. Garbarczyka; Wydział Fizyki Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2015, s. 64).
- Laudacja wygłoszona 8 stycznia 2022 r. na spotkaniu (Wydział Fizyki PW) z okazji setnej rocznicy urodzin Witolda Kruczka, [w:] Witold Kruczek, Książka o teorii względności (Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2023, s. 7–8).
Linki zewnętrzne
edytuj- Witold Kruczek w Katalogu Biblioteki Narodowej;
- Witold Kruczek Abuładze „Kruk” – Archiwum Historii Mówionej;
- Witold Kruczek Abuładze „Kruk” – Muzeum Getta Warszawskiego;
- VOD.TVP: Powstanie warszawskie dzień po dniu – Witold Kruczek, Sezon 1, odc. 63, 2017;
- Filip Chajzer / Dzień dobry TVN, „Białe ludziki” wyremontowały dom 96-letniego powstańca, „dziendobry.tvn.pl”, 20.10.2018;
- Witold Kruczek-Abuładze o Powstaniu Warszawskim – Michał Olszański, Godzina prawdy, Polskie Radio – Trójka, 28.12.2018;
- Piotr Korczyński, Strzelać nauczyłem się sam (Rozmowa z Witoldem Kruczkiem); „Polska Zbrojna”, 22.08.2019;
- Mirosława Łomnicka, Biblioteka z pamięci, czyli sto lat czytania; Magazyn Literacki „Książki”, 2021, nr 10, s. 12–16;
- Zmarł dr Witold Kruczek; Politechnika Warszawska, Wydział Fizyki, 16.10.2024.