Tekst źródłowy strony Aldehyd glicerynowy

{{Związek chemiczny infobox
 |nazwa                      = Aldehyd glicerynowy
 |1. grafika                 = D-glyceraldehyde-2D-skeletal.svg
 |opis 1. grafiki            = aldehyd <small>D</small>-(+)-glicerynowy<br />aldehyd (''R'')-glicerynowy
 |2. grafika                 = L-glyceraldehyde-2D-skeletal.svg
 |opis 2. grafiki            = aldehyd <small>L</small>-(-)-glicerynowy<br />aldehyd (''S'')-glicerynowy
 |3. grafika                 = Glyceraldehyde v2.svg
 |opis 3. grafiki            = Wzór strukturalny aldehydu glicerynowego uwzględniający niezdefiniowaną konfigurację atomu węgla α łańcucha bocznego ([[mieszanina racemiczna]])
 |nazwa systematyczna        = 2,3-dihydroksypropanal
 |inne nazwy                 = aldehyd glicerolowy, gliceraldehyd, gliceral
 |wzór sumaryczny            = C<sub>3</sub>H<sub>6</sub>O<sub>3</sub>
 |inne wzory                 = HO-CH<sub>2</sub>-CH(OH)-CHO
 |masa molowa                = 90,08
 |wygląd                     = bezbarwne, krystaliczne ciało stałe o wyglądzie igieł{{r|psc}}
 |SMILES                     = C(C(C=O)O)O
 |numer CAS                  = 367-47-5<br />56-82-6 (racemat)<br />453-17-8 (aldehyd D(+)glicerynowy)
 |PubChem                    = 751
 |DrugBank                   = 
 |gęstość                    = 1,453
 |gęstość źródło             = {{r|CRC}}
 |stan skupienia w podanej g = ciało stałe
 |g warunki niestandardowe   = 18&nbsp;°C
 |rozpuszczalność w wodzie   = słaba{{r|psc}}, rozpuszczalny
 |rww źródło                 = {{r|CRC}}
 |rww warunki niestandardowe = 
 |inne rozpuszczalniki       = słabo rozp. w [[etanol|EtOH]], [[eter dietylowy|{{chem2|Et2O}}]]; nierozp. w [[eter naftowy|eterze naftowym]], [[benzen]]ie i [[ligroina|ligroinie]]{{r|CRC}}
 |temperatura topnienia      = 145
 |tt źródło                  = {{r|CRC}}
 |tt warunki niestandardowe  = 
 |temperatura wrzenia        = 145
 |tw źródło                  = {{r|CRC}}
 |tw warunki niestandardowe  = 0,8 [[tor]]
 |temperatura krytyczna      = 
 |tk źródło                  = 
 |ciśnienie krytyczne        = 
 |ck źródło                  = 
 |logP                       = 
 |kwasowość                  = 12,58
 |zasadowość                 = 
 |lepkość                    = 
 |l źródło                   = 
 |l warunki niestandardowe   = 
 |napięcie powierzchniowe    = 
 |np źródło                  = 
 |np warunki niestandardowe  = 
 |układ krystalograficzny    = 
 |moment dipolowy            = 
 |moment dipolowy źródło     = 
 |karta charakterystyki      = {{Sigma-Aldrich|link=tak|G5001|Sigma}}
 |zagrożenia GHS źródło      = MSDS
 |piktogram GHS              = {{Piktogram GHS|brak}}
 |hasło GHS                  = 
 |zwroty H                   = {{Zwroty H|brak}}
 |zwroty EUH                 = {{Zwroty EUH|brak}}
 |zwroty P                   = {{Zwroty P|brak}}
 |zagrożenia UE źródło       = MSDS
 |piktogram UE               = {{Piktogram ostrzegawczy|brak}}
 |zwroty R                   = {{Zwroty R|brak}}
 |zwroty S                   = {{Zwroty S|brak}}
 |NFPA 704                   = {{NFPA 704|palność=1}}
 |NFPA 704 źródło            = {{r|AKRON}}
 |temperatura zapłonu        = >110
 |tz źródło                  =<ref name="AKRON">{{cytuj stronę |tytuł = L-(–)-Glyceraldehyde |autor = Department of Chemistry, The University of Akron |url = https://archive.is/20121215045614/http://ull.chemistry.uakron.edu/erd/Chemicals/16000/14518.html|data dostępu = 2012-02-05 |język = en}}</ref>
 |tz warunki niestandardowe  = 
 |temperatura samozapłonu    = 
 |ts źródło                  = 
 |ts warunki niestandardowe  = 
 |numer RTECS                = 
 |dawka śmiertelna           = 
 |pochodne                   = 
 |podobne związki            = [[Gliceryna|glicerol]], [[kwas mlekowy]]
 |commons                    = 
}}
'''Aldehyd glicerynowy''', C<sub>3</sub>H<sub>6</sub>O<sub>3</sub> – [[związki organiczne|organiczny związek chemiczny]] z grupy [[aldehydy|aldehydów]].

[[Plik:Aldehyd D-glicerynowy.svg|thumb|left|150px|[[Projekcja Fischera]] aldehydu D-glicerynowego]]
Jest zaliczany do [[Węglowodany|cukrów]] jako najprostsza [[Aldozy|aldoza]]. Ze względu na centrum [[Chiralność cząsteczek|chiralności]] występuje w postaci dwóch [[Enancjomery|enancjomerów]], aldehydu <small>D</small>-(+)-glicerynowego [(''R'')-glicerynowego] i aldehydu <small>L</small>-(-)-glicerynowego [(''S'')-glicerynowego].
Występujący naturalnie izomer D był zastosowany przez [[Hermann Emil Fischer|Hermanna Emila Fischera]] jako wzorzec do wyznaczania [[Konfiguracja absolutna|konfiguracji absolutnej]].

Aldehyd glicerynowy otrzymuje się poprzez łagodne utlenianie [[gliceryna|gliceryny]]. Powstaje na początku rozkładu glukozy<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko = Campbell | imię = Neil | tytuł = Biologia | data = 2014 | wydawca = Dom Wydawniczy REBIS | miejsce = Poznań | isbn = 0321543254 | strony = 70}}</ref>. Jako [[utleniacz]] może być stosowany [[nadtlenek wodoru]] w obecności soli [[żelazo|żelaza]]. Obok aldehydu w tych warunkach powstaje izomeryczny [[dihydroksyaceton]].

== Zobacz też ==
* [[aldehyd mrówkowy]] (metanal)
* [[furfural]]
* [[aldehyd cynamonowy]] (cynamal)

== Przypisy ==
{{Przypisy|
<ref name="psc">{{PSChem|strony=20}}</ref>
<ref name="CRC">{{CRC85|strony='''3'''-202}}</ref>
}}

{{Kontrola autorytatywna}}

[[Kategoria:Aldozy]]
[[Kategoria:Triozy]]