Argania żelazna
| |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj |
argania | ||
| Gatunek |
argania żelazna | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Argania spinosa L.) Skeels Bull. Bur. Pl. Industr. U.S.D.A. 227:28. 1911 | |||
| Synonimy | |||
| |||
Argania żelazna, argania żelazodrzew, olejara żelazna, tłuścianka żelazna, drzewo arganowe[4] (Argania spinosa (L.) Skeels) – gatunek drzewa z monotypowego rodzaju Argania z rodziny sączyńcowatych. Endemit występujący w południowym Maroku oraz w prowincji Tinduf w zachodniej Algierii[5][3]. Zdziczałe drzewa tego gatunku rosną także w południowej Hiszpanii i na Wyspach Kanaryjskich[3].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]- Pokrój
- Drzewo osiągające 4–10 m wysokości. Gałęzie cierniste[4]. Pień arganii jest często poskręcany i sękaty, co pozwala kozom wspinać się na drzewa i zjadać ich liście oraz owoce.
- Liście
- Łopatkowatego kształtu są skupione w szczytowych partiach gałązek[4].
- Kwiaty
- Drobne, skupione w pęczkach w kątach liści. Kielich i korona kwiatu pięciokrotne, korona kubeczkowata. Jeden okółek 5 płodnych pręcików i okółek 5 prątniczków otacza pojedynczy słupek[4].
- Owoce
- Jajowata jagoda o długości do 5 cm. Zawiera 2–3 złączone nasiona o bardzo twardych łupinach, przypominających pestkę[4]. Owoc początkowo zielony, po dojrzeniu jasnożółty. Egzokarp jest gruby, kleisty i gorzki. Mezokarp i endokarp jest mięsisty i przesycony nieprzyjemnym w smaku sokiem mlecznym[6][7].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]- Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)
Należy do podrodziny Sapotoideae, rodziny sączyńcowatych Sapotaceae, rzędu wrzosowców, grupy astrowych (asterids) w obrębie dwuliściennych właściwych (eudicots)[2].
Zastosowanie
[edytuj | edytuj kod]Z nasion wytwarzany jest jadalny olej arganowy, wykorzystywany również do oświetlenia i wyrobu mydeł. Wytłoki z nasion wykorzystywane są jako pasza dla wielbłądów, owiec, bydła i kóz. W wyniku fermentacji miąższu owoców uzyskiwany jest napój alkoholowy o nazwie mahia d'Argan[4].
Drewno służy do wyrobu mebli oraz dobrej jakości węgla drzewnego[4].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-02-28] (ang.).
- ↑ a b c Argania spinosa. USDA, ARS, National Genetic Resources Program. Germplasm Resources Information Network – (GRIN). [dostęp 2024-09-24]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.
- ↑ M. Kouidri, A.K. Saadi, A. Noui, Physicochemical study and composition of Argania spinosa oil from two regions of Algeria, „Chemistry of Natural Compounds”, 2014 (50), 13 maja 2014, s. 346–348 [dostęp 2024-09-24] (ang.).
- ↑ Argania spinosa (L.) Skeels. FAO. [dostęp 2013-09-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-06-22)]. (ang.).
- ↑ Argania spinosa. worldagroforestry.org. [dostęp 2013-09-04]. (ang.).