Banská Belá
48°28′30″N 18°56′06″E/48,475000 18,935000
| |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Kraj | |||
| Powiat | |||
| Starosta |
Branislav Babirád[1] | ||
| Powierzchnia |
21,08[2] km² | ||
| Wysokość |
469[3] m n.p.m. | ||
| Populacja (2023) • liczba ludności • gęstość |
|||
| Nr kierunkowy |
+421 45[3] | ||
| Kod pocztowy |
966 15[3] | ||
| Tablice rejestracyjne |
BS | ||
Położenie na mapie kraju bańskobystrzyckiego  | |||
Położenie na mapie Słowacji  | |||
| 48°28′30″N 18°56′06″E/48,475000 18,935000
| |||
| Strona internetowa | |||
Banská Belá (niem. Dilln; węg. Bélabánya, Fejérbánya; pol. Bańska Biała) – wieś (obec) na Słowacji położona w kraju bańskobystrzyckim, w powiecie Bańska Szczawnica.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Pierwsze wzmianki o miejscowości pochodzą z 1228[6]. Powstała ona jako osada górników, wydobywających tu cenne minerały, głównie rudy srebra i miedzi oraz złoto. W 1425 była wymieniana w dokumencie króla Zygmunta Luksemburskiego jako pełnoprawny członek związku siedmiu środkowosłowackich miast górniczych, tzw. heptapolitany[7]. W 1424 król Zygmunt Luksemburski przekazał Bańską Białą wraz z pozostałymi sześcioma miastami heptapolitany swej żonie, królowej Barbarze. Od tej pory aż do 1548 miasta te stanowiły majątek kolejnych królowych Węgier. W 1453 król Władysław Pogrobowiec odnowił Bańskiej Białej starsze, bliżej niesprecyzowane prawa miejskie. W 1455 w liście Jana Jiskry wymieniony jest wójt i przysiężni miejscy. 25 marca 1466 król Maciej Korwin pozwolił na utworzenie w mieście parafii. Z zapisów w księgach miejskich wynika, że miasto rządziło się prawami, zaczerpniętymi z pobliskiej Bańskiej Szczawnicy. Najstarszy odcisk pieczęci miejskiej pochodzi z 1473[7].
Lata górniczej prosperity miasta przeplatane były okresami niepowodzeń. W 1552 Bańską Białą spustoszyły wojska tureckie, w 1606 oddziały antyhabsburskich powstańców Stefana Bocskaya, a w 1664 ponownie Turcy. Od 1788 do 1953 (z przerwą w latach 1848–1865) Bańska Biała stanowiła jeden organizm miejski z Bańską Szczawnicą. Od 1954 samodzielna wieś[8].
Mieszkańcy zajmowali się głównie poszukiwaniem i wydobyciem rud oraz ich przeróbką. Już w XIV w. na przeszkodzie w rozwoju górnictwa stanęła woda, która w 1373 zalała główne sztolnie wydobywcze. W 1443 szkody wyrządziło tu, podobnie jak w innych środkowosłowackich ośrodkach górniczych, trzęsienie ziemi, a w 1474 kolejne wypływy wód podziemnych. Na początku XVI w. w Bańskiej Białej działało 13 samodzielnych „bani” (zakładów wydobywczych), podczas gdy np. w sąsiedniej Bańskiej Szczawnicy 141[9]. Szczyt wydobycia miał miejsce w pierwszej połowie XVII w., później nastąpił regres. Kolejne ożywienie górnictwa miało miejsce w połowie wieku XVIII, kiedy działały w mieście trzy niezależne spółki wydobywcze, eksploatujące coraz głębsze szyby. W 1820 do usuwania wody z kopalni Zofia uruchomiono tu maszynę parową, jednak nie rozwiązało to wszystkich problemów. Już w 1837, w związku z zalewaniem pokładów położonych poniżej sztolni dziedzicznej, musiano opuścić część kopalń. W następnych latach wydobycie sukcesywnie zanikało. Mieszkańcy podejmowali pracę w działających jeszcze kopalniach sąsiedniej Bańskiej Szczawnicy, a także w rzemiośle, rolnictwie i leśnictwie[8].
Demografia
[edytuj | edytuj kod]Według danych z dnia 31 grudnia 2012, wieś zamieszkiwały 1234 osoby, w tym 622 kobiety i 612 mężczyzn[10].
W 2001 rozkład populacji względem narodowości i przynależności etnicznej wyglądał następująco[11]:
Ze względu na wyznawaną religię struktura mieszkańców kształtowała się w 2001 następująco[11]:
- Katolicy rzymscy – 69,95%
- Grekokatolicy – 0,16%
- Ewangelicy – 10,26%
- Husyci – 0,08%
- Ateiści – 13,22%
- Przedstawiciele innych wyznań – 0,33%
- Nie podano – 3,53%
Źródło: Štatistický úrad Slovenskej republiky
Zabytki[8]
[edytuj | edytuj kod]- Kościół św. Jana Ewangelisty, z połowy XIII w., później przebudowany;
- Kościół Marii Panny z Karmelu z 1708;
- Kaplica św. Jana Nepomucena z 1756;
- Dawna szkoła z połowy XVI w., później przebudowywana;
- Dwór (słow. kúria) z I połowy XIX w. w osadzie Dolná dolina.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Lista wybranych wójtów, burmistrzów gmin i miast w wyborach do organów gminy. Štatistický úrad Slovenskej republiky. [dostęp 2013-09-09]. (słow.).
- ↑ Statistical Office of the Slovak Republic (www.statistics.sk): Hustota obyvateľstva - obce. www.statistics.sk. [dostęp 2024-03-28]. Ustawienia: om7014rr_obc: 21,08S_SK, om7014rr_ukaz: Rozloha (Štvorcový meter).
- ↑ a b c Statistical Office of the Slovak Republic: Základná charakteristika. 2015-04-17. [dostęp 2022-03-31]. (słow.).
- ↑ Statistical Office of the Slovak Republic (www.statistics.sk): Počet obyvateľov podľa pohlavia - obce (ročne). www.statistics.sk. [dostęp 2024-03-28]. Ustawienia: om7101rr_obc: AREAS_SK.
- ↑ Statistical Office of the Slovak Republic (www.statistics.sk): Hustota obyvateľstva - obce. www.statistics.sk. [dostęp 2024-03-28]. Ustawienia: om7014rr_obc: AREAS_SK.
- ↑ Statystyki ogólne miejscowości. Statistical Office of the Slovak Republic. [dostęp 2013-09-09]. (ang.).
- ↑ a b Martin Štefánik, Ján Lukačka i in.: Lexikon stredovekých miest na Slovensku, Bratislava 2010, ISBN 978-80-89396-11-5, s. 20–24 [1].
- ↑ a b c Albert Kelemen a kolektív: Štiavnické vrchy. Turistický sprievodca ČSSR, wyd. Šport, slovenské telovýchovné vydavateľstvo, Bratislava 1986, s. 157–159.
- ↑ Według strony Bańskiej Szczawnicy [2].
- ↑ Dane statystyczne dotyczące liczby mieszkańców. Štatistický úrad Slovenskej republiky. [dostęp 2013-09-09]. (słow.).
- ↑ a b Statystyki mieszkańców na podstawie spisu statystycznego z roku 2001. Statistical Office of the Slovak Republic. [dostęp 2013-09-09]. (ang.).
