Brzęczka (ptak)

Brzęczka
	Locustella luscinioides
	(Savi, 1824)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	wróblowe
Podrząd	śpiewające
Rodzina	świerszczaki
Rodzaj	Locustella
Gatunek	brzęczka
Synonimy
	Sylvia Luscinioides Savi, 1824;
	Sylvia Luscinioides Savi, 1824;
Podgatunki
	L. l. luscinioides (Savi, 1824); L. l. sarmatica Kazakov, 1973; L. l. fusca (Severtsov, 1873);
	L. l. luscinioides (Savi, 1824); L. l. sarmatica Kazakov, 1973; L. l. fusca (Severtsov, 1873);
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	; w sezonie lęgowym spotykana na przelotach zimowiska
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Brzęczka^[4] (Locustella luscinioides) – gatunek niewielkiego ptaka wędrownego z rodziny świerszczaków (Locustellidae). Nie jest zagrożony.

Zasięg występowania

Zamieszkuje większość środkowej i wschodniej Europy, wyspowo zachodnią i południową Europę (z wyjątkiem wysokich gór i prawie całej Wielkiej Brytanii), afrykańskie wybrzeża Morza Śródziemnego oraz Azję Mniejszą, kraje Lewantu i Azję Środkową. Nie występuje w Skandynawii i na Islandii. Przeloty w IV–V i VIII–IX, zimuje w Afryce, na południe od Sahary.

W Polsce nieliczny, ale rozpowszechniony ptak lęgowy na niżu, lokalnie może być liczny lub bardzo liczny. Nie występuje jedynie w okolicach pozbawionych zbiorników wodnych.

Systematyka

Ptaki z rodziny świerszczaków były wcześniej zaliczane do pokrzewkowatych (Sylviidae)^[4]. Brzęczka jest blisko spokrewniona ze strumieniówką (L. fluviatilis)^[2]. Wyróżniono trzy podgatunki L. luscinioides^[2]^[5]:

Locustella luscinioides luscinioides – Europa do Uralu i Bałkanów, północno-zachodnia Afryka; zimuje w zachodniej Afryce (Senegal na wschód do jeziora Czad, na południe po północną Ghanę), prawdopodobnie także w Sudanie Południowym.
Locustella luscinioides sarmatica – wschodnia Ukraina i południowa europejska część Rosji; zimuje w północno-wschodniej Afryce.
Locustella luscinioides fusca – Turcja i Jordania do Kazachstanu; zimuje w północno-wschodniej Afryce.

Charakterystyka

Śpiewający samiec brzęczki

Brzęczka – śpiew

Wygląd zewnętrzny: Nie występuje dymorfizm płciowy – obie płci ubarwione jednakowo. Wierzch ciała, głowa, skrzydła i ogon jednolicie ciemnobrązowe, o ciepłym, czerwonawym odcieniu. Nad okiem wyraźna biała brew, blednąca przy tylnym końcu. Spód ciała beżowy lub brązowawy, podgardle białawe, boki tułowia i podogonie ciemniejsze, pomarańczowobrązowe. Dziób szarobrązowy, szydłowaty. Nogi jasnobrązowe. Młode podobne do dorosłych.

Wyglądem przypomina strumieniówkę (która jednak ma wyraźny rysunek na piersi i bardziej szary odcień upierzenia) oraz trzcinniczka (ale brzęczka ma ciemniejszy wierzch, beżową pierś niekiedy z rozmytym plamkowaniem oraz szerszy i bardziej zaokrąglony ogon).
Rozmiary: długość ciała: ok. 14–15 cm, rozpiętość skrzydeł: ok. 18–21 cm
Masa ciała: ok. 15–16 g
Głos: Ostrzega ostrym, metalicznie skrzypiącym dźwiękiem. Śpiew to jednostajny, głośny i szybki, brzęczący terkot. W porównaniu do głosu świerszczaka jest niższy, ostrzejszy i pojedyncze tony są mniej rozróżnialne. Zwykle śpiewa siedząc na źdźble trzciny, często nocą.
Zachowanie: Przebywa najczęściej pośród trzcin, trudna do wypatrzenia, lecz łatwa do usłyszenia. Porusza się gwałtownie, kiwa ogonem i często nagle zapada w zarośla, co jest charakterystyczne dla wszystkich gatunków z rodzaju Locustella. Potrafi zwinnie wspinać się po trzcinach i gałęziach krzewów, niekiedy też chodzi po ziemi u podnóża szuwarów.

Środowisko

Rozległe trzcinowiska, zarośnięte brzegi jezior i innych zbiorników wodnych. Może również występować w nadrzecznych zaroślach wierzbowych.

Pożywienie

Głównie owady i ich larwy, a także ślimaki i pajęczaki.

Lęgi

Wyprowadza dwa lęgi w roku, w maju oraz w czerwcu.

Zachowania godowe: Zaraz po powrocie z zimowisk (w połowie kwietnia) samce bronią swojego rewiru, który zajmuje 0,2–0,8 ha, głośnym śpiewem (głównie nocą i o świcie, wtedy bowiem ptaki te migrują i jest największa szansa, że samice usłyszą śpiew samców).
Gniazdo: Ukryte wśród trzcin, ok. 20 cm nad wodą lub bagnistym gruntem blisko brzegu zbiornika wodnego.
Jaja i wysiadywanie: Samica składa 4–6 jaj, za których wysiadywanie przez 11–12 dni odpowiedzialni są oboje partnerzy.
Pisklęta: Pisklęta opuszczają gniazdo po 13–15 dniach. Jednak rodzice dokarmiają je jeszcze przez ok. 2 tygodnie. Po odchowaniu młodych samica przygotowuje się do drugiego lęgu.

Status i ochrona

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje brzęczkę za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. Liczebność światowej populacji, wstępnie obliczona w oparciu o szacunki organizacji BirdLife International dla Europy z 2015 roku, mieści się w przedziale 0,8–1,5 miliona dorosłych osobników. Globalny trend liczebności populacji uznawany jest za stabilny^[3].

W Polsce objęta ochroną gatunkową ścisłą^[6]. Na Czerwonej liście ptaków Polski została sklasyfikowana jako gatunek najmniejszej troski (LC)^[7]. W latach 2013–2018 krajową populację brzęczki szacowano na 19–53 tysiące par lęgowych^[8]. Od początku XX wieku obserwuje się wzrost jej liczebności i rozprzestrzenianie się ze wschodu na zachód. Zagrożenie stanowi dla nich wycinanie i wypalanie trzcinowisk.

Zobacz też

ptaki Polski

Przypisy

↑ Locustella luscinioides, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b ^c Savi's Warbler (Locustella luscinioides). IBC: The Internet Bird Collection. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-17)]. (ang.).
↑ ^a ^b Locustella luscinioides, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ ^a ^b Nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Locustellidae Bonaparte, 1854 - świerszczaki - Bush warblers (wersja: 2020-01-24). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-06-14].
↑ Frank Gill, David Donsker (red.): Grassbirds, Donacobius, Malagasy warblers, cisticolas, allies. IOC World Bird List: Version 9.2. [dostęp 2019-09-19]. (ang.).
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
↑ Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.
↑ Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.

Bibliografia

Andrzej G. Kruszewicz: Ptaki Polski. Encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Multico, 2007, s. 224. ISBN 978-83-7073-474-9.

Linki zewnętrzne

Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
Locustella luscinioides (Brzęczka). W: M. Gromadzki (red.): Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 8: Ptaki (część II). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 322–324. ISBN 83-86564-43-1.

[itis-1] Locustella luscinioides, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[ibc-2] Savi's Warbler (Locustella luscinioides). IBC: The Internet Bird Collection. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-17)]. (ang.).

[iucn-3] Locustella luscinioides, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[mk-4] Nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Locustellidae Bonaparte, 1854 - świerszczaki - Bush warblers (wersja: 2020-01-24). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-06-14].

[ioc-5] Frank Gill, David Donsker (red.): Grassbirds, Donacobius, Malagasy warblers, cisticolas, allies. IOC World Bird List: Version 9.2. [dostęp 2019-09-19]. (ang.).

[6] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).

[clpp-7] Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.

[biuletyn2019-8] Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]