Dydelf czarnouchy

Dydelf czarnouchy
	Didelphis marsupialis
	Linnaeus, 1758
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Nadrząd	torbacze
Rząd	dydelfokształtne
Rodzina	dydelfowate
Podrodzina	dydelfy
Plemię	Didelphini
Rodzaj	dydelf
Gatunek	dydelf czarnouchy
Synonimy
	Didelphis (Karkinophaga) E.A.W. Zimmermann, 1780; Didelphis carcinophaga Boddaert, 1785; Didelphis cancrivora J.F. Gmelin, 1788; Didelphys austro-americana Oken, 1816; Didelphys mes-americana Oken, 1816; Didelphys marsupialis var. typica O. Thomas, 1888; Didelphis karkinophaga caucae J.A. Allen, 1900; Didelphis karkinophaga colombica J.A. Allen, 1900; Didelphis marsupialis tabascensis J.A. Allen, 1901; Didelphis marsupialis richmondi J.A. Allen, 1901; Didelphis austro-americana J.A. Allen, 1902; Didelphis mes-americana J.A. Allen, 1902; Didelphis marsupialis insularis J.A. Allen, 1902; Didelphis marsupialis etensis J.A. Allen, 1902; Didelphis marsupialis battyi O. Thomas, 1902; Didelphis marsupialis particeps E.A. Goldman, 1917;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	; Zasięg występowania
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Dydelf czarnouchy^[19], dydelf północny^[20], opos północny, oposum (Didelphis marsupialis) – gatunek ssaka z podrodziny dydelfów (Didelphinae) w rodzinie dydelfowatych (Didelphidae).

Taksonomia

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1758 roku szwedzki przyrodnik Karol Linneusz nadając mu nazwę Didelphis marsupialis^[1]. Miejsce typowe w oryginalnym opisie to „Ameryka” (łac. Habitat in America)^[1], ograniczone w 1911 roku przez angielskiego zoologa Oldfielda Thomasa do Surinamu^[21]^[22]^[23]. Szwedzki chiropterolog Lars Wallin w 2001 jako paralektotyp wskazał okaz o sygnaturze UUZM 23 przechowywany w Muzeum Ewolucji na Uniwersytecie w Uppsali który najwyraźniej był badany przez Linneusza^[24]. Jednak w 2019 roku teriolodzy Brazylijczyk Anderson Feijó i Amerykanin Robert S. Voss wyznaczyli neotyp którego miejsce typowe to siedziba Brownsberg Nature Park (4°57′N 55°11′W/4,950000 -55,183333), na wysokości 500 m n.p.m., dystrykt Brokopondo, Surinam^[25]. Wyznaczony okaz typowy to skóra, czaszka, szkielet pozaczaszkowy i zamrożone tkanki dorosłej samicy o sygnaturze ROM 113908 z kolekcji Królewskiego Muzeum Ontario^[25]^[26]. Okaz typowy został odłowiony przez zespół pracujący w terenie (Burton K. Lim, S.L. Peters, Mark D. Engstrom, Mark D. Engstrom i Marijem Djosetro) 11 kwietnia 2002 roku^[26].

Didelphis marsupialis jest zaliczany do grupy gatunkowej marsupialis wraz z D. aurita^[27]. Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World uznają ten gatunek za monotypowy^[27].

Etymologia

Didelphis: gr. δι- di- ‘podwójny’, od δις dis ‘dwukrotny’, od δυο duo ‘dwa’; δελφύς delphys ‘łono, macica’^[28].
marsupialis: nowołac. marsupialis ‘mieć torbę, sakiewkę’, od łac. marsupium ‘sakiewka, torba’, od gr. μαρσιππιον marsippion ‘woreczek’, zdrobnienie od μαρσιππος marsippos ‘wór, sakwa’^[29].

Zasięg występowania

Dydelf czarnouchy występuje we wschodnim Meksyku (Tamaulipas na południe, włącznie z Cozumel) przez Amerykę Środkową i północną Amerykę Południową do większości obszarów niziny Amazonki, w tym Trynidad i Tobago; także na Małych Antylach na południe od Dominiki, gdzie być może został introdukowany^[30]^[27].

Wygląd

Głowa wraz z tułowiem o długości 32,4–46,5 cm, ogon osiąga 33,6–46,5 cm; masa ciała 0,57–2,4 kg^[30]^[31]. Swym kształtem przypomina szczura. Pysk jego jest wydłużony, ogon długi i chwytny, nie owłosiony. Barwa futra zmienna, od szarej do prawie czarnej bądź rudawej. Wzdłuż głowy biegną 3 ciemniejsze linie.

Tryb życia

Prowadzi głównie naziemny i nocny tryb życia, dzień spędza w szczelinach skalnych lub pustych pniach drzew. Sprawnie wspina się po drzewach, zamieszkuje tereny leśne lub gęsto pokryte krzewami. Jest spotykany w pobliżu siedzib ludzkich. Jest zwierzęciem wszystkożernym, lecz najczęściej żywi się drobnymi ssakami, ptakami, żabami i owadami^[32].

Dydelf czarnouchy żyje samotnie z wyjątkiem okresu rozmnażania. Gniazda buduje z liści i łodyg. Ciąża krótka, trwająca 12–13 dni, w miocie 8–18 sztuk o wielkości ziaren fasoli. Młode przebywają przytwierdzone do sutków w torbie lęgowej matki przez 60–70 dni. Przez kolejny miesiąc są przyczepione do sierści matki i są przez nią karmione, po czym usamodzielniają się. Dojrzałość płciową osiągają już w pierwszym roku życia, a na swobodzie żyją do kilku lat.

Znaczenie gospodarcze

Skórka dydelfa jest mało atrakcyjna jako materiał futrzarski, mimo tego jest odławiany dla futra, jak również dla mięsa. Do najcenniejszych należą te o czarnym umaszczeniu^[32]. W skali roku zabija się do kilku milionów sztuk^[20]}^[33], co nie ma wpływu na stabilność populacji^[18].

Status zagrożenia

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii LC (ang. least concern „najmniejszej troski”)^[18].

Uwagi

↑ Nieuzasadniona poprawka Didelphis (Karkinophaga) E.A.W. Zimmermann, 1780.
↑ ^a ^b Nazwa odrzucona ze względu na niekonsekwentne stosowanie nazewnictwa binominalnego^[5].
↑ Nowa nazwa dla Didelphis marsupialis Linnaeus, 1758.

Przypisy

↑ ^a ^b ^c C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 54. (łac.).
↑ E.A.W. von Zimmermann: Geographische Geschichte des Menschen, und der allgemein verbreiteten vierfüßigen Thiere. Cz. 2. Leipzig: Weygand, 1780, s. 226. (niem.).
↑ P. Boddaert: Elenchus animalium, volumen I: sistens quadrupedia huc usque nota, eorumque varietates: ad ductum naturae, quantum fieri potuit disposita. Roterodami: Apud C.R. Hake, 1784, s. 77. (łac.).
↑ J.F. Gmelin: Systema naturae per regna tria naturae: secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. Ed. 13., aucta, reformata. T. 1. Lipsiae: Impensis Georg. Emanuel. Beer, 1788, s. 108. (łac.).
↑ Anonim. Opinion 417. Rejection for nomenclatural purposes of volume 3 (Zoologie) of the work by Lorenz Oken entitled Okens Lehrbuch der Naturgeschichte published in 1815–1816. „Opinions and declarations rendered by the International Commission on Zoological Nomenclature”. 14 (1), s. 1–42, 1956. (ang.).
↑ Oken 1816 ↓, s. 1148.
↑ Oken 1816 ↓, s. 1152.
↑ O. Thomas: Catalogue of the Marsupialia and Monotremata in the collection of the British Museum (Natural History). London: Printed by order of the Trustees, 1888, s. 323. (ang.).
↑ Allen 1900 ↓, s. 192.
↑ Allen 1900 ↓, s. 193.
↑ Allen 1901 ↓, s. 173.
↑ Allen 1901 ↓, s. 175.
↑ ^a ^b Allen 1902 ↓, s. 251.
↑ Allen 1902 ↓, s. 259.
↑ Allen 1902 ↓, s. 262.
↑ O. Thomas. On some mammals from Coiba Island, off the west coast of Panama. „Novitates Zoologicae”. 9, s. 137, 1902. (ang.).
↑ E.A. Goldman. New mammals from Middle and North America. „Proceedings of the Biological Society of Washington”. 30, s. 107, 1917. (ang.).
↑ ^a ^b ^c D. Astua deD.A. Moraes D. Astua deD.A. i inni, Didelphis marsupialis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2020-2 [dostęp 2020-07-18] (ang.).
↑ W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 2. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ ^a ^b K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 56, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
↑ O. Thomas. The mammals of the tenth edition of Linnaeus; an attempt to fix the types of the genera and the exact bases and localities of the species. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1911 (1), s. 143, 1911. (ang.).
↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Didelphis marsupialis. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2023-07-19].
↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Didelphis marsupialis Linnaeus, 1758. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-07-17]. (ang.).
↑ L.L. Wallin L.L., Catalogue of type specimens. 4. Linnaean specimens, Uppsala University, Museum of Evolution, Zoology section 2001, s. 47 (ang.).
↑ ^a ^b J.A. Feijó & R.S. Voss. A neotype for Didelphis marsupialis Linnaeus, 1758. „American Museum novitates”. 3923, s. 1–11, 2019. (ang.).
↑ ^a ^b R. Voss. An annotated checklist of Recent opossums (Mammalia: Didelphidae). „Bulletin of the American Museum of Natural History”. 455, s. 35–36, 2022. (ang.).
↑ ^a ^b ^c C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 50. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 229, 1904. (ang.).
↑ marsupial (adj.). Online Etymology Dictionary. [dostęp 2023-07-19]. (ang.).
↑ ^a ^b D. Astúa: Family Didelphidae (Opossums). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 5: Monotremes and Marsupials. Barcelona: Lynx Edicions, 2015, s. 163. ISBN 978-84-96553-99-6. (ang.).
↑ Lynx Nature Books (A. Monadjem (przedmowa) & C.J. Burgin (wstęp)): All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 36. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
↑ ^a ^b Stanisław Jarosz: Hodowla zwierząt futerkowych. Warszawa: PWN, 1993. ISBN 83-01-11176-3.
↑ Dydelf północny. [dostęp 2013-11-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-11-11)].

Bibliografia

L. Oken: Lehrbuch der Naturgeschichte. T. 3. Cz. 2. Jena: August Schmid, 1816, s. i–xvi; 1–1270. (niem.).
J.A. Allen. Descriptions of new American marsupials. „Bulletin of the American Museum of Natural History”. 13, s. 191–199, 1900. (ang.).
J.A. Allen. A preliminary study of the North American opossums of the genus Didelphis. „Bulletin of the American Museum of Natural History”. 14, s. 149–195, 1901. (ang.).
J.A. Allen. A preliminary study of the South American opossum of the genus Didelphis. „Bulletin of the American Museum of Natural History”. 16, s. 249–279, 1902. (ang.).
Edmund C.E.C. Jaeger Edmund C.E.C., Source-book of biological names and terms, wyd. 1, Springfield: Charles C. Thomas, 1944, s. 1–256, OCLC 637083062 (ang.).
K. Kowalski: Ssaki. Zarys teriologii. Warszawa: PWN, 1971.
Zwierzęta. Encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005, s. 69. ISBN 83-01-14344-4.

[3] Nieuzasadniona poprawka Didelphis (Karkinophaga) E.A.W. Zimmermann, 1780.

[iczn-7] Nazwa odrzucona ze względu na niekonsekwentne stosowanie nazewnictwa binominalnego^[5].

[10] Nowa nazwa dla Didelphis marsupialis Linnaeus, 1758.

[Linnaeus-1] C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 54. (łac.).

[Zimmermann-2] E.A.W. von Zimmermann: Geographische Geschichte des Menschen, und der allgemein verbreiteten vierfüßigen Thiere. Cz. 2. Leipzig: Weygand, 1780, s. 226. (niem.).

[bod-4] P. Boddaert: Elenchus animalium, volumen I: sistens quadrupedia huc usque nota, eorumque varietates: ad ductum naturae, quantum fieri potuit disposita. Roterodami: Apud C.R. Hake, 1784, s. 77. (łac.).

[Gmelin-5] J.F. Gmelin: Systema naturae per regna tria naturae: secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. Ed. 13., aucta, reformata. T. 1. Lipsiae: Impensis Georg. Emanuel. Beer, 1788, s. 108. (łac.).

[iczn-6] Anonim. Opinion 417. Rejection for nomenclatural purposes of volume 3 (Zoologie) of the work by Lorenz Oken entitled Okens Lehrbuch der Naturgeschichte published in 1815–1816. „Opinions and declarations rendered by the International Commission on Zoological Nomenclature”. 14 (1), s. 1–42, 1956. (ang.).

[CITEREFOken1816[http://books.google.com/books?id=S5o5AAAAcAAJ&pg=PA1148_1148]-8] Oken 1816 ↓, s. 1148.

[CITEREFOken1816[http://books.google.com/books?id=S5o5AAAAcAAJ&pg=PA1152_1152]-9] Oken 1816 ↓, s. 1152.

[Thomas-11] O. Thomas: Catalogue of the Marsupialia and Monotremata in the collection of the British Museum (Natural History). London: Printed by order of the Trustees, 1888, s. 323. (ang.).

[CITEREFAllen1900192-12] Allen 1900 ↓, s. 192.

[CITEREFAllen1900193-13] Allen 1900 ↓, s. 193.

[CITEREFAllen1901173-14] Allen 1901 ↓, s. 173.

[CITEREFAllen1901175-15] Allen 1901 ↓, s. 175.

[CITEREFAllen1902251-16] Allen 1902 ↓, s. 251.

[CITEREFAllen1902259-17] Allen 1902 ↓, s. 259.

[CITEREFAllen1902262-18] Allen 1902 ↓, s. 262.

[Thomas1902-19] O. Thomas. On some mammals from Coiba Island, off the west coast of Panama. „Novitates Zoologicae”. 9, s. 137, 1902. (ang.).

[Goldman-20] E.A. Goldman. New mammals from Middle and North America. „Proceedings of the Biological Society of Washington”. 30, s. 107, 1917. (ang.).

[iucn-21] D. Astua deD.A. Moraes D. Astua deD.A. i inni, Didelphis marsupialis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2020-2 [dostęp 2020-07-18] (ang.).

[Cichocki&inni-22] W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 2. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[Kowalski&inni-23] K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 56, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.

[tho-24] O. Thomas. The mammals of the tenth edition of Linnaeus; an attempt to fix the types of the genera and the exact bases and localities of the species. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1911 (1), s. 143, 1911. (ang.).

[msw-25] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Didelphis marsupialis. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2023-07-19].

[mdd-26] N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Didelphis marsupialis Linnaeus, 1758. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-07-17]. (ang.).

[wal-27] L.L. Wallin L.L., Catalogue of type specimens. 4. Linnaean specimens, Uppsala University, Museum of Evolution, Zoology section 2001, s. 47 (ang.).

[fei&voss-28] J.A. Feijó & R.S. Voss. A neotype for Didelphis marsupialis Linnaeus, 1758. „American Museum novitates”. 3923, s. 1–11, 2019. (ang.).

[voss-29] R. Voss. An annotated checklist of Recent opossums (Mammalia: Didelphidae). „Bulletin of the American Museum of Natural History”. 455, s. 35–36, 2022. (ang.).

[icmw-30] C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 50. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).

[pal-31] T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 229, 1904. (ang.).

[mer-32] rsupial (adj.). Online Etymology Dictionary. [dostęp 2023-07-19]. (ang.).

[Astúa-33] D. Astúa: Family Didelphidae (Opossums). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 5: Monotremes and Marsupials. Barcelona: Lynx Edicions, 2015, s. 163. ISBN 978-84-96553-99-6. (ang.).

[amw-34] Lynx Nature Books (A. Monadjem (przedmowa) & C.J. Burgin (wstęp)): All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 36. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

[HZF-35] Stanisław Jarosz: Hodowla zwierząt futerkowych. Warszawa: PWN, 1993. ISBN 83-01-11176-3.

[36] Dydelf północny. [dostęp 2013-11-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-11-11)].

[1]

[2]

[a]

[3]

[4]

[b]

[6]

[7]

[c]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

[5]